رابطه قصد و رضا در اعمال
حقوقى با تاكيد بر ديدگاه امام خمينى(ره)
مقدمه
به طور كلى، در تمام
نظامهاى حقوقى، اراده اشخاص در تحقق اعمال حقوقى نقش اصلى و اساسى را ايفا مىكند
و عقود و ايقاعات به اراده افراد نسبت داده مىشود. در فقه اسلامى نيز اراده اشخاص
در ايجاد تعهدات از موقعيت مهم و اساسى برخوردار است. فقيهان در روند شكلگيرى
اعمال حقوقى (عقود و ايقاعات) نقش اراده را بيش از هر عامل ديگرى دانسته و الفاظ و
افعال و ساير وسايل اعلام اراده را به تنهايى و بدون كاشفيتيا سببيتيا مبرزيت
آنها نسبتبه اراده متعاقدان، موجد هيچ تكليف و تعهدى نمىدانند. مفاد قاعده
«العقود تابعة للقصود» نيز مؤيد چنين ديدگاهى است. بر اساس قاعده مزبور فقدان
انشاى مدلول عقد، مانع تحقق آثار حقوقى است و عمل بدون قصد و اراده طرف عقد تهى و
بىاعتبار است.
بنابراين، عقود و ايقاعات
اگرچه با اعتبار و جعل عقلا و شارع از اسباب ايجاد تعهد به شمار مىآيند، ولى
موضوع اعتبار عقلاء و شارع زمانى محقق مىشود كه شرايط اساسى و ضرورى آنها موجود
باشد و از جمله شرايط اساسى، قصد و رضاى طرفين عقد و به تعبيرى اراده آنهاست. حتى
مىتوان گفت: اراده وقصد از شرايط درستى عقد نيستند بلكه از شرايط تحقق و تكوين آن
مىباشند. امام خمينى در كتاب البيع در اين زمينه مىگويد: اراده و قصد از شرايط
درستى عقد و شرايط طرفين آن نيست; زيرا شرط هر چيزى بعد از عناصر مؤثر در حقيقت و
ماهيت آن ملاحظه مىشود و با توجه به اينكه حقيقت عقد از شرايط عقد و شرايط طرفين
نيست و اراده و قصد نيز در تحقق ماهيت عقد دخيل است وجود قصد و اراده شرط عقد و
شرط دو طرف آن نخواهد بود بلكه در تحقق و تكوين اصل ماهيت عقد مؤثر است. (1)
بنابراين، نقش اراده (قصد و رضا) در تحقق اعمال حقوقى امرى روشن است. در اين مقاله
حقيقت اراده، عناصر و مراحل شكلگيرى آن را بررسى خواهيم كرد.
ماهيت اراده
اراده در لغت تازى از
ماده «رود» به معناى خواستن، طلب، قصد و برگزيدن (2) به كار رفته است. در اصطلاح
علوم مختلف نيز تعاريفى در مورد اراده ابراز شده است. در علم كلام گفته مىشود:
اراده صفتى است كه رجحان يكى از دو امر مقدور بر ديگرى را اقتضا مىكند. (3) برخى
حكيمان اراده را حالتى مىدانند كه به دنبال شوق مىآيد، ولى بيشتر فلاسفه برآنند
كه اراده از مقوله كيف نفسانى و عزم راسخ يا شوق مؤكدى از ادراك امر ملائم و
سازگار با طبع در انسان پديد مىآيد. اين شوق مؤكد يا عزم راسخ در پى تصديق و
پذيرش سودى كه در انجام يا ترك كارى نهفته استيا در پى تشخيص و قبول نيك بودن
كارى يا ترك كارى در نفس انسان پديد مىآيد و حصول آن موجب مىشود تا فعل يا ترك
مرجحى يابد و به مرحله ضرورت برسد. حكيم سبزوارى مىگويد:
عقيب داع دركنا الملائما
شوقا مؤكدا ارادة سما (4)
در اصطلاح حقوقدانان نيز
به پيروى از متكلمان و فلاسفه، اراده حركت نفس به طرف كارى معين پس از تصور و
تصديق منفعت و اشتياق به آن است. اين حقيقت را در بررسى مراحل چهارگانه عمل ارادى
تبيين مىكنيم.
تحليل روانى اراده
اعمال حقوقى، فعل ارادى
انسان است و مانند ساير اعمال ارادى مراحل مختلفى را كه در نفس آدمى گذرانده
مىشود، طى مىكند. در تبيين اين مراحل تمايز بين قصد و رضا نيز روشن مىشود. اين
مراحل را در قالب مثالى بررسى مىكنيم، شخصى تصميم به فروش خانه خود مىگيرد. از
زمانى كه چنين انديشهاى براى او پيدا مىشود تا زمان انعقاد عقد بيع چه
فعاليتهايى در روان او و خريدار انجام مىشود؟
برچسب ها:
رابطه قصد و رضا در اعمال حقوقى با تاكيد بر ديدگاه امام خمينى(ره) رابطه قصد و رضا اعمال حقوقى قصد امام خمينى(ره) نظامهاى حقوقى تعهد ماهيت اراده اراده تحليل روانى تحقیق جزوه مقاله پایان نامه پروژه دانلود تحقیق دانلود جزوه دانل