فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                          صفحه

فصل اول : کلیات تحقیق

مقدمه.............................................................................................................................. 2

بيان مسئله ....................................................................................................................... 3

اهداف تحقیق.................................................................................................................. 4

سوالات تحقیق................................................................................................................ 4

فرضیه های تحقیق........................................................................................................... 4

روش تحقیق ................................................................................................................... 4

پیشینه ی پژهش .............................................................................................................. 5

فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه تحقیق

مبانی نظری تحقیق........................................................................................................... 9

تاریخچه........................................................................................................................ 10

منشا ء ریزگردها در جهان.............................................................................................. 11

مشا ء گردو غبار در خاورمیانه..................................................................................................12

منشا ء ریزگردها در ایران............................................................................................... 12

بحران ریزگردها در استان خوزستان.............................................................................. 14

عوامل موثردرگردوغبار................................................................................................14

تأثیر  گردوغبار بر اقلیم خوزستان  ................................................................................ 14

تاثیر  مخرب ریز گردها براقتصاد خوزستان.................................................................... 17

آسیب دیدن گردش گری  در خوزستان........................................................................ 18

رابطه ی گردو غبار با سلامت انسان............................................................................... 19

رابطه ی خشک سالی با گردو غبار................................................................................ 22

رابطه ی بیابانهای عربستان با گردو غبار.......................................................................... 23

تعاریف باد ؛ ریزگردها.................................................................................................. 23 

انواع گرد و غبار............................................................................................................ 27 

توفان خاک عراقی  نه  ریزگرد...................................................................................... 28 

طبقه بندی مناطق خشک................................................................................................ 30 

ویژگی های عمده ی خاک های مناطق خشک.............................................................. 31 

فصل سوم : ویژگی های جغرافیایی خوزستان

موقعیت جغرافیایی استان خوزستان................................................................................ 33 

ناهمواری های استان و چگونگی شکل گیری آنها......................................................... 34

گسل ها ........................................................................................................................ 35

آب و هوای استان......................................................................................................... 37

مجاورت با آب ها ........................................................................................................ 38

توده های هوا ............................................................................................................... 38

دما و بارش ................................................................................................................... 38

مناطق آب و هوایی استان ............................................................................................. 39

منابع آب استان ............................................................................................................. 40

خاک............................................................................................................................ 41

جنگل ها و مراتع .......................................................................................................... 41

زیست بوم های حفاظت شدۀ استان ............................................................................... 44

منابع و معادن ................................................................................................................ 46

جمعیت استان................................................................................................................ 46

ویژگی های فرهنگی استان خوزستان............................................................................. 47

دین و مذهب ................................................................................................................ 48

پوشش سنتی مردم استان ............................................................................................... 48

صنایع دستی استان......................................................................................................... 49

پیشینۀ تاریخی استان خوزستان ...................................................................................... 50

قابلیت ها وجاذبه های گردشگری استان ....................................................................... 56

جاذبه های انسانی ......................................................................................................... 60

فصل چهارم : تحلیل فرضیه های تحقیق

روش تحقیق ................................................................................................................. 66

فرضیه رابطه ی گردو غبار با سلامت انسان  ................................................................... 66

فرضیه رابطه ی خشکسالی با گردو غبار......................................................................... 69

رابطه ی بیابانهای عربستان با گردو غبار.......................................................................... 70

فرضیه رابطه گردو غبار با بیابانهای عراق و عربستان........................................................ 70

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادها

نتیجه گیری................................................................................................................... 73

پیشنهادات..................................................................................................................... 74

فهرست منابع ................................................................................................................ 75

مقدمه

امروز ه طوفان های گردو غبار یکی از مخاطرات طبیعی محسوب می گردد که آسایش ساکنین کره زمینی را به ویژه در مناطق خشک و کم بارش کاهش داده و به طور مستقیم و یا غیر مستقیم بخش گسترده ای از جامعه بشری را تحت تاثیر قرار داده است .

کم توجهی یا بی توجهی به قوانین طبیعت به خوبی نشانگر بروز اوضاعی است که امروزه در عرصه منابع طبیعی و محیط زیست با آن مواجه ایم . آلودگی هوا در کلانشهر ها ؛ فرسایش بادی و آبی خاک در عرصه های طبیعی ؛ بحران آب و افت شدید آبخوانها ؛ فرونشت زمین ؛ تخریب روز افزون مراتع و جنگلها ؛ گستردگی شوره زارها و کویر ها و نهایتا تاخت و تاز ریزگردها و سایر فرایند های ویرانگر بیابانزایی را می توان از جمله نمونه های عینی کم توجهی به منابع طبیعی و محیط زیست برشمرد . بروز پدیده گردو غبار طی چند سال اخیر در مناطق جنوب و جنوب غرب کشور گذشته از مشکلات فراوانی که برای ساکنان این خطه از کشور بوجود آورده است ؛ دامنه گسترده تری یافته بطوریکه بیش از 20 استان کشور را با جمعیتی بالغ بر 52 میلیون نفر و گستره ای به مساحت یک میلیون کیلومتر مربع تحت تاثیر قرار داده است . بسیاری از دریاچه ها و تالاب های کشور بر اثر مدیریت نادرست آب در کشور و حدوث خشکسالیها یا خشک شده اند و یا در شرف خشکی قرار گرفته اند و بصورت کانونهای تولید گرد و غبار در آمده اند . با نگاهی به وضعیت پیش آمده ؛ آنچه را به عنوان یکی از عوامل مهم و تاثیر گذار در شکل گیری و استمرار وضعیت ناگوار فعلی شاهدیم ؛ فقدان نگاه جامع ؛ همه سو نگر و همگرا نسبت به منابع زیستی شامل خاک ؛ آب ؛ هوا ؛ منابع طبیعی و محیط زیست در فرایند های سیاست گذاری ؛تصمیم گیری ؛ ایجاد ساختارها و اجرا است که بدون این نگاه جامع نمی توان چشم انداز روشنی را برای آینده متصور بود .

کشور ایران به دلیل همجوار بودن با بخش وسیعی از پهنه های بیابانی تحت اثرات نامطلوب این پدیده قرار می گیرد . از مهمترین نواحی ایران که تحت تاثیر این پدیده قرار گرفته است ؛ شهر های جنوبی و غربی ایران است. آمارهای سازمان هواشناسی کشور نشان می دهد که میانگین روزهای غبار آلود در طی 50 سال گذشته در شهرهای اهواز و آبادان بطور میانگین به ترتیب 67 و 82 روز بوده است . در زمان پدیده گرد و غبار مراجعات بیماران ریوی به مراکز درمانی اهواز با رشد 70 درصدی روبرو بوده است . علاوه بر این ؛ میزان خسارات گردو غبار به محصولات جالیزی ؛ ذرت و گندم بین 15 تا 20 درصد پیش بینی گردیده است همچنین میزان خسارات ناشی از شرایط نامناسب بهداشتی  ؛ تعطیلی مدارس ؛ فرودگاه ها و ادارات بیش از 4 هزار میلیارد تومان در سال برآورد گردیده است.

1-1 بیان مسئله

انسان در محیط زندگی می کند . در هر محیط یکسری پتانسیل ها و قابلیت ها و یکسری بلایای طبیعی و اقلیمی وجود دارد که این بلایا زندگی انسان را با خطر مواجه می کنند . انسان برای بهبود وضع زندگی خود در محیط باید بگونه ای برنامه ریزی کند که هم از توانایی های آن بهترین شکل استفاده کند و هم به راه های مقـابـله و سـازش با بـلایا دسـت یابد . بدین مـنـظور شناسایی بحران های طبیعی از نظر شدت ؛ گسترش ؛ تـداوم و دلایل وقـوع ضروری است . یـکی از این بـلایا که در نـواحی خـشک و نـیـمه خـشک همواره مشکلاتی را ایـجاد می کند توفان گـردو غبار می باشد . توفان گـرد و غبار یک رویـداد طبیـعی اسـت که در بخـش هـایی از جهان که دارای منـا طق خـشـک و نـیمه خـشــک هـسـتند شکل می گـیرد .

این پدیده در شمار بلایای جوی اقلیمی جای می گیرد . وقوع آن پیامد های نامطلوب بسیاری را به همراهدارد . توفان گرد و غبار کیفیت هوا را به شدت کاهش داده و سلامت انسان را با خطر جدی روبرو میکند علاوه بر آن آثـار نامـطلوب دیگری مانند خـسارت زیـست محیطی ؛ اخـتلال در حمل و نقل ( زمـینی ریـلیهوایی ) ؛ تاثیرات منفی در زمینه گردشگری و کشاورزی را نیز به همراه دارد.با توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه ی مورد مطالعه در جنوب غرب ایران ( استان خوزستان ) و همسایگی آن با بیابانهای مستعد برای ایجاد توفان های گردو غبار و همچنین قرار گرفتنآن در مسیر ورود سیستم های سینوپتیکی غبار زا نیاز به مطالعه برای شناسایی کانونهای اصلی شکل گیری این توفان ها ( به عنوان عوامل اصلی ایجاد گزدو غبار و انتقال آن به منطقه ی مورد مطالعه )ضروری به نظر می رسد چرا که در سالهای اخیر شدت این پدیده افزایش چشمگیری داشته ومیزان مواد مـعلق مواد مـوجود در هـوا گاهاً به چـند بـرابر حد مجاز افـزایـش یافته و دید افقی به کمتر از 100 متر رسیده و  بارها شاهد تـعـطـیلی مراکز اداری و آموزشی و ؛ اخـتلال در رفـت و آمـدها ؛ تـشدید بـیماریـهای تنفسی و غیره در منطقه به علت فوق بوده ایم .

2-1 - اهداف تحقیق

1-2-1 هدف کلی شناسایی عوامل موثر در ایجاد گردو خاک

2-2-1-  راههای مقابله با طوفانها گردو غبار

3-2-1- تأثیر گردوغبار بر سلامت انسان

4-2-1- تأثیر خشکسالی بر گردو غبار

3-1- سوالات تحقیق

2-3-1– منشاء ریزگردها در ایران چیست ؟

3-3-1– بحران ریزگردها در استان خوزستان چگونه است ؟

4-1- فرضیه ها :

1-4-1- به نظر می رسد بین پدیده ی گردوغبار و سلامت انسان رابطه ی معنی داری وجود دارد

2-4 -1– به نظر می رسد بین پدیده ی گردوغبار و خشکسالی نیز رابطه ی معنی داری وجود دارد

3-4-1- به نظر می رسد بین پدیده ی گردوغبار با بیابانهای عربستان و عراق نیز رابطه ی معنی داری وجود دارد

5-1- روش تحقیق :

 در این تحقیق از دو روش تحقیق توصیفی و تحلیلی  استفاده شده است و همچنین از مقالات  مرتبط با موضوع و مطالعه کتاب با موضوعات مخاطرات طبیعی  نیز استفاده شود .

پیشینه ی پژهش

پدیده ی گرد و غبار در سال های اخیرازنظر گستره و فراوانی افزایش چشمگیری یافته است . در این زمینه پژهش هایی هم در ایران و هم در کشورهای دیگر انجام گرفته است . نتایج این پژوهش ها نشان می دهد که در سال های اخیر این پدیده دارای فراوانی رخداد بیش تری بوده است . بررسی زیجیانگر همکارانش (2001) نشان می دهد که 99 درصد از توفان های شدید گرد و غبار در شمال چین در 48 سال اخیر بوده است .علیخانی (1387)

نیز نقشه ی پهنه بندی زمانی و مکانی گردو غبارها را ارائه داده و اظهار داشته که استان خوزستان با بیش از 50 درصد روز گردو غباری در گیر بوده است . بررسی های یوچانی و همکاران (1390 ) نشان داده اند که در سال اخیر در غرب ایران و استان ایلام غلظت گردو غبار بیش تر از حد استاندارد جهانی شده است . انگستادلر و همکاران (2001) در رابطه با پهنه بندی مکانی فراوانی وقوع گرد و غبارهای جهان ؛ نقش بستر دریاچه ها  و صحرای بزرگ آفریقا را به عنوان تولید کنندگان اصلی گردوغبار می دانند . وانگ و همکاران (2009)با بررسی خصوصیات گردو غبار و شناسایی منابع ـن در نواحی خشک و نیمه خشک چین مشخص کردند که بیابان هایوسع عربستان و صحرای شمال آفریقا متاثر از سامانه های همدید مقیاس و امواج غربی ؛ گردو غبار را به مناطق مختلقی هم چون ایران گسترش می دهند . بر اساس مطالعات بحیرایی و همکاران ( 1390) ؛ بیابان های آفریقا ؛ عربستان و عراق منبع اصلی تولید گرد و غبار در ایران هستند .همچنین خوش کیش و همکاران (1390) ؛ منابع عمده ی گرد و غبارهای وارد شده به استان لرستان را شامل بیابان های شمال عربستان ؛ جنوب عراق ؛ جنوب شرق سوریه و تا حدودی شمال آفریقا می دانند . فنگجیان و همکماران (2008 ) بین رخداد گردو غبار و عوامل آب و هوایی در تکلمکان همبستگی گرفتند و اظهار داشتند که باران ا ز عوامل تاثیر گدار بر رخداد گردو غبار است و بین بارش و رخداد گردو غبار همبستگی منقی وجود دارد که در سطح 99 درصد معنا دار است . هم چنین گرم شدن جهانی سطح زمین باعث افزایش تبخیر از سطح زمین و هرزرفتن بیش تر خاک می شود و مواد مستعد را برای رخ دادن گردو غبار در بهار آماده میکند.

همچنین ایشان نشان دادند که بین تعداد روزهای گردو غبار ؛ سرعت باد و تعداد روزهایی که سرعت باد بزرگ تر یا برابر 5 متر بر ثانیه است همبستگی مثبت وجود دارد . فنگمی و همکاران(2009) ؛ به این نتیجه رسیدند کهدر شمال چین بین گردو غبارو رطوبت نسبی همبستگی منفی وجود دارد و بارش ماهانه تاثیر نیرومندی بر برخاستن گردو غبار در ژانویه و فوریه داشته است .

ذوالفقاری و همکاران(1384) به واکاوی همدید سامانه های گردو غبار در غرب ایران در بازه ی زمانی 5 ساله از سال 1983 تا 1987 پرداختند و نشان دادند که پرفشار جنب حاره همراه با سامانه همراه با سامانه های مهاجر بادهای غربی از مهم ترین عوامل همدید تاثیر گذار بر منطقه هستند . خوشحال و همکاران (1390 ) به واگاوی همدید توفان های گردو غبار در ایلام در بازه ی زمانی 19 ساله از 1987 تا 2005 پرداختند . نتایج ایشان نشان می دهد که غالبا ً سامانه های موجد بارش به دلیل فقدان رطوبت ؛ عامل ایجاد و انتقال توفان های گرد و غبار به منطقه ی مطالعاتی هستند . همچنین کم فشار سودان و کم فشار کنک در سطح زمین و فود بلند میدترانه ؛ فرود دریای سرخ و پر ارتفاع جنب حاره در تراز میانی هوا سپهر مهم ترین سامانه های تاثیر گذار بر انتقال گرد و غبار به این منطقه هستند . بهادری و همکاران ( 1390) به واکاوی همدید گردو غبار در استان بوشهر در سال 1390 پرداختند.   

بررسی های ایشان نشان می دهد که تشکیل یک سامانه ی کم ارتفاع تراز میانی هوا سپهر برروی کشور عراق عامل اصلی شکل گیری گردو غبار بوده است هم زمان ؛ تغییر جریانات سطح زمین به شمال غربی  باعث ورود گرد و غبار به استان بوشهر شده است . تالیف بررسی مفیدی و همکاران (1391) نشان می دهد که جابه جایی جنوب سوی پر فشار ترکمنستان با افزایش شیب افقی بین مرکز پرفشار ترکمنستان و کمفشار کنک همراه شده و در نهایت تقویت باد سیستان و رخداد توفان های گرد و غباردر استان خوزستان در طی دوره ی آماری 1996 تا 2005 پرداختند , نشان می دهد که در  دوره ی سرد سال سامانه های مهاجر بادهای غربی و رود باد جبهه ی قطبی همراه با آن ؛ و در در دوره ی گرم سال کم فشارهای گرمایی سطح زمین مهم ترین امل در ایجاد و شکل گیری پدیده ی گردو غبار در استان خوزستان می باشند . علیخانی و همکاران (1390) به واکاوی آماری و همدید توفان های گرد و خاک در دشت سیستان پرداختند و نشان دادند که در دوره ی سرد سال , هنگامی که پرفشار سیبری با فشار مرکزی بیش از 1040 هکتوپاسکال بر روی دریای خزر مستقرمی شود و منطقه ی سیستان به دلیل عدم حضور زبانه های پرقشار مذکور ؛ از شرایط کم فشاری نسبت به پرفشاری نسبت به پرفشار مذکور برخوردار می باشد و در تراز 850 هکتوپاسکال نیز مرکز وا چرخندی بر روی دریای خزر بسته می شود ریزش هوای سرد از پرفشار مذکور به منطقه ؛ توفان گرد و غبار ایجاد می نماید . مهر شاهی و همکاران (1388) به بررسی آماری پدیده ی گرد و غبار و واتکاوی الگوی وزش بادهای گردو غبار زا در شهرستان سبزوار پرداخته اند ؛ در این پژوهشت واکاوی زمانی و مکانی پدیده ی گردو

غبار بااستفاده از داده های ساعتی سمت و سرعت باد و وضعیت هوای حاضر حاضر و گذشته ؛ طی دوره ی آماری بیست ساله 1367 تا 1387 انجام گرفت . ایشان نشان دادند که طی دوره ی آماری بررسی شده ؛ رخداد روزهای همراه با گردو غبار در شهرستان سبزوار روند افزایشی داشته و بیش ترین احتمال رخداد آن در ماه های اردیبهشت و خرداد بوده است و در بیش از 71 درصد مواقعدر ساعات بعد از ظهر رخ می دهد . یکی از مطالعاتی که پدیده ی گردوغبار را در تمام ایستگاههای همدید ایران مورد بررسی قرار داده است توسط فرج زاده و همکاران (1389 ) انجام گرفته است . ایشان به واکاوی زمانی و مکانی گردو غبار در ایران با روش های واکاوی خوشه ای و سلسه مراتبی پرداختند و نتایج حاصله نشان داد که ایستگاه زابل بیش ترین رخداد توفان های گردو غبار درا دارد و فراوانی ماهانه برای پدیده ی گرد و خاک معلق در هوا نشان داد که بیش ترین فراوانی مربوط به ماه جولای و کم ترین فراوانی مربوط به ماه دسامبر است .