مقدمه

جرائم علیه شرافت و حیثیت اشخاص فاقد اجبار مادی است چرا که این قبیل جرائم بوسیله گفتار و رفتار و کردار اشخاص صورت می گیرد و تماس فیزیکی با طرف جرم پیش نمی آید و فقط از طریق انتساب يا ذكر کلمات زشت به دیگری یا انتشار مطالب ناروا و اشارات گوناگون به طوری که عرفاً و قانوناً حیثیت و شرافت طرف جرم را لکه دار سازد صورت می گیرد که افتراء و نشر اکاذیب از این گونه جرائم می باشند.

ـ در قانون مجازات اسلامی / تعزیرات از مواد 697 تا 700 تحت عنوان افتراء و نشر اکاذیب ذکر شده است

ـ لذا ابتداء در رابطه با جرم افتراء و ارکان آن و سپس در رابطه با نشر اکاذیب مطالبی بصورت خلاصه  ارائه خواهد شد.

نشر اکاذیب

در سال های اخیر و با پیشرفت تکنولوژی و علم خصوصا در زمینه فضای مجازی امکان اشاعه و پراکندن اخبار و اطلاعات به طرز شگفت آوری سهل الوصول گردیده است. در همین حین گاها افرادی نیز هستند که با سو استفاده از این امکانات به دنبال نشر اکاذیب و اخبار خلاف واقع و به دنیبال منافع شخصی خود می باشند.

همین مسیله باعث گردیده که قانونگذار در تمام کشورها به دنبال ارایه راهکاری به منظور جرم انگاری نشر اکاذیب باشد. موسسه حقوقی ملک پور در همین رابطه و در مقاله حاضر به دنبال ارایه تعریفی جامع و کامل از جرم نشر اکاذیب برای شما عزیزان و مراجعین محترم می باشد.

نشر اکاذیب همواره در سیر قانونگذاری کشورمان ایران چه پیش و چه بعد از انقلاب اسلامی همواره مورد توجه بوده است. دلیل اصلی اهمیت جرم انگاری نشر اکاذیب نیز این است که همواره کرامت و شرافت افراد در هر دوره و عصری مورد توجه می باشد.

سابقه ی جرم انگاری نشر اکاذیب به پیش از انقلاب اسلامی یعنی سال ۱۳۱۳ باز می گردد. مطابق بند ب ماده ۲۹۶ قانون مجازات ۱۳۱۳ هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله مراسلات یا عرایض یا راپورت‌ها یا نشر یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضا و بدون امضا اکاذیبی را اظهار کند یا اعمالی را بر خلاف حقیقت رأسا یا به عنوان نقل و قول به شخص یا اشخاص یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، به حبس تأدیبی از یک ماه تا دو سال محکوم خواهد شد و اگر راپورت از شخص رسمی در حدود صلاحیت او مبنی بر یکی از جهات مذکوره در بند الف باشد مجازات او دو برابر مجرمین خواهد بود. در همین رابطه ذکر چند نکته ضروری به نظر می رسد:

اولا؛ مطابق صدر ماده ی فوق مشخص می گردد جرم نشر اکاذیب جرمی عمدی بوده و نیازمند احراز قصد ارتکاب جرم به اضرار اشخاص و یا به قصد تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی از سوی متهم می باشد.

ثانیا؛ به تصریح ماده ی مزبور مهم این است که قصد ارتکاب جرم مزبور از طریقی که ذکر گردید احراز شده و اساسا ورود یا عدم ورود ضرر اعم از مادی یا معنوی ملاک نبوده و اصطلاحا جرم نشر اکاذیب از جمله جرایم مطلق بوده و مقید به حصول نتیجه نمی باشد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با اولویت قواعد و قوانین دین مبین اسلام در سیاست تقنینی جنایی، و همچنین با الهام از آیه ۱۹ سوره مبارکه نور به عنوان مبنای جرم انگاری نشر اکاذیب، قانون مجازات اسلامی در طی چندین مرحله تغییر و در قالب تعزیرات اسلامی در ماده ۶۹۸ در ارتباط با جرم نشر اکاذیب این طور مقرر نمود: هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا اکاذیبی اظهار کند یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد، اعم ازاینکه از طریق مزبور به نحوی از انحا ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود.

همانطور که ملاحظه می گردد شاید تغییر اساسی میان مواد مربوط به جرم نشر اکاذیب قبل و بعد از جمهوری اسلامی ایران به وجود نیامده باشد و مهمترین تفاوت این دو ماده در میزان و نوع مجازات آن می باشد.

تعریف جرم نشر اکاذیب

نشر اکاذیب مرکب از کلمه نشر به معنی پراکندن، گستردن، پخش و توزیع کردن می باشد. اکاذیب نیز به معنی سخنان واهی و دروغ است.

در علم حقوق تعریف جرم نشر اکاذیب از سوی حقوقدانان بسیاری صورت پذیرفته است. نتیجتا اینکه در تعریف جرم نشر اکاذیب می بایست این گونه بیان داشت که نشر اکاذیب جرمی است که در آن فرد با پراکندن و پخش اخباری خلاف حقیقت به طور عمد به دنبال ایجاد ضرر و زیان و خسارت اشخاص یا تشویش اذهان عمومی و مقامات رسمی بوده فارغ از اینکه ضرر وارد شود یا خیر.

ارکان تشکیل دهنده جرم نشر اکاذیب

عناصر و ارکان تشکیل دهنده جرم نشر اکاذیب هچون دیگر جریام به طور کلی مشروح به شرح ذیل به سه دسته تقسیم می گردد:

جرم نشر اکاذیب از جهت عنصر مادی تشکیل دهنده این جرم می بایست دارای شرایطی باشد. اول اینکه همانطور که پیشتر ذکر گردید به قصد ورود ضرر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی صورت گیرد. در ثانی مجموعه ی این شرایط می بایست از طریق وسایلی خاص همچون شکواییه، عریضه، مراسله گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی صورت پذیرد. ثالثا اینکه چنانچه متهم ادعای راست بودن اظهارات را داشته و نتواند این ادعا را به اثبات برساند جرم نشر اکاذیب محقق گردیده است.

نشر اکاذیب از جرایم مطلق است و تحقق آن موکول به وقوع نتیجه ضرر یا تشویش نیست

ـ در اظهار اکاذیب: اعمال معینی به شخص یا اشخاص نسبت داده نمی شود بلکه اخبار یا مطالب بی اساس به طور کلی اظهار می شود