تحقیق آل احمد رویکردی علمی – جامعه شناختی نسبت به مسائل اجتماعی

این تحقیق در نظر دارد در فضای اندیشه و آثار یکی از مطرح ترین و با نفوذترین روشنفکران دوره اخیر حیات اجتماعی ایران جلال آل احمد کنکاش کرده و مقولات جامعه شناختی موجود در آثارش را شناخته و مدون سازد .

بیان واقعیتها از طرق تحلیل محتوای آثار نویسندگان علیرغم منزلت و پایگاه والای اجتماعی آنها بسیار مهم و در خور اعتنای جدی است ، در این راستا نقد و بررسی آراء اجتماعی آل احمد که در یکی از برهه های تاریخ معاصر ایران از ارج و اهمیتی برخوردار بوده از این مقوله مستثنی نیست .

 فهرست مطالب

« مقدمات و کلیات »   ۱

« تاریخچه مطالعاتی »   ۱

« بیان مساله »   ۷

« چار چوب نظری »   ۸

« نظریه هربرت بلومر »   ۹

« پرسشهای پژوهش »   ۱۳

« اهداف مطالعاتی »   ۱۵

« حدود مطالعاتی »   ۱۶

« اهمیت مطالعاتی »   ۱۷

« تعریف مفاهیم و اصطلاحات »   ۱۷

« جامعه شناسی »   ۱۸

« جامعه شناسی دین »   ۱۸

« روش شناسی »   ۱۸

« ایستایی شناسی اجتماعی »   ۱۹

« جامعه شناسی ادبیات »   ۱۹

« پویایی شناسی »   ۱۹

« تغییر و تحول اجتماعی »   ۱۹

« کارگزاران تغییر »   ۲۰

« جهان اعیان »   ۲۰

« کنش پیوسته »   ۲۰

« نظام روانشناختی یا از خود رهایی »   ۲۰

« نظام کنشی »   ۲۱

« واکنش گردگشتی »   ۲۱

« واکنش پیوسته »   ۲۱

« انسان سالم و انسان نا سالم »   ۲۲

مفهوم « Me »   ۲۲

مفهوم « I »   ۲۲

مفهوم خود یا « self  »   ۲۲

« جامعه نمادی و نا نمادی »   ۲۳

فصل دوم   ۲۴

« مـرور متــون مطــالعاتی »   ۲۴

« مرور متون مطالعاتی »   ۲۵

چند مورد از ویژگی های جلال آل احمد عبارتند از :   ۳۱

فصل سوم   ۴۱

« روش تحقیق »   ۴۱

« مدخل »   ۴۲

« رسش تحقیق »   ۴۲

طرح تحقیق :   ۴۳

فن تحقیق :   ۴۵

طرح تحلیلی :   ۴۵

طرح اجرایی :   ۴۸

فصل چهارم   ۴۹

« گرد آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات »   ۴۹

« گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات »   ۵۰

« شرایط عینی و ذهنی »   ۵۳

« جستارهای بنیادی جامعه شناسی »   ۶۰

الف- دیدگاه هستی شناختی در برخی تئوریهای جامعه شناسان غربی:   ۶۲

۱- دیدگاه ساختی و کارکرد گرایی( امیل دورکیم ، تالکوت پارسنز )   ۶۳

دیدگاه تضادگرائی(کارل مارکس )    ۶۶

دیدگاه تفهمی ( ماکس وبر)   ۶۸

هستی شناسی در دیدگاه کنش متقابل گرایی نمادی (هربرت بلومر)   ۷۳

دین و امور خدایی در آثار جلال آل احمد   ۷۴

انسان در اندیشۀ آل احمد   ۸۳

اجزاء و مفاهیم اصلی معرفت شناسی و روش شناسی   ۹۹

ب- دیدگاه روش شناسی و معرفت شناختی در برخی تئوریهای جامعه شناسان غربی: (دورکیم، پارسنز، مارکس، وبر، بلومر)   ۱۰۰

دیدگاه ساختی و کارکردگرایی (امیل دورکیم، تالکوت پارسنز)   ۱۰۱

نظریه جامعه شناختی شناخت از نظر دورکیم شامل سه قضیه است:   ۱۰۲

۲-دیدگاه تفهمی (ماکس وبر)   ۱۰۶

۳-دیدگاه متقابل گرایی نمادی ( هربرت بلومر)   ۱۰۸

روش شناسی و معرفت شناسی از دیدگاه جلال آل احمد   ۱۰۹

۳-اجزاء مفاهیم اصلی (( ایستایی شناسی اجتماعی ))   ۱۱۹

۱- دیدگاه ساختی و کارکرد گرائی ( دورکیم ، پارسنز )   ۱۲۰

۲- دیدگاه تضاد  گرائی ( کارل مارکس )   ۱۲۳

۳- دیدگاه تفهمی ( وبر )   ۱۲۴

در تشابه این سه دیدگاه می توان گفت که :   ۱۲۶

۴- کنش متقابل گرایی نمادی (هربرت بلومر )   ۱۲۷

ایستائی شناسی در اندیشه جلال آل احمد   ۱۲۸

جامعه شناسی سیاسی   ۱۲۸

جامعه شناسی اقتصادی   ۱۴۱

جامعه شناسی روستایی   ۱۴۸

اجزاء و مفاهیم اصلی « پویایی شناسی اجتماعی »   ۱۵۴

د – دیدگاه پویایی شناسی اجتماعی در برخی تئوریهای جامعه شناسان غربی: (دورکیم، پارسنز، مارکس، وبر، بلومر)   ۱۵۴

۱-دیدگاه ساختی و کارکرد گرائی (دورکیم، پارسنز)   ۱۵۵

۲-دیدگاه تضادگرائی (کارل مارکس)   ۱۵۷

۳-دیدگاه تفهمی (ماکس وبر)   ۱۵۹

۴-کنش متقابل گرائی نمادی (هربرت بلومر)   ۱۶۱

شرایط تغییر از نظر جلال آل احمد   ۱۶۲

مراحل تغییر از نظر جلال آل احمد   ۱۶۶

کارگزاران تغییر در اندیشه جلال آل احمد   ۱۷۲

اما جلال آل احمد چه گروه هایی را عامل تغییر معرفی می کند ؟   ۱۷۳

تحلیل تکنیکی و تئوریکی   ۱۸۶

فصل پنجم   ۱۹۴

« استنتاج و توصیه ها »   ۱۹۴

« نتایج تحقیق»   ۱۹۵

انسان در افکار آل احمد   ۱۹۶

پیشنهادات   ۲۰۴

ضمائم   ۲۰۶

زندگینامه –  سالشمار زندگی –  فهرست کتب با سال انتشار کتابنامه       «  فارسی- لاتین »   ۲۰۶

زندگینامه جلال آل احمد   ۲۰۷

سالشمار جلال آل احمد   ۲۱۴

آثار جلال آل احمد   ۲۱۶

« مرور متون مطالعاتی »

تحقیق حاضر قصد دارد زمینه های جامعه شناختی در آثار جلال آل احمد را بررسی نموده و آن را با کنش متقابل نمادی هربرت بلومر تطبیق نماید به همین خاطر در فصل اول با اشاره به تاریخچۀ مطالعاتی، بیان مسأله، چارچوب نظری، پرسشهای تحقیق، اهداف مطالعاتی، حدود مطالعاتی و تعریف اصطلاحات درصدد راهنمایی تحقیق در کانال معین و درست آن بوده و پس از مشخص نمودن این کانال، محقق درصدد ارائه متون مربوط در ارتباط با موضوع برآمده تا بتواند به تقسیم بندی درستش از پدیدۀ مورد مطالعه براساس مطالب نظری دست یافته و بتواند اطلاعات بدست آمده در ارائه پژوهش را با توجه به آنها تفسیر نماید.

نخستین کتابی که در این فصل مورد بررسی قرار می گیرد، کتاب نقد و تحلیل و گزیده داستانهای جلال آل احمد نوشتۀ حسین شیخ رضایی است که شامل دو بخش است، بخش نخست شامل مقدمه، زندگی و آثار آل احمد، ویژگی های عمومی قصه نویسی آل احمد، داستان کوتاه، داستان بلند و رمان ، پیوست ، ادبیات اعتراف و نثر است و در بخش دوم : گزیده داستانهای جلال آل احمد از قبیل گنج، روزهای خوش، سه تار، بچه های مردم، رساله ی پولوس رسول به کاتبان، سمنو پزان، زن زیادی ، گلدسته ها و فلک، جشن فرخنده ، شوهرآمریکایی،سرگذشت کندوها، مدیر مدرسه، نون و القلم، خواهرم و عنکبوت،   خونابه ی انار و خانم نزهت الدوله می باشد.

چند مورد از ویژگی های جلال آل احمد عبارتند از :

۱-   ضرباهنگ زندگی شخصی آل احمد، ضرباهنگی تند بوده است و تعداد دفعاتی که آل احمد به کلی مسیر زندگی خود را عوض کرده و راهی نو در پیش گرفته است هم زیاد است. تحصیل علوم دینی، گریختن از مذهب، رفتن به حزب توده و …

۲-   ویژگی دیگر آل احمد جایگاه معلمی و مرشدیتی است که او برای خود قائل است . نگاه او به بسیاری از اطرافیانش، نگاه معلم به شاگرد است.

۳-   ویژگی سوم آل احمد، عدم درنگ کافی و عدم تعمق بر مسائل مربوط به اندیشه و تفکر است.

 آل احمد خود بارها به این موضوع اشاره کرده که :

« روشنفکر باید در باب همه چیز، حتی چیزهایی که در آن متخصص نیست نیز ظهار نظر کند. چرا که با داشتن عنوان روشنفکری، سکوت در برابر بسیاری از پدیده ها، به معنای تأیید آن ها است .»[۱۰]

« و سرانجام آخرین خصلتی از آل احمد که در نثر او نیز انعکاس یافته، رویکرد و توجه او به اجتماع، مردم، لایه های مختلف اجتماع و سنت ها است.»[۱۱]

پس با توجه به ویژگیهای فوق می توان گفت که نثر آل احمد، دقیقاً انعکاسی از ویژگیهای فکری و روانی او است و این ویژگیها در تار و پود نثر او تنیده شده است. به عبارتی اتخاذ چنین نثری از اقتضائات جهان بینی آل احمد است و او با داشتن چنین بستری به گزینش تکه های مختلفی از نثرهای کهن و غربی دست زده است.

شیخ رضایی در قسمت دوم کتاب به گزیدۀ داستانهای آل احمد که در اول این مکتوبه به آنها اشاره شد می پردازد و یک جمع بندی کلی از آنها را ارائه      می کند .

کتاب دوم که مورد بررسی قرار می گیرد، کتاب از چشم برادر نوشتۀ شمس آل احمد برادر جلال آل احمد می باشد. این کتاب مشتمل بر یازده بخش به شرح زیر می باشد:

بخش اول: مرگ، که جریان مرگ جلال و حوادث و اتفاقات قبل و بعد از مرگ را تشریح می کند.

بخش دوم: تولد، در این بخش به زمان و مکان تولد جلال، خاطرات کودکی چگونگی مرگ پدر جلال و تعداد برادران و خواهران جلال و خلاصه وصیت پدر ، دوستان پدر و اطرافیان خانوادگی جلال را توضیح می دهد.

بخش هفتم: در نویسندگی، در این قسمت شمس دربارۀ نویسندگی جلال، چگونگی نظرخواهی ایشان از اطرافیان، وارسی های جلال قبل از چاپ کتابهایش ، تلقی جلال از نویسندگی و شیوۀ نویسندگی جلال می نویسد که جلال از نظر برادر نویسنده ای است سوای سایر نویسندگان و در مورد ایشان بیان می دارد که :

« هر پرنده ای می پرد اما پریدن پروانه و سار و حاجی لک لک یکسان نیست و …[۱۳] ».