نقش (ياتا) در مبادله حقوق و آزادي هاي هوائي

« اتحاديه حمل ونقل هوائي بين المللي » (ياتا) (1) ازمهمترين سازمانهاي بين المللي خصوصي هوايي است . اين اتحاديه ، در سطح جهاني ،اداره مسائل مربوط به حمل و نقل هوائي را انجام مي دهد .« ياتا » مثل هر اتحاديه صنفي ، حافظ منافع مؤسسات هواپيمائي كشورهاي مختلف مي باشد و در روابط ميان مؤسسات ، به تعبيري همان نقشي را ايفا مي كند كه « سازمان هواپيمائي كشوري بين المللي » - ( ايكائو )(2) در روابط ميان دولتها همان علل و اسبابي كه پس از جنگ دوم جهاني موجب تأسيس «ايكائو» شد ، مؤسسات هواپيمائي را واداشت تا اتحاديه مزبور را به وجود آورند . 

در اوايل سال 1970متجاوز از 104 مؤسسه هواپيمائي عضو اتحاديه مذكور بوده اند . مؤسسات مزبور تقريباً 90% از ترافيك بين المللي هوائي را انجام مي دهند .(3) تعداد مؤسساتي كه صرفاً به ملاحظات اقتصادي عضو اتحاديه مذكور نمي باشند ناچيز نيست ، ولي مؤسسات ملي كشورهايي از قبيل اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي وجمهوري خلق چين كه بيشتر به جهات سياسي، عضويت «ياتا» را نپذيرفته اند ، در خطوط بين المللي خود،به نسبت قابل ملاحظه اي روش ها و فرمول هاي مختلف مقررات نرخي اين اتحاديه را به موقع اجرا در مي آورند 

« ياتا » از آغاز تأسيس خود تاكنون همواره نقش مؤثر و تعيين كننده اي در تسهيل روابط مؤسسات هواپيمائي عضو ايفاء كرده است؛ تهيه و تنظيم قراردادهاي چند جانبه ناظر بر روش و شيوه هاي مختلف همكاري اعم از فني و اداري و بازرگاني ازابتكارات بديع و بي سابقه اين اتحاديه مي باشد . 

در مقاله گذشته اين مجله، به اهم اين قراردادها يعني « قرارداد چند جانبه بين خطوط » مختصر را اشاره شد(4) . قرارداد مزبور با ايجاد تسهيلاتي براي فروش بليت هاي هوائي ، در مسير خطوط معين ، وسيله مؤثري در ارتقاء وضعيت مؤسسات هواپيمائي محسوب شده است . باتكاء باين قرارداد، هر مؤسسه هواپيمائي در صدد برآمده تا شبكه خطوط خود را به شبكه خطوط ساير مؤسسات پيوند دهد واز اين راه تاسرحد امكان خود را در جريان و مدار وسيعي از بازار تجارت حمل ونقل هوايي وارد كند . جمله تسهيلاتي از اين قبيل ،بدون بحث و گفتگو،به نفع و مصلحت مسافرين هوائي است وبه نسبت وسيعي راه را براي گسترش جهانگردي باز كرده و مي كند . 

معهذا نبايد از نظر دور داشت كه همين تسهيلات، عامل بروز سوء استفاده هايي نيز گرديده است. پاره اي از مؤسسات هواپيمائي به علت فعاليت وزيركي و تجربه بيشتر،غفلت وسهل انگاري دولتها و مؤسسات هواپيمائي آنها را در مقابله با تحولات ناگهاني و چشمگير بازار حمل ونقل هوايي بين المللي غنيمت شمرده ،جريان عادي مبادلات بازرگاني را به نفع خود از مسير عادي خارج و منافع سرشار عائد خود نموده اند . 

نكته قابل توجه اينكه چنين اوضاع و احوالي با استفاده از همان متدها و روش هائي تحقق پذيرفته كه «ياتا» تدارك ديده و در اختيار مؤسسات هواپيمائي قرارداده است.مضافاً بر اينكه مؤسسات هواپيمائي جهت تسهيل بيشتر امورخود فرمولهاي ديگر ابتكار ديده اند و بيشتر به آشفتگي بازار مكاره هوائي دامن زده اند . در اينجا كافيست به دو فرمول از جمله فرمولهاي ابتكاري مؤسسات كه در جلب مشتريان تورهاي هوائي تأثير بسزايي داشته است ، اشاره شود : 

1- بعهده گرفتن مخارج هتل وپذيرايي مسافرين در نقاط مبادله و توقف ، 

2- امكان عرضه كردن مسيرهاي الحاقي مهم بدون افزايش نرخ (5) . 

فرمولهائي از اين قبيل ،جملگي، گذشته از مزايايي كه مشتريان هوائي دارد، هدفي جز اغفال دولتها نداشته ، در اغلب موارد همراه با تبليغات رواني وسيعي است كه بنام و دستاويز آزادي، گسترش و توسعه … حمل ونقل هوائي بين المللي و پيشرفت امر جهانگردي صورت مي پذيرد .(6)  

آثار وعواقب احتمالي رواج اين نوع فرمولها ، بسهولت قابل پيش بيني است . مؤسسات هواپيمائي زيادي براي آنكه سهمشان از بازار حمل ونقل هوائي تقليل نيابد و ضمناً از قافله نيز عقب نمانند، خود را وارد معركه مي كنند . و از اين راه متحمل مخارج هنگفتي مي شوند . اين اسراف و تبذير صرفاً به نفع گروه معدودي از مؤسسات هواپيمائي و بالمال بضرر گروه زيادي صورت مي پذيرد. چه درآمد يك نقطه يا يك شاهراه هوائي بعوض آنكه ميان عده معدودي از كمپانيها تقسيم شود ، بين مؤسسات بيشماري سرشكن خواهد شد. نتيجه اينكه توازن خرج و دخل بهم مي خورد و مخارج بيش از درآمد مي گردد(7) شايد يكي از علل عمده بحران حمل و نقل هوائي بين المللي كه سال گذشته ، در كنفرانس «ياتا» بررسي شد، همين نوع مسائل باشد .(8) 

آيا از مطالب فوق بايد چنين نتيجه گرفت كه قراردادهاي ميان مؤسسات هواپيمائي و بصورت دقيقتر قرارداد چند جانبه بين خطوط «ياتا» از اين جهت كه عامل مؤثر كاهش درآمدها و دگرگوني چهره حمل ونقل هوائي شده ، جريان عادي حقوق و ازاديهاي هوايي را مختل ساخته است ، درمجموع زيانبخش و بي اثر است ؟ 

براي پاسخ به اين سئوال بهتر است به متن قسمتي از اظهارات هيئت نمايندگي دولت فرانسه در اولين كنفرانس «كميسيون اروپائي هواپيمائي كشوري»(9) توجه شود : 

« اگر اين رويه ها( توقف سرراه بليط هاي مركب … ) بنفسه مورد استقبال است، در مقابل متضمن اين خطر مي باشد كه اجراي عادي حقوق بازرگاني اعطائي را از مسير طبيعي آن خارج و محدوده هائي را كه از خطر دولتها، براي حقوق مزبور ايجاد شده ، نقض مي نمايد .بعلاوه ، اولين قربانيان چنين اوضاع واحوالي خود مؤسسات هواپيمائي خواهند بود ….»(10) 

البته در هنگام تشكيل كنفرانس مزبور، چنين رويه هائي به حد امروز معمول نبوده چه ازيكطرف آثار وعواقب آنها بنحو غير قابل توجيهي تشديد شده است ،واز طرف ديگر اقدامات احتياطي نيز بسرعت توسعه پيدا كرده است . بدون شك اين نوع اقدامات به مصلحت گسترش آزاد هواپيمائي بازرگاني نيست . و درنحوه حل وفصل مسائل در سطح جهاني وقفه قطعي بوجود خواهد آورد .