قتل غير عمدی  

چكيده:

واقعه حقوقى‏اى كه رخ مى‏دهد، در مواردى ممكن است علاوه بر آنكه سببهاى متعدّدى در پيدايش آن دخيل باشد، از نظر گستره مقررات نيز مشمول مقررات و يا چند عنوان مجرمانه ديگر واقع شود. تشخيص مقررات كيفرى ـ حقوقى حاكم بر واقعه مزبور و همچنين تعيين ميزان تقصير هر يك از سببها در اين‏گونه موارد، امرى بااهميت و بسيار دشوار و پيچيده است.

نوشتار مزبور به اين موضوع پرداخته و كيفيت مقررات حاكم بر قتل غير عمد ناشى از رانندگى را در صورتى كه بر اثر تعدّد سبب به وجود آمده باشد، به شكل كاربردى بررسى مى‏كند و مقررات حاكم بر آن و درصد تقصير هر يك از سببها را مشخص مى‏سازد.

مقدّمه ـ ضوابط قانونى:

هرگاه دو نفر عدوانا در وقوع جنايتى به نحو سبب دخالت داشته باشند (نه مباشرت) كسى كه تأثير كار او در وقوع جنايت، قبل از تأثير سبب ديگرى باشد، ضامن خواهد بود. مانند آنكه كسى چاهى حفر كند و ديگرى سنگى را در كنار آن قرار دهد و عابر به سبب برخورد با سنگ، به چاه افتد. در اين صورت، فقط كسى كه سنگ را در كنار چاه گذاشته است، ضامن مى‏باشد و چيزى بر عهده حفركننده نيست و اگر عمل يكى عدوانى و ديگر غيرعدوانى باشد، فقط شخص متعدّى ضامن خواهد بود. البته تبصره مادّه ۷۱ قانون… ديات، هر كدام را كه متجاوز شناخته مى‏شد، ضامن مى‏دانست (مادّه ۷۱ قانون… ديات سابق و ماده ۳۶۴ قانون مجازات اسلامى لاحق).

در مواردى كه چند نفر با هم سبب آسيب يا خسارتى شوند، به طور تساوى عهده‏دار خسارت خواهند بود (مادّه ۷۲ قانون… ديات سابق و ماده ۳۶۵ قانون مجازات اسلامى لاحق).

در میان مواد قانون مجازات اسلامی فقط در ماده ۷۱۴ عنوان قتل غیر عمدی مطرح شده است كه این ماده در رابطه به قتل ناشی از تخفات رانندگی می‌باشد و هدف قانونگذار از وضع این ماده تعیین مجازات تعزیری برای رانندگانی است كه در حین رانندگی مرتكب خطای منجر به مرگ دیگری می‌شوند ولی برای تعیین اینكه قتل ناشی از تخلفات رانندگی مذكور در ماده فوق‌الذكر جزء كدامیك از انواع قتل می‌باشد و حكم آن چیست باید به موادی از قانون مجازات اسلامی كه در آنها انواع قتل می‌باشد و حكم آن چیست باید به موادی از قانون مجازات اسلامی كه در آنها انواع قتل مطرح و حكم هر یك بین می‌شود مراجعه كرد كه از آنجائیكه در فقه اسلام عنوان قتل غیر عمدی مطرح نشده است در این مواد نیز كه به تبعیت از فقه تدوین گشته است چنین عنوانی مطرح نشده است،

پس عنوان قتل غیر عمدی در حال حاضر موضوعیت ندارد و قتل ناشی از تخلفات رانندگی بایستی با یكی از انواع ششگانه قتل تطبیق داده شود. بهرحال از آنجائیكه قتل غیر عمدی در حقوق انگلیس مفهوم موسعی دارد و دامنهٔ بسیار وسیعی از قتلها را در بر می‌گیرد كه در كنار آن فقط قتل عمد (كه در این تحقیق ملاحظه می‌شود كه دامنهٔ شملو آن بسیار محدود گشته است) و بچه كشی (توسط مادر) قرار دارد،

برای نیل به یك مطالعه تطبیقی، در این نوشتار قتل غیر عمدی در حقوق ایران در معنای عام آن كه قتل در حكم شبه عمدی، قتل خطئی محض و قتل در حكم خطئی محض را در بر می‌گیرد، بكار رفته است كه در ادامه در بررسی آنها پرداخته می‌شود كه قبل از آن در اینجا لازم است توضیحی مختصری پیرامون اصطلاحات «در حكم» و «به منزله» داده شود. بطور كلی زمانیكه قانونگذار بخواهد احكام جرم خاضی را بر عمل خاص بار نماید در حالیكه عمل مذكور دارای اركان و شرائط آن جرم نمی‌باشد، آن عمل را در حكم یا به منزلهٔ جرم مورد نظر قرار می‌دهد یا اینكه مجازات جرم مورد نظر را برای مرتكب آن مقرر می‌كند.

بعنوان مثال: قانونگذار در ماده ۱۷۱ قانون مجازات عمومی ارتكاب قتل بوسیله آلت قتاله را در حكم قتل عمدی قرار می‌دهد و در ماده ۱۰۷ قانون ثبت اسناد و املاك سال ۱۳۱۰، مجازات كلاهبرداری را برای كسیكه نسبت به ملكی امین محسوب و بعنوان مالكیت تقاضای ثبت آن را می‌كند در نظر می‌گیرد. 

قانونگذار در قانون مجازات اسلامی در مبحث قتل، در دو مورد از این اصطلاحات استفاده نموده است: ۱- زمانیكه می‌خواهد بر بعضی از قتلها حكم قتل شبه عمدی را بار نماید. ۲- موقعیكه حكم قتل خطئی محض را برای پاره‌ای از قتلها در نظر می‌گیرد. 

الف- قتل در حكم شبه عمدی 

اصطلاح قتل در حكم شبه عمدی در تبصره ۳ ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی بكار رفته است. متن تبصره فوق‌الذكر بشرح زیر می‌باشد: