تحقیق اعتقاد به معاد در مكاتب مختلف

طبيعت، داستان شگفت‌انگيزي دارد؛ بهاران فرامي‌رسد، درختان پرشكوفه، و زمين سرسبز و پرطراوت گرديده و جنگل‌هاي انبوه زمين را آرايش مي‌دهند، اندك اندك درختان ميوه، ميوه خود را به بار مي‌نهند و با گذشت چند ماه و رسيدن فصل تابستان انواع ميوه‌ها با رنگ‌هاي گوناگون، درختان را پوشانده و بر زيبايي طبيعت مي‌افزايند، تا اينكه پاييز فرامي‌رسد، ميوه‌ها از درختان چيده شده و بادخزان به تدريج برگ‌هاي درختان را از تنه آن‌ها جدا نموده و بر روي زمين پراكنده مي‌كنند، و با فرارسيدن زمستان سرد، ديگر از آن سبزي و طراوت زمين و جنگ‌ها اثري باقي نمي‌ماند، جز درختاني به ظاهر بي‌جان و زمين گل‌آلود چيزي به چشم نمي‌خورد و به ديگر سخن، طبيعت در زمستان مي‌ميرد. ولي با بازگشت فصل بهار، زندگي خود را بازمي‌يابد.

يعني : معاد طبيعت فراميرسد و اين معاد، هر سال تجديد مي‌گردد. انسان نيز روزي از مادر زاده مي‌شود و با گذشت سالهايي چند، به طراوت و شادابي و زيبايي جواني مي‌رسد و بسان گل و برتر از آن در دامان خانواده شادي مي‌آفريند. تدريجاً به دوران ميانسالي و از آن به دوران پيري و كهولت مي‌رسد و در پايان ، مرگ را در آغوش مي‌گيرد و به زير خاك مي‌رود و سرانجام او در درون خاك، پوسيده شدن و خاك شدن است. آيا انسان‌ها را نيز بازگشتي هست؟ چگونه مي‌شود كه طبيعت را هر سال معادي باشد ولي انسان را بازگشتي نباشد؟ 

 فهرست مطالب

امکان و ضرورت معاد  ۱

مقدمه  ۱

۱- پیشینه تاریخی  ۴

بازگشت ، چگونه ؟ !  ۱۰

۲- فلسفه معاد :  ۱۱

الف ـ واژه دنیا  ۲۱

ب ـ دنیا برای آخرت :  ۲۱

ج- از دنیا باید به میزان نیاز برگرفت:  ۲۴

د- معانی دنیا و آخرت  ۲۷

هـ ـ تفاوت انبیاء و اولیاء با سایر مردم در توجه به دنیا  ۲۸

و- دنیا دار ثواب و عقاب نیست  ۲۹

ز- محرومیت انسان از دنیا نشانه لطف حق به اوست  ۳۰

ح- تفاوت آتش دوزخ با آتش دنیا:  ۳۱

ط- شناخت دنیا و آخرت موجب حب آخرت  ۳۲

ی – نقد نظریه غلبه خوب یا رجاء در دنیا و آخرت  ۳۴

ک – رسوایی جدال کننده در دنیا و آخرت  ۳۵

ل _ عدم معرفت حقیقت نعمت و عذاب آخرت در این دنیا  ۳۶

م ـ در نکوهش دنیا :  ۳۷

ن ـ در صفت دنیا  ۳۸

س ـ در باب فانی بودن دنیا  ۳۸

ع ـ در فضیلت پیامبر و تحقیر دنیا  ۳۹

ف ـ در توصیف دنیا و آخرت  ۴۰

۴/۲- دلایلی بر قاطعیت و اثبات معاد  ۴۰

۱/۴/۲- آفرینش نخستین دلیل قاطعی است بر معاد.  ۴۰

۲/۴/۲- اعتقاد به معاد یک امر فطری است.  ۴۲

۳/۴/۲- بازتاب معاد در زندگی انسانها.  ۴۴

۴/۴/۲- دلایل عقلی معاد .  ۴۷

الف ـ برهان حکمت :  ۴۷

ب ـ برهان عدالت :  ۴۹

ج ـ برهان هدف :  ۵۰

د ـ برهان نفی اختلاف :  ۵۱

۵/۲- قرآن و مسئله معاد  ۵۲

۱/۵/۲- معاد جسمانی:  ۵۵

۲/۵/۲- استدلالهای قرآن بر معاد  ۵۷

۳- مرگ  ۵۹

۱/۳- ماهیت مرگ از نظر قرآن  ۶۵

۲/۳- در آستانه مرگ  ۶۸

۳/۳- فشار قبر  ۷۴

۴/۳- خوف از مرگ  ۷۶

۵/۳- تناسب صورت اخروی با ملکات نفس در هنگام مرگ  ۷۷

۶/۳- علل کراهت ناقصان و متوسطان و کاهلان از موت  ۷۸

۷/۳- مومنان از مرگ کراهت ندارند بلکه ترسانند  ۸۰

۸/۳- دیدار پیامبر ، ائمه و فرشتگان هنگام مرگ  ۸۱

۹/۳- در سفارش به تقوی و ذکر مرگ  ۸۲

۱۰/۳-برزخ  ۸۲

۴- معانی روح  ۸۴

۱ / ۴ – مسأله روح در قرآن  ۸۵

۲/۴- اشکال کافران و پاسخ قرآن  ۸۶

۵- عقاید معتقدان به تناسخ  ۹۲

۶- خصوصیات زندگی روح در عالم برزخ  ۹۴

۷- قیامت :  ۹۹

۱/۷-افراد در قیامت چگونه می‌شوند :  ۹۹

۲/۷- نامه اعمال انسانها :  ۱۰۰

۳/۷- رستاخیز بزرگ  ۱۰۰

۱/۳/۷- پرسش و حسابرسی اعمال :  ۱۰۲

۲/۳/۷- پل صراط یا گذرگاه خطرناک دروزخ :  ۱۰۴

۳/۳/۷- گواهان محشر  ۱۰۶

۴/۳/۷- نابودی جهان و زنده شدن مردگان  ۱۰۹

۵/۳/۷- شبه آکل و مأکول  ۱۱۷

۶/۳/۷- قطعیت قیامت کبری از نظر قرآن  ۱۱۹

۷/۳/۷- استدلالهای قرآن در مورد قیامت  ۱۲۰

۸/۳/۷- شفاعت  ۱۲۳

۸- بهشت و جهنم :  ۱۲۴

۱/۸- بهشت :  ۱۲۴

۲/۸- جهنم :  ۱۲۵

۳/۸- اختلاف در مخلوق و موجود بودن بهشت  ۱۲۶

۴/۸- خداوند جوینده دانش را به بهشت می‌برد  ۱۲۷

نتیجه :  ۱۲۸

فهرست منابع و مأخذ  ۱۳۰

مقدمه

بحث ما درباره مسأله معاد است. مسأله معاد از نظر اهمیت، بعد از مسأله توحید مهمترین مسأله دینی و اسلامی است. پیغمبران ( و بالخصوص آنچه از قرآن در باره پیغمبر ما استفاده می‌شود) آمده‌اند برای اینکه مردم را به این دو حقیقت مؤمن و معتقد کنند: یکی به خدا ( مبدأ ) و دیگر به قیامت و یا فعلاً به اصطلاح معمول ما معاد مسأله معاد چیزی است که برای یک مسلمان ایمان به آن لازم است، یعنی چه؟ یعنی در ردیف مسائلی نیست که چون از ضروریات اسلام است و ایمان به پیغمبر ضروری است، پس ایمان به آن هم به تبع ایمان به پیغمبر ضروری است. ما بعضی چیزها داریم که باید به آنها معتقد بود، به این معنا که اعتقاد به آنها از اعتقاد به پیغمبر منفک نیست، ” باید ” به این معناست نه به معنی تکلیف، به معنی این است که انفکاک‌پذیر نیست که انسان به پیغمبر و اسلام ایمان و اعتقاد داشته باشد ولی به این چیز ایمان نداشته باشد. مثلاً روزه ماه رمضان ، می‌گویند که روزه ماه رمضان از ضروریات اسلام است. اگر کسی روزه نگیرد و بدون عذر روزه بخورد، این آدم فاسق است ولی اگر کسی منکر روزه باشد، از اسلام خارج است، چرا؟ برای اینکه اسلام ایمان به وحدانیت خدا و ایمان به پیغمبر است و امکان ندارد که کسی به گفته پیغمبر ایمان داشته باشد ولی روزه را منکر باشد، چون اینکه در این دین روزه هست از ضروریات و از واضحات است، یعنی نمی‌شود انسان در ذهن خودش میان قبول گفته‌های پیغمبر و منها کردن روزه تفکیک کند. ولی خود مسأله اعتقاد به روزه داشتن مستقلاً موضوع ایمان و اعتقاد نیست. یعنی در قرآن هیچ جا وارد نشده : ” کسانی که به روزه ایمان می‌آورند” . اما گذشته از اینکه مسأله معاد و قیامت مثل روزه از ضروریات اسلام است (یعنی نمی‌شود کسی معتقد به پیغمبر باشد ولی منکر معاد باشد ) در تعبیرات قرآن کلمه ایمان به قیامت، ایمان به یوم آخر آمده است، یعنی پیغمبر مسأله معاد را به عنوان یک چیزی عرضه کرده است که مردم همان‌طوری که به خدا ایمان و اعتقاد پیدا می‌کنند، به آخرت هم باید ایمان و اعتقاد پیدا کنند، که معنی آن این می‌شود که همین‌طوری که خداشناسی لازم است ( یعنی انسان در یک خدی مستقلاً با فکر خودش باید خدا را بشناسد) در مسأله معاد نیز انسان باید معادشناس باشد, یعنی پیغمبر نیامده است که در مسأله معاد بگوید چون من می‌گویم معادی هست شما هم بگویید معادی هست، مثل اینکه من گفتم روزه واجب است شما هم بگویید روزه واجب است ، نه . ضمناً افکار را هدایت و رهبری و دعوت کرده که معاد را بشناسند، معرفت و ایمان به معاد پیدا کنند.

انسان از ابتدای آفرینش بر روی زمنین تاکنون علیرغم همه پیشرفتهایی که کرده، نتوانسته است تا مسئله مرگ و نیستی خود را حل کند، زیرا مرگ انسان یکی از قوانین ثابت و پابرجای طبیعت می‌باشد. این فکر که ما از کجا آمده‌ایم؟ علّت بوجود آمدن ما چه بوده است؟ چرا باید زندگی کنیم؟ چرا باید بمیریم؟ و پس از مرگ به کجا می‌رویم؟ و سوألاتی از این قبیل همیشه بطور طبیعی ذهن هر انسان را رف نظر از عقاید، مذاهب و آرمانهای موجود در جامعه در قورن گذشته و حال مشغول نگه‌داشته و برای آن تاکنون جوابی نیافته است. بطور مثال : این فکر در شاعران معروف گذشته تأثیر و این قطعه زیبا را در این وصف سروده است:

روزهـا فکـر من این است و همه شب سخنـم           که چرا غافـل از احـوال دل خویشتنـم

از کجــا آمـده‌ام، آمـدن از بهــر چــه بـــود                    به کـجا مـی‌رم آخـر ننمائــی وطنـــم

مانده‌ام سخت عجب،کزچه سبب ساخت مرا              یا چه بودست مراد وی از این ساختنم

 به هر حال پیدا کردن جواب سؤالات متعددی که انسان در این باره مطرح می‌کند زمینه‌ساز این تحقیق در خصوص امکان و ضرورت معاد می‌باشد.

ابتدا سعی می‌کنیم با یک پیش‌زمینه تاریخی از گذشته و نحوه پاسخگویی افکار، مذاهب و ایده‌ئولوژی‌های موجود در قبل از اسلام موضوع را تا حدی بشکافیم و پس از آن پاسخها و نتایج تحقیقات انجام در این زمینه را از زبان مکاتب ( خصوصاً مکتب اسلام و قرآن) را مورد بررسی قرار داده و از این راه به نتیجه‌ای که مورد نظر می‌باشد برسیم.

۱- پیشینه تاریخی

۱/۱-  عقیده به معاد در انسانهای بُدوی ( اوّلیه ) : عقیده به معاد در انسانهایی که قبل از ایجاد تمدنهای بزرگ تاریخی زندگی می‌کرده‌اند، وجود داشته است ولی آنها عقیده داشتند که انسان در همین دنیا مجدداً زنده می‌شود و زندگی جدیدی را از سر می‌گیرد، زیرا انسان همیشه دوست داشته که زندگی جاویدان داشته باشد و هیچ‌وقت نمیرد، و این الهام در وجود او بوده و شواهدی که از آثار باستانی بدست آمده نشانگر این مطالب است که انسان بدوی در کنار قبر مردگان خود وسایل راحتی و خوراک او را نیز دفن می‌کرده که تا پس از زنده شدن مجدد برای رسیدن به مقاصد خود از آن استفاده نماید.

۲/۱- عقیده به معاد در بین مصریان : آثاری که باستان‌شناسان از تمدن مصر بدست آورده‌اند نشان‌دهنده این مطلب است که آنان نیز به زندگی پس از مرگ و وجود روح و برگشت روح به بدن اعتقاد داشته و برای همین امر مرده‌هار خود را مومیایی می‌کردند تا از متلاشی شدن جسم جلوگیری و برگشت روح به بدن را آسانتر نمایند. از طرفی در کنار قبر مردگان طلا، جواهر، وسایل جنگ ، خوراک , پوشاک و حتی گاهی اوقات زنان وی را ( به صورت زنده بگور) قرار میددادند و ثروتمندان برای اینکه این وسایل دزدیده نشوند، قبر درگذشتگان خود را در خانه‌هایی به شکل هرم قرار می‌دادند که اهرام ثلاثه مصر در مورد فرعونهای آن زمان یکی از این نشانه‌ها می‌باشد که در حال حاضر یکی از عجایب هفتگانه مطرح در دنیا می‌باشد. در بعضی از منابع [۱] ذکر گردیده که مصریان به دنیای دیگر پس از مرگ اعتقاد داشته‌ان و این اعتقاد عمومیّت داشته و می‌گفتند که در دنیای دیگر پاداش خوبی و کیفر بدی افراد به آنان داده می‌شود. بعضی از مصریان ستارگان ثابت را که همه شب در آسمان دیده می‌شد، جایگاه انسانهای خوب می‌دانستند. بعضی دیگر می‌گفتند که اوزریس الهه و سنبل دادگری است و به همراه معاونینش بنامهای : توشه، اتوپس هوریس و مقات با همکاری ۴۲  قاضی این کار را انجام می‌دهد و اگر حکم به نیکوکاری فرد دهد او در بهشت و نعمت جاوید قرار می‌گیرد و اگر رأی به بدکاری وی دهد آن فرد خوراک درندگان شده و یا در آتش می‌سوزد و یا به مجازاتهای دیگری می‌رسد. در منبع دیگری [۲] آمده که اکثریت مصریها دارای آئین  “پلی‌ته‌ایسم” و تعدادی الهه و خدایان بوده‌اند و گاو می‌پرستیدند و او را مقدس می‌دانستند. این گاو به نام “آپیس” معروف بوده است. کاهنان معبدهای مختلفی که در مصر وجود داشت از عقاید ساده مردم استفاده می‌کردند و به همین دلیل دست به تهیه مجموعه‌ای به نام ” مرده‌نامه” زده بودند که انواع طلسم‌ها و دعاها و سحر و جادو در آن نوشته شده بود و این مجموعه را با قیمتهای زیاد به مردم می‌فروختند تا از راه خواندن آن ارواح مردگان آمرزیده شوند.