جزوه درامدی بر شهر نشینی

ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ  

 ﻓﺼﻞ اول .ﺷﻬﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟......................................................................................     1 

1ﺷﻬﺮ   ......................................................................................................      1-1-1 .

ﺷﻬﺮ از دﻳﺪﮔﺎهﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ  ................................................................................................ .     1-1-2 .

ﺷﻬﺮ از دﻳﺪﮔﺎهﺟﻤﻌﻴﺘﻲ  .....................................................................................................    .دﻳﺪﮔﺎه 3-1-1  

ﺷﻬﺮ از  ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و   .....................................................................    .اﻗﺘﺼﺎدي 4-1-1  

ﺷﻬﺮ از دﻳﺪﮔﺎه   ....................................................................................................    .ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ 5-1-1

 ﺷﻬﺮ از دﻳﺪﮔﺎه   ..................................................................................................    .ﺣﻘﻮﻗﻲ 6-1-1

 ﺷﻬﺮ از دﻳﺪﮔﺎه  اداري و   .........................................................................................    .دﻳﺪﮔﺎه 7-1-1

 ﺷﻬﺮ از  ﺗﺎرﻳﺨﻲ  ......................................................................................................    .دﻳﺪﮔﺎه 8-1-1  

ﺷﻬﺮ از  ﺷﺎﻋﺮان ﻣﻌﻤﺎران و   .....................................................................................     1  .ﻧﻈﺮﻳﻪ 2

ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ  ﺷﻬﺮ ﭘﺮدازان   .........................................................     1-2-1  

ﺷﻬﺮ از دﻳﺪﮔﺎه اﺑﻦ ﺧﻠﺪون   ....................................................

1  .ﺷﻬﺮ ﭼﻴﺴﺖ ؟  

ﺷﻬﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺤﻴﻂ اي از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻫـﺎي ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ﺗﻮﺳـﻂ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺖ در آن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﺎﻛﻦ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪه  .    ﺟﻤﻌﻴﺖ در اﻳـﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﺑـﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻈﻤﻲ در آﻣﺪه و آداب و رﺳﻮﻣﻲ را ﺑﺮاي ﺧﻮد اﺑﺪاع ﻛﺮده اﺳﺖ .  ﻋﻼوه ﺑـﺮ آن،   ً اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺨﺼﺺ ﻳﺎﻓﺘﻪ، وﻟﻲ از ﻧﻈﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺮژي و ﻏـﺬا ﻣﻌﻤـﻮﻻ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺷﺪﻳﺪي ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻳﺎ   ﻫـﺎي روﺳـﺘﺎﻳﻲ دارد   اﻣـﺎ وﻗﺘﻲ ﺻﺤﺒﺖ ا ﻣﻲ ً  ز ﺷﻬﺮ ﺷﻮد، ﻣﻌﻤـﻮﻻ  ﭘﺪﻳـﺪه ﻫـﺎ و ﺗﺼـﺎوﻳﺮي در ذﻫـﻦ اﻧﺴـﺎن ﺷـﻜﻞ ﻣﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از آن ﻲ  دارد ﺳﺖ ﻛﻪ در روﺳﺘﺎﻫﺎ وﺟﻮد .

 در ﺗﻤﺪن ﻫﺎي ﺧﻴﻠﻲ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻣﺮاﻛﺰ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ وﺟﻮد داﺷـﺘﻪﻛـﻪ ﺑـﻪ آن ﻧﻘـﺎط ﺷـﻬﺮ اﻃـﻼق ﻣﻲ ً  ﺷﺪ و ﻗﻄﻌﺎ ﺑ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﻮع ﺷﻐﻞ و وﻇﺎﻳﻔﻲ ﻛﻪ  ﻪﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ ﺑ اﻧﺪ  ﺎ ﻣﻨـﺎﻃ  ﻖ روﺳـﺘﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدهاﻧﺪ.   ﻛﺮده Urbs ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، روﻣﻴﺎن ﻟﻐﺘﻲ را ﺑﻨﺎم اﺳﺘﻌﻤﺎل   اﻧﺪ ﻛﻪ درﺳـﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ روﺳﺘﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ، و زﻣﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻟﻐﺖ را ﺑ ﻣﻲ ً ﻪ ﻛﺎر  ﺑﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻼ   ﺑـﻪ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻲ     رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮم زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﺸﺎﻏﻞ آن، ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ روﺳـﺘﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑـﻮده اﺳـﺖ . ً

اﻣﺮوزه ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻲ در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻃﻲ اﺳﻢ ﺷﻬﺮ دﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ داراي ﺟﻤﻌﻴﺘـﻲ ﺑـﻮده و از ﻧﻈﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ، ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺮ از ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﻳﻲ  . وﻟﻲ ﻧﻤﻲ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻧﻴﺰ ﻗﻄﻌﻲ  ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷـﺪ زﻳﺮا ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺮاﻛﺰ و ﻧﻘﺎﻃﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛـﻪ در ﻳـﻚ ﻓﺼـﻞ از ﺳـﺎل داراي ﺟﻤﻌﻴـﺖ  ﻫﺴ ﺘﻨﺪ.

و در ﻏﻴﺮ آن ﻓﺼﻮل ﺧﺎﻟﻲ از .  ﺷﻬﺮ، ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد .اﺳﺖ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ از ﻇﻦ ﺧﻮد، ﺷﻬﺮ را ﻣﻌﻨﺎ ﻛﺮده :   ﻣﻴﻼد 323) ارﺳﻄﻮ ﻗﺒﻞ از  (ﻣﻲ ﺷﻬﺮ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ  ﻛﻨﺪ:  

درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺷﻬﺮﺷﻨﺎﺳﻲ- ) رﺷﺘﻪ ﺷﻬﺮﺳﺎزي  زﻧﺪ ( ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪرﺿﺎ ﻋﺎﻣﺮي و  ﻣﻬﻨﺪس ﺻﺎﺑﺮ   

ﺟﺎﻣﻌﻪ» ﻣﻲ اي ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم از ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪن ﭼﻨﺪﻳﻦ دﻫﻜﺪه ﭘﺪﻳﺪه  «ﺷﻬﺮ»آﻳﺪ، ﻧـﺎم دارد ﻛـﻪ ﻣﻲ  ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮآورد ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ  ﻏﺎﻳﺖ ﻛﻤﺎل رﺳـﻴﺪه اﺳـﺖ . ﻳﺎ دﻗﻴﻖ زﻳﺴﺘ ﺗﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ، اﮔﺮ ﭘﻴﺪاﻳﻲ ﺷﻬﺮ ﺑﻬﺮ ﻦ ﺑﻬ اﺳﺖ، وﺟﻮدش از ﺑﺮاي  ﺰﻳﺴﺘﻦ اﺳـﺖ ...  1 «. ﺷﻬﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻛﻤﺎل و ﻏﺎﻳﺖ ﺟﻮاﻣﻊ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﺑﺮون »  « ژان ﻣﻲ «ﭘﻴﺮدﻓﻮﻧﺘﻦ»و ﮔﻮﻳﻨﺪ:  »  در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺼﺒﻪ، ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺎﻛﻨﺎن آن ﺧﺎرج از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻬﺮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ، ﺷﻬﺮ، ﻣﻜـﺎﻧﻲ اﺳﺖ    ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ آن، ﺑﺴﻴﺎري از وﻗﺖ ﺧﻮد را در داﺧﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷـﻬﺮي ﺻـﺮف ﻣﻲ  «. ﻛﻨﻨﺪ ﺳﻮر » ﺟﺎﻣﻌﻪ « ﻣﺎﻛﺲ ﻛﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ از  ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺎﻳﻪ ﮔﻴـﺮد، ﺷـﻬﺮ را اﻟﮕﻮي ﻛﺎﻣﻠﻲ از زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ،

اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛـﻪ از ﺳـﻴﻨﻪ ﺟﻮاﻣـﻊ روﺳـﺘﺎﻳﻲ ﻗـﺪ  2. ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ ﺗﻮا ﻣﻬﺎرت ن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻲ و ﻫﺮ ﺻﻨﻔﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت و    ﻫـﺎي ﺧﻮد، ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ از ﺷﻬﺮ اراﺋﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ .ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﺎ     ﺑﻨـﺪي اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎه   ﻫـﺎ در ﭼﻜﻴﺪه ﻣﻲ اي، ﺷﻬﺮ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ  ﻛﻨﻨﺪ:  - ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ يﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴـﺖ ﺑﺴـﻴﺎر ﻛـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ ﺗﺄﺳﻴﺴـﺎت اداري، رﻓـﺎﻫﻲ، ﺑﺎزارﻫﺎ، و ﺧﻴﺎﺑﺎن اﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ) .   .(«ﺷﻬﺮ»ﺳﺨﻦ، - ﺧﻴﺎﺑﺎن آﺑﺎدي ﺑﺰرگ ﻛﻪ داراي  ﻛﻮﭼﻪ ﻫﺎ،  ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ،    ﻫـﺎ، دﻛـﺎن ﻫـﺎ، و ﺳـﻜﻨﻪ ﺑﺴـﻴﺎر ﺑﺎﺷـﺪ . )   .(«ﺷﻬﺮ»ﻣﻌﻴﻦ، - ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺑﻠﺪ و اﺟﺘﻤﺎع  ﺑﻲ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر و ﻋﻤﺎرات ﺷﻤﺎر ﻛﻪ ﻣﺮدﻣـﺎن در آﻧﻬـﺎ ﺳـﻜﻨﻲ ﻣﻲ کنند.

1-1-1 . ﺷﻬﺮ دﻳﺪﮔﺎه از  ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ  در ﻋﻠﻮم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ   و ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ، ﺳـﺨﻦ از ﻣـﻼك    ﻫـﺎي ﺷـﻬﺮي و روﺳـﺘﺎﻳﻲ، ﺑﺴﻴﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛  ﻫﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ از زاوﻳـﻪ   اي ﺑـﺮ آن ﻧﮕﺮﻳﺴـﺘ و ﻪ     ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ داده اﺳﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ اراﺋﻪ ﻛﺮده  .ﺗﻮﺳﻌﻪ در آن ﺗﻌﺎرﻳﻒ،    ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ، ﻣﻴﺰان ﺟﻤﻌﻴـﺖ، وﺟﻮد ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي و ﺻﻨﻌﺘﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ  ﻫﺎي ﺗﻤﻴﺰ دﻫﻨﺪه ﺷﻬﺮ از روﺳﺘﺎ ﻗﺮآن ﻳﻨﺪ؛ اﻣﺎ  ﻣﺠﻴﺪ ﻣﻼك    ﺟﺪاي از اﻳﻦ ، ﻫـﺎ،   ﻣـﻼك    ﻓﺮﻫﻨـﮓ دﻳﻨـﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ  ﺣﺎﺋﺰ ﺑﺴﻴﺎر آﻣﻮزﻧﺪه و  اﺳﺖ اﻫﻤﻴﺖ .  

ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺪﻳﻨﻪ    «ﻣﺪﻳﻨﻪ» واژة اﺳﺖ «دﻳﻦ» از رﻳﺸﺔ ﻛﻠﻤﺔ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه  . دﻳﻦ، ﻣﻌﺎﻧﻲ زﻳﺎدي دارد ﻛـﻪ   ﻋﺒـﺎرت اﺳﺖ از : ﺣﺴﺎب، ﺣﻜﻮﻣﺖ، ﺷﺮﻳﻌﺖ، ﻗﺎﻧﻮن، ﻗﻀﺎوت، ﺳﻴﺮت، اﺧﻼق، ﺗـﺪﺑﻴﺮ،   ﺳﻴﺎﺳـﺖ، ﮔﻨﺎه، ﺗﻘﻮا، ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎري، ﻃﺎﻋﺖ، ﺑﻨﺪﮔﻲ، ﭘـﺎداش، ﻣﺠـﺎزات، ﺧـﻮاري   . ) اﺑـﻦ ﻣ   /13ﻨﻈـﻮر، 170- 166( . در «ﺷﺮﻳﻌﺖ» در ﻟﻐﺖ اوﺳﺘﺎﻳﻲ، دﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ و   ﻛﺘـﺐ زرﺗ    ﺸـﺘﻲ ﺑـﻪ ﻣﻔﻬـﻮم اﺧﻼﻗﻲ » اﺳﺖ .ﺑﻪ « ﻛﻴﺶ و آﻳﻴﻦ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت در ﻗﺮآن، دﻳﻦ    »ﻣﻌﻨﻲ «ﺷـﺮﻳﻌﺖ ،»  «آﻳـﻴﻦ ،  «ﻗﻴﺎﻣﺖ» ﻗﻠﺒﻲ »و اﺳﺖ « اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ . در زﺑﺎن  Religion ﻫـﺎي اروﭘـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﻋﻘﻴﺪه و اﻋﺘﻘﺎد ﻳﺎ دﻗﺖ و اﺳﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ اﺧﺬ ﺷﺪه  .  ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن اﺳﻼﻣﻲ اﻳـﻦ اﺻـﻄﻼح   را ﺑـﻪ اﻟﻬﻲ » ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮده « ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻛﺎر  اﻧﺪ .   ﺑﺮﺧﻲ از داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﻋﻠـﻮم ﺟﺎﻣﻌـﻪ    ﺷﻨﺎﺳـﻲ از ﺟﻤﻠـﻪ  «اﮔﺒﺮن» دار «ﻧﻴﻤﻜﻒ»و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ،اي دو ﻣﻔﻬـﻮم ﻓـﺮدي و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اﺳـﺖ: