تحقیق شناخت و بررسي شيوه دعوت رسول اكرم (ص) بر اساس «حكمت ، موعظه حسنه و مجادله احسن

چکیده

روش تبلیغی انبیاء و خصوصاً رسول اکرم (ص) بهترین و نافذترین روشهای ارائه شده به جامعه بشری بوده است که بر اساس دعوت خلق به معرفت و عبادت پروردگار با «حکمت و موعظه حسنه و مجادله احسن» بوده است.حکمت که لازمه هدایت است بر اساس کتاب الله و مصلحت وقت ، که بنا به دلایل و برهان صورت می پذیرد و در واقع موجب معرفت و تفقه در دین است که به اطاعت خدا و رسول و ائمه اطهار (علیهم السلام) می انجامد و منظور از موعظه حسنه همان نصایح مشفقانه مشتمل بر وعد و وعید الهی است و منظور از مجادله احسن استفاده از مقدمات درست در جهت اقناع ومجاب کردن مشرکان و کفار و مخالفان و نهایتاً دعوت ایشان به اسلام و حقیقت می باشد.

این پایان نامه به روش کتابخانه ای و با استفاده از منابع تفسیری و روایی در پنج فصل تالیف و تنظیم گشته است :

فصل اول- شامل کلیات (اهداف و انگیزه موضوع ، سوالات تحقیق ، پیشینه تحقیق ،‌روش تحقیق و ساختار و محدوده تحقیق) می باشد.

فصل دوم- مفهوم حکمت ، موعظه ، جدل و کاربرد آنها در قرآن کریم به عنوان شیوه دعوت پیامبر اکرم (ص) شامل (معانی لغوی و اصطلاحی حکمت ، موعظه و جدل و کاربرد آنها در قرآن کریم و شیوه های پیامبران در ابلاغ پیام الهی به خصوص شیوه رسول اکرم (ص) می باشد).

فصل سوم- جلوه های حکمت الهی که اهم آن شامل : (اهمیت حکمت از نظر اعتقادی ،  حکمت و توحید ، حکمت الهی هدف بعثت انبیاء ، اعطای حکمت بر صالحین در قرآن کریم ، حکمت واعطای فضل بر رسول اکرم (ص) و خاندانش (علیهم السلام) ، تاویل حکمت در قرآن و روایات) می باشد.

فصل چهارم- جلوه های موعظه از منظر قرآن و روایات معصوم که اهم آن شامل : (موعظه در قرآن کریم ، موعظه اخلاقی ، نفسانی ، تاثیر گذاری موعظه ،‌اقسام موعظه ،‌تاویل موعظه) می باشد.

فصل پنجم- جلوه های مجادله در قرآن و روایات که عبارتند از : (انواع مجادله در قرآن و روایات ، مجادله احسن پیامبران الهی ، جلوه های مجادله احسن پیامبر اکرم (ص) در قرآن کریم و زمینه های مجادله غیر احسن ، اهداف مجادله) می باشد.

در نهایت به نتیجه گیری کلی پرداخته شده است.

واژه های کلیدی : حکمت ، حکم ، موعظه ، موعظه حسنه ، جدال ، مجادله احسن

فهرست مطالب

مقدمه     ۱

فصل اول : کلیات

۱ – ۱ – اهداف و انگیزه موضوع    ۶

۱ – ۲ – سؤالات تحقیق    ۶

۱ – ۳ – پیشینۀ تحقیق    ۷

۱ – ۴ – روش تحقیق    ۸

۱ – ۵ – ساختار و محدوده تحقیق    ۸

فصل دوم : مفهوم حکمت ، موعظه ، جدل  و کاربرد آنها در قرآن کریم به عنوان شیوه دعوت پیامبر اسلام (ص)

۲ – ۱ – معانی لغوی و اصطلاحی حکمت ، موعظه ، جدل    ۱۰

۲ – ۱ – ۱ – معنی لغوی و اصطلاحی حکمت    ۱۰

۲ – ۱ – ۲ – معنی لغوی و اصطلاحی موعظه    ۱۳

۲ – ۱ – ۳ -  معنی لغوی و اصطلاحی جدل    ۱۴

۲ – ۲ – کاربرد تعابیر مربوط به حکمت ، موعظه ، جدل در قرآن کریم     ۱۵

۲ – ۲ – ۱ – کاربرد تعبیر حکمت     ۱۵

۲ – ۲ – ۲ – کاربرد تعبیر موعظه    ۱۷

۲ – ۲ – ۳ – کاربرد تعبیر جدل    ۱۸

۲-۳ شیوه های پیامبران در ابلاغ پیام الهی در قرآن کریم    ۱۸

۲-۳-۱ شیوه دعوت پیامبر اسلام (ص)     ۱۹

۲-۳-۲ تبیین و تفسیر «حکمت ، موعظه حسنه و مجادله احسن» در آیه ۱۲۵ از سوره نحل    ۲۳

فصل سوم : جلوه های حکمت الهی از منظر قرآن و روایات معصومین

۳ – ۱ – اهمیت حکمت از نظر اعتقادی در قرآن و روایات     ۲۸

۳ – ۱ – ۱ – حکمت و توحید    ۲۸

۳ – ۱ – ۲ – حکمت و نفی از شرک     ۳۱

۳ – ۲ – حکمت در نبوت و شریعت     ۳۳

۳ – ۲ – ۱ – حکمت الهی ، هدف بعثت انبیاء     ۳۳

۳ – ۲ – ۲ – حکمت الهی ، اخذ و میثاق با پیامبران     ۳۶

۳ – ۳ – اعطای حکمت بر صالحین در قرآن کریم     ۳۷

۳ – ۳ – ۱ – لقمان حکیم     ۳۷

۳ – ۳ – ۱ – ۱ – برگزیده هایی از سخنان حکمت آمیز لقمان     ۳۹

۳ – ۳ – ۲ – حکمت حضرت داود ( ع )    ۴۱

۳ – ۳ – ۲ – ۱ – آزمون داود ( ع )    ۴۳

۳ – ۳ – ۲ – ۲ – سخن خداوند با داود ( ع ) و گزیده ای از سخنان آن حضرت    ۴۵

۳ – ۳ – ۳ – حضرت عیسی  ( ع )    ۴۷

۳ – ۳ – ۳ – ۱ – برگزیده ای از حکمت ها و مواعظ عیسی ( ع )    ۴۹

۳ – ۳ – ۴ – حضرت یحیی ( ع )    ۴۹

۳ – ۳ – ۵ – حضرت موسی ( ع )    ۵۱

۳ – ۴ – بررسی حکمت بر پیامبر ( ص ) مبنی بر اعطای فضل بر او و خاندانش « علیهم السلام »    ۵۲

۳ – ۵ – حکمت و نزول قرآن    ۵۵

۳ – ۶ – حکمت و معاد    ۵۸

۳ – ۷ – حکمت و بی رغبتی به دنیا در قرآن کریم    ۶۰

۳ – ۸ – حکمت و تواضع    ۶۲

۳ – ۹ – تأویل حکمت در قرآن و روایات    ۶۴

۳ – ۹ – ۱ – حکمت حقیقی ، معرفت به اولیاء و ائمه معصومین ( علیهم السلام )    ۶۴

۳ – ۹ – ۲ – ائمه معصومین ، وارثان علم و حکمت الهی    ۶۷

۳ – ۹ – ۳ – ائمه معصومین ، معادن حکمت الهی    ۷۰

۳ – ۹ – ۴ – ائمه معصومین ، مستودع حکمت الهی    ۷۱

۳ – ۹ – ۵ – ائمه معصومین ، دعوت کننده به خداوند با حکمت    ۷۳

۳-۱۰- نتیجه گیری بحث    ۷۴

فصل چهارم : جلوه های موعظه از منظر قرآن و روایات معصومین

۴ – ۱ – مفهوم و اهمیت موعظه    ۷۸

۴ – ۲ – موعظه در قرآن کریم    ۸۰

۴ – ۳ – موعظۀ اخلاقی    ۸۴

۴ – ۴ – موعظه نفسانی    ۸۵

۴ – ۵ – موعظه پذیری و تکبر    ۸۶

۴ – ۶ – تأثیر گذاری موعظه    ۸۸

۴ – ۶- ۱ – شروط موعظه و وعظ    ۹۰

۴ – ۷ – آداب موعظه کردن     ۹۳

۴ – ۸ – اقسام موعظه    ۹۴

۴ – ۸ – ۱ – موعظه ناپسند ( ناآگاهانه و شیطانی )    ۹۴

۴ – ۸ – ۲-  موعظه حسنه     ۹۵

۴ – ۹ – تفاوت موعظه و حکمت    ۹۸

۴ – ۱۰ – تأویل موعظه حسنه در قرآن و روایات معصومین    ۹۹

۴– ۱۰ – ۱ – نصیحت در زیارت جامعه کبیره    ۱۰۳

۴ – ۱۱ – نتیجه گیری بحث    ۱۰۴

فصل پنجم : جلوه های مجادله از منظر قرآن و روایات معصومین

۵ – ۱ – مفهوم مجادله    ۱۰۸

۵ – ۲ – انواع مجادله در قرآن و روایات معصومین    ۱۰۹

۵ – ۲ – ۱ – مجادلۀ اَحسن     ۱۰۹

۵ – ۲ – ۱ – ۱ – مجادله اَحسن در قرآن کریم    ۱۰۹

۵ – ۲ – ۱ – ۲ – مجادله اَحسن در روایات    ۱۱۲

۵ – ۲ – ۲ – مجادلۀ غیر اَحسن     ۱۱۴

۵ – ۲ – ۳ – مجادلۀ عالمانه    ۱۱۷

۵ – ۲ – ۴ – مجادلۀ جاهلانه    ۱۱۹

۵ – ۳ – مجادلۀ اَحسن پیامبران الهی    ۱۲۰

۵ – ۳ – ۱ – مجادلۀ انبیاء الهی از دیدگاه قرآن کریم    ۱۲۰

۵-۴- جلوه های مجادلۀ اَحسن رسول اکرم ( ص ) از دیدگاه قرآن کریم    ۱۲۲

۵ – ۴ – ۱ – احتجاج آن حضرت در برخورد با یهودیان    ۱۲۲

۵ – ۴ – ۱ – ۱ – احتجاج در مورد پسر خدا بودن عزیز پیامبر به زعم یهودیان    ۱۲۲

۵ – ۴ – ۲ – احتجاج آن حضرت در برخورد با مسیحیان    ۱۲۴

۵ – ۴ – ۲ – ۱ – احتجاج در مورد شفای جوان بیمار    ۱۲۴

۵ – ۴ – ۲ -۲ – احتجاج در مورد مقیاسۀ معجزۀ عیسی ( ع ) با معجزه پیامبر(ص)    ۱۲۴

۵ – ۴ – ۲ – ۳- پاسخ پیامبر (ص) به مسیحیان در مورد عیسی (ع) و دعوت آنان به مباهله    ۱۲۵

۵ – ۴ – ۳ – احتجاج آن حضرت در برخورد با مشرکین و ملحدین    ۱۲۷

۵ – ۴ –۳ – ۱ – احتجاج در شبهۀ حلول الهی در هیاکل و صور    ۱۲۷

۵ – ۴ – ۳ –۲ – احتجاج در شبهه تعیین و انتخاب پیامبر الهی    ۱۲۸

۵ -  ۵ – فطری بودن گفتگوی جدلی    ۱۲۹

۵ -  ۶ – زمینه های مجادلۀ غیر احسن  ( باطل )    ۱۳۲

۵ -۷ – اهداف مجادله    ۱۳۵

۵- ۸ – نتیجه گیری بحث    ۱۳۷

نتیجه گیری کلی     ۱۳۹

منابع و ماخذ     ۱۴۲

مقدمه

اَلحَمُدللِه الذَّی هَدانا لِهذا وَ ما کُنا لِنَهتَدی لَولا اَن هَدانا اَللهُ  (ستایش خدای را که ما را بدین [راه] هدایت نمود ، و اگر خدا ما را راهبری نمی کرد ما خود هدایت نمی یافتیم).

حمد و سپاس خدای را که به عنوان خالق «ماسوی الله» هر موجودی را در راه سعادت خودش تا نهایت کمالش راهنمایی کرده و فرموده : «رَبُنّا الَذی اَعطی کُلَ شَیءٍ خَلقه ثُمَّ هَدی».(پرودگار ما کسی است که هر چیزی را خلقتی که در خور اوست داده ، سپس آن را هدایت فرموده است).و هیچ موجودی را از قائده به کمال رسیدن مستثنی نکرده و انسان را که اشرف مخلوقات دانسته ، کمال و سعادت عظمی عنایت فرموده و به سوی آن هدایت کرده است.و عقل را راهنما به سوی کمال و منشا شکوه و سربلندی انسان قرار داده است.

اما از آنجایی که سعادت و کمال انسان منحصر به سعادت مادی نمی باشد ، بلکه جهان معنا هر دو جهان را شامل می گردد به همین خاطر خداوند متعال اول عقل آفرینش یعنی حضرت محمد (ص) را به عنوان نبوت برگزید و او را به بندگانش حجت قرار داد : «حُجَهُ اَللهِ عَلَی العِبادِ النَبِّیُ و الحُجَه فیما بَینَ العِبادِ وَ بَینَ اَللهِ اَلعَقلُ» .(حجت خداوند بر بندگان پیامبر است و حجت میان بندگان و خدا عقل است).و آن حضرت را خلیفه خود بر روی زمین قرار داد تا راهنما و هدایت گر خلق به سوی او باشد و ایشان بشارت دهنده و ترساننده نیکان و بدان قرار داد تا حجت را بر مردم تمام گرداند.

فصل اول : کلیات

۱ – ۱ – اهداف و انگیزه موضوع

هدف و انگیزه اصلی در این پایان نامه ، شناخت و بررسی شیوه دعوت رسول اکرم (ص) بر اساس «حکمت ، موعظه حسنه و مجادله احسن» می باشد.از آنجایی که پیامبران و خصوصاً پیامبر خاتم (ص) به منزله سراج منیر و دعوت کننده به سوی خدا «سراجاً منیراً و داعیاً الله» هستند ، بسیار مشتاق بودم برای فهم و شناخت پیرامون این شیوه ها و ابعاد و جلوه ها و مصادیق آنها بتوانم بهره هایی از کلام الهی و نور حکمت را بر قلب خود دریابم و با فهم موعظه از موعظه حسنه در شناخت حقایق الهی و عبرت از خلایق الهی آگاه شوم و با درک مجادله احسن به عنوان روش نیکوتر خداوند در مقابل مخالفان خدا و رسول و اولیاء معصوم الهی به اثبات حقانیت عقاید شیعی خود برسم.

۱ – ۲ – سؤالات تحقیق

پیرامون موضوع  رساله ، سؤالات بسیاری مطرح می باشد که از پرسش های ویژه این تحقیق می توان اشاره کرد به :

۱ – حکمت و موعظه و جدال از نظر لغوی و اصطلاحی چیست ؟

۲ – تاویل حکمت بر اساس آیات قرآن و روایات چیست؟

۳ – انواع موعظه کدام است ؟ منظور از موعظه حسنه در آیات قرآن کریم چیست؟آیا موعظه می تواند غیر حسنه باشد؟

۴ – شیوه ها و اقسام مجادلات انبیاء در قرآن کریم و تعالیم اسلامی بر چه اساسی

می باشد؟

۵ – آیا در قرآن و روایات نمونه هایی از مجادلۀ احسن انبیاء بر اساس قرآن و روایات آمده است؟