چکيده

امروزه کيفيت و حدود تاثير عوامل تشديد بر مجازات، در حقوق جزا از مباحث قابل توجه و جدي است؛از نظر فقه اماميه، عوامل متعددي در تشديد مجازات دخيل است و شرايط زماني و مکاني و رواني و... بدون شک فرق بسيار در ميان مجازات افراد ايجاد مي‏کند. عمده عوامل که توجه‌انديشمندان و حقوقدانان اسلامي را به خود معطوف کرده علل عمومي تشديد مجازات است که در هر جرمي مصداق پيداکند، موجب تشديد مجازات خواهد بود و جهات عمومي تشديد مجازات در حقوق جزاي ما انحصارا در دو مورد تعدد و تکرار جرم مصداق پيدا مي‌کند. در بحث تعدد جرم، فقيهان در برخي موارد قايل به اجراي مجازات اشد و در برخي ديگر قايل به جمع مجازات‌‌ها شده‌اند. و در مبحث تکرار جرم که بيشتر در بحث حدود و تعزيرات مطرح شده است فقيهان به تشديد مجازات حکم کرده‌اند.

واژگان کليدي: علل و عوامل، عمومي، تشديد مجازات، تعدد، تکرار.

مقدمه

يکي از موضوعات مهم که در حقوق جزاي عمومي مورد بحث و معرکه‌ي تضارب آرا بوده است و فقهاي اسلامي نيز از قديم الايام آنرا مطمح نظر قرار داده‌اند، مسئلة تشديد مجازات و شناسائي عواملي است که موجب آن مي‌گردد. بدون شک هر «جرمي‏» از هر «مجرمي‏» با عمد و اختيار سر زند استحقاق‏ «جريمه و مجازات‏» دارد، ولي باز بدون ترديد همه‌ي «مجرمين‏» يکسان نيستند، و شرايط زماني و مکاني و رواني و خصوصيات ديگر آن‌ها و... بدون شک فرق بسيار در ميان آن‌‌ها ايجاد مي‏کند، به‏گونه‌اي که نمي‏توان همه را در جرم واحد مشمول مجازات واحدي‏ شمرد.

به همين دليل، امروز در تمام قوانين جهان، اموري را به عنوان عوامل تشديد و تخفيف در کنار قوانين کيفري و جزائي قرار مي‏دهند، ولي در نظام حقوقي و کيفري اسلام از 14 قرن پيش‏ اين امور به صورت جامع و جالبي پيش‏بيني شده است. امروزه کيفيت و حدود تأثير عوامل تشديد بر مجازات در حقوق جزا از مباحث قابل توجه و جدي است و با توجه به اينکه قانون مجازات اسلامي نيز برگرفته از نظام کيفري و فقه اسلامي است، لذا بررسي نظام جزايي اسلام از نظر فقه اماميه در اين خصوص امري ضروري به نظر مي‌رسد، با اين حال تا آنجايي که نگارنده سراغ دارد تاکنون بحثي با عنوان مستقل عوامل تشديد مجازات در کتاب‌‌هاي فقهي مطرح نشده است، ولي در ضمن مباحث به آن اشاره شده و مباني آن تشريح شده است، که براي بررسي و تبيين هرچه بهتر اين موضوع و قلمروي آن، برخي از پرسش‌‌ها و گره‌‌هاي فقهي را که مي توان به کمک اين بحث گشود، مورد مطالعه قرار مي‌دهيم:

1) فلسفة مجازات و تشديد آن در فقه و حقوق اسلامي چيست؟

2) طبقه بندي عوامل تشديد مجازات بر چه مبنايي است؟

3)عوامل تشديد مجازات که در قانون مجازات اسلامي مورد بحث قرار مي‌گيرند، کدامند؟

4) تعريف تعدد و تکرار چيست و چه فرقي ميان‌اندو وجود دارد؟

5) حکم قاعدة تعدد و تکرار در حدود، قصاص، ديات و تعزيرات چيست؟