بررسي رابطه اختلالات رفتاری كودكان با بهداشت روانی والدين 

تأثیر رفتار و طرز فکر والدین در شکل گیری و چگونگی رفتار کودکان از اهمیت اساسی برخوردار است. والدینی که رابطه مطلوب و درستی با فرزندان خویش دارند، موجب شادمانی، مسئولیت پذیری و تکامل شخصیتی فرزندان خود می شوند. از سوی دیگر، والدینی که رفتاری مطلوب و درستی با فرزندان خود ندارند باعث بروز انواع مشکلات رفتاری در آنان می شوند.

برای آنکه کودک به شکل سالم و هنجار رشد یابد بایستی در حد معقول نیازهای شخصیتی، روانی، فیزیکی و اجتماعی او ارضا شود. ناکامی در رفع این نیازها باعث مشکلات رفتاری، بزهکاری و ناشادی کودک می گردد و شرایط خانوادگی زمینه ساز این ناکامی هاست. از جمله این شرایط: خانواده های از هم پاشیده، طرد شدگی کودک، سخت گیری و محدودیت شدید، فقر و کمبودهای شخصی، عصبی بودن والدین، نبودن معیارهای صحیح اعتقادی و اخلاقی در خانواده و ... را می توان نام برد. در اکثر نظریه های روانشناسی رشد، چگونگی روابط کودک با اعضای خانواده و مخصوصاً ما در یکی از اساسی ترین عامل رشد شخصیت، شناخته شده است.

 فهرست

فصل اول   ۱

کلیات پژوهش   ۱

مقدمه   ۲

بیان مسئله   ۴

اهمیت موضوع پژوهش   ۶

اهداف تحقیق:   ۶

فرضیه های پژوهش   ۷

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها   ۷

فصل دوم   ۱۰

پیشینه پژوهش   ۱۰

مقدمه   ۱۱

نیازهای کودک   ۱۳

۱ – تعریف اختلال رفتاری   ۱۴

اختلالات رفتاری کودکان   ۱۵

طبقه بندی اختلالات رفتاری کودکان   ۱۸

عوامل موثر بر بروز اختلالات رفتاری   ۲۰

نقش والدین در اختلالات رفتاری کودک   ۲۲

ویژگی های افراد با اختلالات رفتاری   ۲۵

۲ – اختلال عاطفی   ۲۶

طبقه بندی اختلالهای روانی   ۲۷

هنجارهای اجتماعی فرهنگی   ۲۸

تفاوتهای مربوط به جنسیت   ۲۹

وضعیت روانی کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری   ۲۹

مشکلات توانبخشی افراد به اختلالات رفتاری به قرار زیر است :   ۳۰

۳ -۲ ‹‹ پاره ای از مشکلات رفتاری و رابطه آنها با کندی پیشرفت تحصیلی ››   ۳۰

۵ – ۲ ‹‹ برخی تکنیکهای شناسایی کودکان مبتلا به مشکلات رفتاری ››   ۳۳

۶ -۲ ‹‹ دسته بندی اختلالات رفتاری و تاثیر آنها در پیشرفت تحصیلی ››   ۳۵

مشکلات فرآیند آموزش اختلالات رفتاری   ۳۹

دوره های مختلف مطالعات همه گیر شناسی اختلالات رفتاری   ۳۹

همه گیرشناسی   ۴۱

بررسی پیشینه میزان شیوع اختلالات رفتاری کودکان در جهان و ایران   ۴۳

پیشینه میزان شیوع اختلالات رفتاری در جهان   ۴۳

پیشینه مطالعات همه گیر شناسی در ایران   ۴۹

۸ – ۲ ‹‹ پاره ای از تحقیقات انجام شده در ابطه با مشکلات رفتاری و پیشرفت ››   ۵۳

۳ – سبب شناسی اختلالات روانی   ۵۵

۱ -۳ – عوامل ژنتیک    ۵۶

۲ -۳ – دیدگاه روان پویشی   ۵۷

۳ -۳ – دیدگاه یادگیری  ( رفتاری )   ۵۹

به طور خلاصه از نظر رویکرد رفتاری :   ۶۰

۴ -۳ – دیدگاه شناختی    ۶۰

۵ -۳ – دیدگاه انسانگرائی – هستی گرائی   ۶۱

۶ – ۳ – دیدگاه اجتماعی    ۶۲

۴ – نظریه های راجع به نقش خانواده   ۶۳

تعریف بهداشت روانی   ۶۴

سلامتی چیست؟   ۶۵

تعاریف بهداشت روانی براساس مکاتب مختلف روانشناسی   ۶۶

مکتب زیست گرایی   ۶۶

مکتب روانکاوی   ۶۶

مکتب رفتارگرایی،   ۶۶

مکتب انسان گرایی   ۶۶

سه سطح پیشگیری به منظور بهداشت روانی   ۶۷

پیشگیری اولیه   ۶۷

پیشگیری ثانویه   ۶۷

پیشگیری ثالثیه:   ۶۷

اصول بهداشت روانی   ۶۷

پرورش دادن رفتارهای سالم تر و تأثیر آن بر بهداشت روانی   ۶۸

خواب و بهداشت روانی   ۶۹

سوء مصرف و وابستگی به مواد و تأثیر آن بر بهداشت روانی   ۶۹

تاریخچه بهداشت روانی   ۷۱

دیدگاهها ونظریه ها در بهداشت روانی   ۸۴

رویکرد نظریه کمال   ۸۵

رویکرد چند عاملی   ۸۵

مسایل اجتماعی و بهداشت روانی   ۸۶

استرس و بهداشت روانی   ۸۷

بهداشت روانی در سنین و مراحل مختلف رشد   ۸۹

بهداشت روانی در خانواده   ۹۱

اصول برقراری رابطه انسانی با کودک و نوجوان   ۹۳

بهداشت روانی در مدرسه   ۹۶

بهداشت روانی در محیط کار   ۹۸

بهداشت روانی در کودکان استثنایی   ۹۹

رابطه بهداشت روانی با یادگیری   ۱۰۱

بهداشت روانی و رسانه های گروهی   ۱۰۳

اندازه گیری های روانی و کاربرد آزمونهای روانی   ۱۰۵

روشهای درمان بیماریهای روانی   ۱۰۶

توصیه های بهداشت روانی   ۱۰۸

فصل سوم   ۱۰۹

روش پژوهش   ۱۰۹

مقدمه   ۱۱۰

جامعه آماری:   ۱۱۰

نمونه و روش نمونه گیری   ۱۱۰

ابزار پژوهش   ۱۱۱

۳-۳-۲-۱- تعریف ابعاد نه گانه پرسشنامۀ SCL -90-R   ۱۱۱

- بعد شکایات جسمانی   ۱۱۲

بعد وسواس – بی اختیاری    ۱۱۳

بعد حساسیت بین – شخصی   ۱۱۴

بعد افسردگی   ۱۱۵

بعد اضطراب   ۱۱۶

بعد خصومت و پرخاشگری   ۱۱۷

بعد هراس اضطرابی   ۱۱۸

بعد افکار پارنوئیدی   ۱۱۸

بعد روان گسسته واری   ۱۱۹

بعد سوالاتی اضافی   ۱۲۰

۳-۳-۲-۲- نمره گذاری پرسشنامه Scl-90-R   ۱۲۰

۳-۳-۲-۳ اعتبار پرسشنامه Scl-90-R  :   ۱۲۱

۳-۳-۲-۴- روایی  پرسشنامه Scl-90-R :   ۱۲۱

روش آماری   ۱۲۶

فصل چهارم   ۱۲۷

تجزیه و تحلیل داده ها   ۱۲۷

بخش اول : آمار توصیفی   ۱۲۸

بخش دوم- آمار استنباطی   ۱۳۷

فصل پنجم   ۱۴۰

بحث و نتیجه گیری   ۱۴۰

بحث و نتیجه گیری درباره یافته ها   ۱۴۱

محدودیت های پژوهش   ۱۴۲

پیشنهادات پژوهش   ۱۴۳

منابع فارسی   ۱۴۴

منابع فارسی

آزاد، حسین (۱۳۸۷)، آسیب شناسی روانی، جلد اول. تهران: بعثت.

آقازاده ،حمید رضا (۱۳۸۷)، بررسی رابطه بین خودپنداره و سلامت روانی دانش    آموزان مقطع دبیرستان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده روان شناسی.

احمدی نژاد، محمد رضا، (۱۳۷۹) بررسی تأثیر عزت نفس در سازگاری رفتاری دانش آموزان ۱۸-۱۲ ساله. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی.

احمدی، جواد (۱۳۷۹) ،میزان افسردگی در دانشجویان و کارکنان دانشگاه های شهر    شیراز،      خلاصه دومین مقالات کنگره سالیانه روان پزشکی و روان شناسی بالینی ،تهران ،گروه روان   پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران.

اسدی، براتی و بهمنی ،سیاح (۱۳۸۱)، بررسی میزان سلامت عمومی و عزت نفس دانشجویان پسر ورزشکار شرکت کننده در دومین المپیاد ورزشی دانشگاه های علوم پزشکی کشور، مجله طب و تزکیه (۱۳۸۱).

اسفندآبادی، نادر (۱۳۸۶)، بررسی شیوع اختلالات رفتاری در دانش آموزان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز ، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی 

اسماعیل زاده، سمیه. (۱۳۸۵). بررسی رابطه افسردگی مادران و پیشرفت تحصیلی فرزندانشان. پایان نامه تحصیلی کارشناسی (چاپ نشده). دانشگاه آزاداسلامی واحد تهران مرکز ،دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی .

اسماعیلی، وحید. (۱۳۸۳). بررسی شیوه های فرزند پروری یا سازگاری اجتماعی و افسردگی در دانش آموزان سال چهارم پیش دانشگاهی دوره متوسطه شهرستان گیلان غرب در سال تحصیلی ۸۴-۸۳٫ پایان نامه تحصیلی کارشناسی ارشد (چاپ نشده). دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی .

امر آبادی، محمد (۱۳۸۷)، بررسی وضعیت زندگی اقتصادی ،اجتماعی و خانوادگی ترخیص شبانه روزی سازمان بهزیستی طی سال های ۱۳۷۴- ۱۳۶۵، تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.

مقدمه

کودکی که به دنیا می آید ممکن است عالیترین و کامل ترین امکانات رشد را دارا باشد. وی ممکن است آمادگی داشته باشد و ظرفیت آن را که به شایسته ترین وجهی پرورده شود و برترین کمالات دست یابد . کافی است عادی به دنیا بیاید و خانواده و محیط مناسب در اختیارش قرار گیرد تا ببالد و نشو ونما یابد و جایگاه ارجمند خویش را در این دنیا بیابد . اما زندگی خانوادگی و محیط بهداشتی و آموزشی و اجتماعی و فرهنگی بسیاری از مردم جهان چنان است که دست یابی به چنین مقصودی را دشوار و گاه امکان ناپذیر می سازد . محدودیتهای محیط زندگی گروهی از کودکان چنان زیاد است که بقای آنان نیز مسیر میشود . بزرگی ارقام فقر و بیماری و مرگ در کشورهای جهان سوم لرزه بر اندام آدم می اندازد و مشکلات عاطفی و رفتاری کودکان نیز که نتیجه ممکن فقر و بیماری و جهل و بد رفتاری ونابسامانی های خانوادگی و کاستیهای آموزشی و اجتماعی و فرهنگی است شدیدا مانع رشد و بالندگی و وصول آن به کمالاتی است که در خلقتشان مقدر شده است  ( نلسو، ایزرائیل، ترجمه منشی طوسی، ۱۳۸۷)

سال ۲۰۰۱ به عنوان سال بهداشت روانی اختصاص یافته است و در این سال تمام ملل جهان وظیفه دارند که سطح بهداشت روان خود ، خانواده و جامعه شان را ارتقاء دهند و با افزایش دانش بهداشت و زدودن برچسب های مخرب زمینه های این رشد را فراهم آورند ( شاه محمدی ، ۱۳۷۹ )

اکنون که دوران سرنوشت ساز سازندگی و بازسازی همه جانبه کشور با شتابی فزاینده آغاز گردیده است ، زمان آن فرا رسیده است که برنامه توسعه و تامین تندرستی کودکان و ارتقاء سطح بهداشت خانواده و مدارس به عنوان بخش مهمی از سیاستهای ارتقاء بهداشت کشور و اساسی ترین حرکت در راستای تامین سلامتی نسل آینده ساز و تحقق بخش توسعه اجتماعی و اقتصادی آتیه کشور ، جایگاه و هویت واقعی خود را بازیابد . بدون تردید کاهش منابع ، امکانات و اعتبارات مالی ؛ کمبود نیروی انسانی آموزش دیده ، رشد افزون جمعیت و بحران زیست که جملگی تهدیدی جدی برای سلامتی نسل آینده است موانع و مشکلات متعددی را در مسیر تحقق اهداف فوق الذکر ایجاد خواهد کرد . حل این مشکلات راهی جز مشارکت همه جانبه نهادهای اجتماعی به ویژه خانواده را باقی نمی گذارد .اما باید توجه داشت که مشارکت مردم بدون دادن آگاهی و اطلاعات به آنان تحقق نمی یابد راه مشارکت همه ، آگاهی همه است ( پالاهنگ، ۱۳۸۴ ).

گر چه پیشینه توجه به نیازها و مشکلات روانی کودکان به عنوان قشر خاص و دارای ویژگی های منحصر به فرد خود و نه به عنوان بزرگسالانی کوچک اندام به بیش از چند دهه نمی رسد، لیکن در همین مدت کوششهای بسیاری در جهت شناخت، تبیین و طبقه بندی و ارائه روشهای درمانی برای اختلالات دوران کودکی و نوجوانی به عمل آمده است. طبقه بندی اختلالات کودکان این سوال را مطرح می کند که ‹‹ چند نوع اختلال وجود دارد ›› ؟

سوال اساسی در همه گیر شناسی این است که چه تعداد از کودکان در جمعیت کلی دچار این اختلالات هستند؟ همه گیر شناسی با تشخیص علل یا عوامل همراه با انتشار اختلالات در جمعیت نیز سرو کار دارد اختلالات رفتاری طیفی وسیعی از مشکلات کودکی را از رفتارهای پرخاشگرانه و تکانشی تا رفتارهای افسرده گونه و گوشه گیری در بر می گیرد . کودکان با اختلالات رفتاری بنابر ماهیت رفتارهایشان احتیاجات روانی ، تربیتی و آموزشی متفاوتی از سایر کودکان دارند . لذا برای آموزش ، تربیت و ترمیم رفتارهای آنان لازم است چگونگی طبقه بندی این اختلالات با توجه به انواع و دشواریهای رفتاری آنان تعیین شود (عیسی زاده ، ۱۳۸۶).

درباره چگونگی طبقه بندی اختلالات رفتاری ، اختلاف نظرها و بحثهای گوناگون و فراوانی وجود دارد اشکالات طبقه بندی اختلالات رفتاری بنابر علل زیر می باشد :

۱ – علل متفاوتی می توانند زیربنای مشکلات رفتاری مشابهی باشد و درمقابل انواع متفاوت  مشکلات رفتاری می تواند از علل مشابهی حاصل آمده باشد .

۲ – فراوانی و تنوع رفتارهای ناسازگارانه بسیار گسترده است .

۳ – چگونگی شروع این گونه رفتارها و کیفیت رشد و پیشرفت آنان متفاوت است .

۴ – میزان و درجه رشد آنان مختلف است . نقش والدین در اختلالات رفتاری کودک

بسیاری از جامعه شناسان و روان شناسان نیز معتقدند که ریشه بسیاری از مشکالات رفتاری و انحرافات شخصیتی در کودکان را باید در الگوهای تربیتی والدین و ویژگی های شخصیتی آنان جستجو کرد. مشکلات خانوادگی اثرات مستقیمی بر آمادگی، تمرکز و توجه کودک به درس و تحصیل دارد. وقتی والدین در وضعیت نامطمئنی و اضطرابی قرار داشته باشند، این عدم اطمینان و اضطراب را به کودکان خود منتقل می کنند. چنین کودکانی از آمادگی ذهنی لازم برای یادگیری و درک مطلب بهره مند نیستند و طبعاً از نظر  تحصیلی با مشکلاتی مواجه می گردند. در خانواده های از هم پاشیده و نگران و خانواده هایی که یکی یا هر دوی آن ها مبتلا به اختلال افسردگی باشد، کودکان از یک رابطه عاطفی مناسب بی بهره اند و چون ذهن آن ها به مسائل جانبی و نامربوط اشتغال دارد ،چنین کودکانی در کلاس حضور ذهنی ندارند   و نمی توانند از توجه و تمرکز کافی برخوردار باشند. افسردگی والدین (بخصوص مادر) نه تنها موجب می شود که کودک در کسب موقعیت تحصیلی دچار مشکلات قابل توجهی شود، بلکه باعث می شو د که کودک در زمینه برقراری ارتباطات متقابل اجتماعی با سایر اشخاص نیز دچار مشکلات شود. به طور کلی در بیشتر تحقیقات در این زمینه نشان داده شده که این کودکان در مقایسه با سایر کودکان هم سن خود (سنین ۶ تا ۱۲ سال) در برابر مسائل و مشکلات زندگی دارای سطح سازگاری پایین تری باشند . همچنین در میان آنان علائمی مربوط به اختلال افسردگی مشاهده شود (اسماعیل زاده، ۱۳۸۵).