بررسي اسطوره در اشعار فروع و شاملو 

هريك از انسانها ، در مسير زندگي خود چه آگاه و چه ناآگاه در زبان گفتار با نوشتار از اساطير استفاده مي كنند و همه غم درك معاني پنهان هرچيز را به دل دارند و سعي در جستجوي معناي آن مي باشند.جامعه نيز بدون اسطوره به جامعه اي فقير مايه تبديل مي شود.بنابراين با ادارك و شناخت اسطوره در دنياي جديدي به روي همگان گشوده خواهد شد.از طرفي آثار جديد هنري و ادبي و كاربرد اسطوره در آنها بخصوص اساطير مدرن كه روز به روز بيشتر مي شوند نشان دهنده ي قوه خيال آدمي و توجه انسان به گذشته است و بدون شناخت و آگاهي از اساطير بخصوص اساطير ساير ملل، درك ها از آثارهنري ناقص خواهد بود.

فهرست

فصل اول   ۲

کلیات طرح   ۲

بیان مسأله :   ۲

۱-۲ هدفهای تحقیق :   ۳

۱-۳ اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن   ۳

۱-۴  سوالات و  فرضیه های تحقیق   ۴

- سوالات تحقیق   ۴

- فرضیه های تحقیق:   ۵

۱-۵ روش تحقیق   ۵

۱-۶ پیشینه ی تحقیق   ۶

فصل دوم   ۸

مطالعات نظری   ۸

مقدمه :   ۸

پانوشت های مقدمه:   ۱۲

۲-۱ اسطوره چیست؟   ۱۳

۲-۲ اسطوره و تاریخ:   ۱۶

۲-۳ اسطوره و قصه:   ۱۹

۲-۴ اسطوره و دین:   ۲۱

۲-۵ اسطوره و هنر   ۲۴

۲-۵-۱ اسطوره و موسیقی:   ۲۴

۲-۵-۲ اسطوره و هنرهای دیداری   ۲۵

۲-۵-۳ اسطوره و ادبیات   ۲۶

۲-۶ اسطوره از دیدگاههای گوناگون   ۲۹

۲-۶-۱ اسطوره از دیدگاه زبانشناسی   ۲۹

۲-۶-۲ اسطوره از دیدگاه ساختارگرایی   ۳۰

۲-۶-۳ اسطوره از دیدگاه پدیدار شناختی   ۳۳

۲-۶-۴ اسطوره از دیدگاه روانشناختی (روانکاوی)   ۳۷

۲-۶-۵ اسطوره از دیدگاه فلسفی   ۴۱

۲-۷ زمان و مکان در اسطوره   ۴۳

۲-۸ نگرشی بر ساختار و کارکردهای اسطوره   ۴۵

۲-۹ اسطوره‌ سازی و اسطوره‌شکنی (اسطوره‌زدایی)   ۴۷

پانوشت‌های فصل دوم:   ۵۰

فصل سوم   ۵۸

محورهای کاربردی اسطوره   ۵۸

۳-۱ مباحث زیبایی‌شناسی:   ۵۸

۳-۱-۱ تعریف زیبایی شناسی   ۵۸

۳-۱-۲زیبایی‌شناسی از دیدگاههای گوناگون:   ۵۹

۳-۱-۳ زیبایی شناسی کلاسیک و نوین:   ۶۴

۳-۲ محورهای کاربردهای اسطوره   ۶۶

۳-۲-۱ آنیمیسم(Animism):   ۶۶

۱) تعریف آنیمیسم :   ۶۶

۲)تفاوت «آنیمیسم» با «شخصیت‌بخشی»:   ۶۹

۳) کارکرد آنیمیسم در شعر احمد شاملو   ۷۰

۳-۲-۲ تلمیح   ۱۹۸

۳-۲-۳ تلمیحات اسطوره‌ای در شعر شاملو و فروغ فرخزاد   ۲۰۵

۳-۲-۴ کـهـن الـگــو :   ۲۸۹

۳-۲-۵  کارکرد آنیمیسم در حوزة زیبایی‌شناسی:   ۴۳۹

پانوشت‌های فصل سوم:   ۴۴۲

فصل چهارم   ۴۵۷

اسطوره زدایی و  اسطوره آفرینی در شعر شاملو و فروغ   ۴۵۷

۴-۱ اسطوره‌زدایی و اسطوره آفرینی در شعر احمد شاملو:   ۴۵۷

۴-۲ اسطوره‌زدایی و اسطوره آفرینی در شعر فروغ فرخزاد:   ۴۶۵

پانوشت‌های فصل چهارم:   ۴۷۰

فصل پنجم   ۴۷۳

نتیجه گیری   ۴۷۳

۵-۱ مقایسه و تطبیق محورهای کاربردی اسطوره در شعر احمد شاملو و فروغ فرخزاد:   ۴۷۳

پانوشت‌های فصل پنجم:   ۴۸۳

منابع و مآخذ   ۴۸۵

مقالات   ۴۹۲

مقدمه :

انسان از بدو تولد و در طول دوران حیات خود برای پاسخگویی به حوادث و نیازهایی که در حوزه زندگی وی واقع می شدند و برای شناخت حوادث خارق العاده به جستجوی خصوصیات ایزدان ،‌مطلقها ، ابدیت ، لامکانی و لازمانی می پرداخت و باید چنین تفسیر و تعبیر نمود که اسطوره زاده ی باورها و تفکر خلاق انسان است.انسان در هر زمان و مکانی بی نیاز از اسطوره و کاربرد آن در زندگی نیستند و همین امر بررسی اسطوره را مهم و با اهمیت جلوه می دهد.اگر روند توجه به اساطیر را در زندگی روزمره مورد توجه قرار دهیم به این نتیجه خواهیم رسید که جامعه بدون وجود اساطیر جامعه ای فقیر محسوب می شوند.

«امروزه بحث اسطوره (Myth) یکی از مهمترین مباحثی است که در آراء نظریه پردازان علوم انسانی به طور گسترده به آن پرداخته شده است.از تاریخ اسطوره پژوهی بر می آید که در گذشته ، این بحث ، بطور جداگانه ،‌چندان مورد توجه نبوده و بیشتر در روایت تاریخ زندگی بشری و چگونگی تسلط او بر جهان ، در قالب افسانه یا حکایت بیان می شده ولی هنوز امروزه ، این بحث از جهان متعددی قابل تامل است و هرکدام ا زشاخه های علوم انسانی با توجه به عملکرد خود از بحث اساطیر بهره می گیرند.»([i])

«در طول تاریخ اسطوره ها به طور گسترده ادبیات را تغذیه نموده اند»([ii]) اگر اسطوره امروزه بعد مذهبی خود را از دست داده است اما توجه اسطوره شناسانی چون میرچا الیاده ،‌ارنست کاسیرر ، رولان بارت و همچنین روانشناسی چون فروید و یونگ و ساختار گرایانی چون لوی استروس را به خود جلب کرده است.

اسطوره و ادبیات به گونه ای به هم پیوسته اند تا آنجا که «نورتروپ فرای» در کتاب تحلیل نقد می نویسد : «اسطوره و ادبیات یکسان اند» به طور کلی می توان گفت که اسطوره از جمله مباحثی است که با علوم مختلف از جمله موسیقی ،‌هنرهای دیداری مانند معماری و مینیاتور و… ادبیات که از جمله هنرهای زیبا که زاده ی تخیل انسان است ارتباط دارد.«اسطوره شناسی (Mythologie) شاخه ای از مطالعات ادبیات تطبیقی تلقی می شود. در ادبیات مطالعه اسطوره از سه جهت اهمیت دارد:

الف) این نوع مطالعات به ما امکان می دهند تا ادبیات را تکیه گاه اسطوره ها قرار دهیم.

ب) این نوع مطالعات به ما امکان می دهند تا توانمندی خاص ادبیات را در پرداختن به اسطوره بررسی کنیم.

ج) همچنین به ما امکان می دهد تا به حد و مرزهای تفکر اسطوره ای پی ببریم».([iii])

کارکردن به طور تطبیقی در ادبیات از مباحث و محورهای اصلی آن به شمار می رود زیرا ادبیات (شعر و نثر) از جمله هنرهایی است که در دوره های  مختلف با بیانها و شیوه های گوناگون پا به عرصه می گزارد.بنابراین تطبیق آن ها از جمله موارد است که در این زمینه مهم و با اهمیت می باشد.بنابراین در این جا سعی شده است که محورهای اسطوره ای را به صورت تطبیقی در شعر دو شاعر (شاملو وفروغ) معاصر بودند مورد بررسی قرار گیرد و نتایج آن در این زمینه مشخص گردد.

2-1 اسطوره چیست؟

«واژة “اسطوره” در زبان فارسی وامواژه‌ای است برگرفته از زبان عربی». “اسطوره” و “الاسطیره” در زبان عربی به معنای هدایت و حدیثی است که اصلی ندارد.

اما این واژه عربی خود وامواژه‌ای است از اصل یونانی historia به معنای استفسار، تحقیق، اطلاع، شرح و تاریخ؛ و از دو جزء ترکیب یافته است: «یکی واژة history یا history- به معنای داور و دیگری پسوند ia- .»(۱) البته در باب اشتقاق اسطوره نظریات متفاوتی است که این یکی از آن‌ها می باشد.

« در فرهنگ‌های فارسی که اسطوره «اسطوره، (اسطوره، اسطاره) را معرب historia ( البته نه به معنای تاریخ و سرگذشت، بلکه به معنای دوم لغت که قصه و یاوه و … اباطیل و ترهّات است) می‌دانند، اسطوره طبیعتاً «افسانه و قصه و سخن پریشان و بیهوده و باطل» تعریف شده است.»(۲)

«در فرهنگ انگلیسی آکسفورد (The oxford English Dictionary) یا آکسفورد بزرگ، چاپ بریتانیا، در زیر مدخل myth گذشته از سوابق تاریخی کلمه و شواهد مثال، دو تعریف دارد، به قرار زیر:

«روایت ساختگی محض که معمولاً حاوی اشخاص یا اعمال یا وقایع فوق طبیعی است و نوعی تصور رایج را دربارة پدیده‌های طبیعی تا تاریخی دربردارد.

«شخص یا شیء ساختگی یا خیالی

۲-۲ اسطوره و تاریخ:

«اسطوره با تاریخ پیوندی تنگاتنگ و ناگسستنی دارد.»(۱۱) بطوری که زرین‌کوب در کتاب تاریخ و ترازو می‌گوید:« هیچ خط و مرزی نمی‌تواند دنیای تاریخ را بکلی از دنیای اسطوره ـ دنیای شعر جدا کند.»(۱۲)

«تاریخ منطقی و خردپسند به نظر می‌آید و اسطوره باورناپذیر و خردآشوب و مایة شگفتگی و سرگشتگی است. دوگانگی میان اسطوره و تاریخ، باعث شده است که زبان اسطوره نمادین گردد و به خاطر نمادینگی اسطوره، دو بنیاد استوار ـ زمان و مکان ـ که بناکنندة تاریخ است از هم پاشیده شود. هر پدیدة تاریخی الزاماً پدیده‌ای است با زمان و مکان روشن و شناخته شده.

از بنیادی‌ترین تلاش‌های تاریخ نگار یافتن زمان و جایگاه پدیده‌هاست. در حالی که در پدیده‌های اسطوره‌ای، زمان و مکان گم شده است.

روند اسطوره‌ای شدن تاریخ روندی است تدریجی که اندک اندک به انجام می‌رسد. اگر پدیده‌ای به یکبارگی از تاریخ به اسطوره برسد گویای گسیختگی و آشوب شگرف تاریخی می‌تواند بود.

مرزی بنیادین و برّا که تاریخ را از اسطوره می‌گسلد و جدا می‌دارد جز این نیست: تاریخ پهنة نمودهاست؛ اسطوره گسترة نمادها.»(۱۳)

«حوادثی که در اسطوره نقل می‌شود همچون داستان واقعی تلقی می‌گردد، زیرا واقعیت‌ها برگشت داده می‌شود و همیشه منطقی را دنبال می‌کند. اسطوره گاهی بظاهر حوادث تاریخی را روایت می‌کند اما آنچه در این روایتها مهم است صحت تاریخی آنها نیست، بلکه مفهومی است که شرح این داستانها برای معتقدان آنها دربردارد.»(۱۴)