جزوه روش تحقیق رشته مشاوره 

کلیات روش تحقیق 

دو رویکرد (پارادایم) در علوم رفتاري 

رویکرد خردگرایانه 

رویکرد طبیعتگرایانه 

در حوزة علوم رفتاري، انتخاب رویکرد پژوهشی، بر پایۀ جهانبینی و نوع پارادایم است. منظور از پارادایم «مجموعها ي از

مفروضه ها، مفاهیم یا گزارههاست که از نظر منطقی بهطور انعطافپذیري به هم مرتبط بوده و جهت فکري و پژوهشی را

هدایت میکند». 

پارادایم «خردگرایانه» با دیدگاه اصالت تحصلی (اثباتگرایی یا پوزیتویسم) سروکار دارد. مفروضه این پارادیم این است

که «واقعیت چیزي است که فرد میتواند بهوسیله حواس خود آن را تجربه کند». این پارادایم بر پایه این اصل استوار

است که متغیرهاي تشکیلدهنده یک فرایند پیچیده را میتوان بهصورت جداگانه بررسی کرد. براي مثال تأثیر رفتار

معلم بر یادگیري دانشآموزان را میتوان بدون مطالعه سایر متغیرها بررسی کرد. از جمله ویژگیهاي اساسی پارادایم

خردگرایانه، تلخیصی بودن، تکرارپذیر بودن و ابطالپذیري است. 

پارادایم «طبیعتگرایانه» یا تجربهگرایانه بر این مفروضه استوار است که واقعیت چیزي نیست که همه افراد بهطور

یکسان آن را مشاهده کنند و تجربه مشابهی از آن بهدست آورند. علاوه بر آن، تقسیم یک پدیده پیچیده به اجزاء و

مطالعه هر یک از اجزاء ما را به شناخت کامل از آن پدیده نمیرساند. وانگهی اعتقاد بر این است که واقعیت مورد

مشاهده و مشاهدهگر (خاصه ارزشهاي او) بر یکدیگر تأثیر میگذارند. بنابراین مفروضه اصلی در پارادایم طبیعتگرایانه

این است که واقعیت مورد مشاهده به تفسیر افراد و ذهنیت آنان بستگی دارد. 

در حوزه علوم رفتاري کاربرد دو پارادایم یادشده به دودستگی میان روشهاي تحقیق نیز منجرشده است: الف) روشهاي

کمی که در ذیل پارادایم خردگرایانه قرار میگیرند، ب) روشهاي کیفی که ذیل پارادایم طبیعتگرایانه قرار میگیرند. 

اصول علم 

1- جبرگرایی

جبرگرایی یک اصل اعتقادي است مبنی بر اینکه تمام رویدادها علل طبیعی دارند. به عبارت دیگر جبرگرایی ناظر بر این

است که حوادث نه تصادفی هستند و نه تحت کنترل رویدادهاي غیرطبیعی. در روانشناسی و علوم تربیتی وقتی گفته

میشود رفتار انسان جبري است، نه به معناي تقدیرگرایی بلکه مطابق با معناي جبرگرایی علمی، به این معناست که

انسانها به دلایلی رفتار میکنند که میتوان بر حسب قوانین طبیعی جهان آنها را فهمید. 

2- تجربه گرایی

یعنی علم براي تایید یا رد ادعاها به شواهد واقعی و دادههاي تجربی متکی است. شهود، ایمان و حتی منطقِ صرف کافی

نیست. 

3- تکرارپذیري

دانشمندان قبل از پذیرفتن یافتهها، خواستار تکرارپذیر بودن آنها هستند. یافتهاي که صرفاً برگرفته از شانس باشد اعتبار

ندارد. 

4- ابطالپذیري

یافتههاي علمی باید ابطالپذیر باشند یعنی قابل آزمایش باشند و به روشی بتوان نشان داد که غلط هستند. 

5- ایجاز

یک دانشمند در جستجوي سادهترین تبیین براي یک پدیده است. ایجاز یعنی صرفه جویی (امساك). اگر دو تبیین براي

یک پدیده وجود داشته باشند اما یکی از آنها به مفروضات کمتري نیاز دارد، ارجح است

فهرست مطالب 

فصل اول: کلیات روش تحقیق .......................................................................................................... 16

دو رویکرد(پارادایم) در علو م رفتاري.........................................................................................................17

رویکرد خردگرایانه ............................................................................................................................ 17

رویکرد طبیعتگرایانه............................................................................................................................17

اصول علم ........................................................................................................................................18

18.................................................................................................................................. جبرگرایی -1

18................................................................................................................................. تجربه گرایی-2

18.................................................................................................................................. تکرارپذیري-3

18................................................................................................................................ ابطال پذیري-4

18........................................................................................................................................... ایجاز-5

18................................................................................................................18 انواع شیوه هاي شناخت

19..........................................................................................................................................19 تجربه-1

صاحبنظران (مرجع مطلّع) ....................................................................................................................19

مجموعه تست سالهاي اخیر (323.......................................................................................................... (1

پاسخنامه تست سالهاي اخیر (327......................................................................................................... (1

مجموعه تست سالهاي اخیر (334.......................................................................................................... (2

پاسخنامه تست سالهاي اخیر (338......................................................................................................... (2

سوالات ......................................................................................................................................344

پاسخ ........................................................................................................................................ 349

مجموعه تست ..............................................................................................................................352

پاسخنامه ...................................................................................................................................356

مجموعه تست روش تحقیق ..............................................................................................................359

پاسخنامه روش تحقیق.....................................................................................................................375

منابع .........................................................................................................................................386