مطالعه فضایی- مکانی شهر مرودشت با تاکید برفضاهای گذران اوقات فراغت

هدف برنامه ریزان شهر، باید تامین رفاه شهروندان باشد و این رفاه بدست نمی آید مگر با برنامه ریزی اصولی ، مناسب و دقیق. در منشور آتن برای بافت فیزیکی شهر چهار نوع کارکرد:

1-3-       1- ارتباطات 2- مسکن 3- حمل و نقل 4- اوقات فراغت در نظر گرفته شده است و مجموع کاربری های موجود نیازمند فضاهای تعریف شده با کیفیت وکمیت متناسب می باشد نحوه گذران اوقات فراغت و مطالعه فضاهای آن که موضوع مد نظر ما در شهر مرودشت است  نیز از این مقوله جدا نمی باشد و نیازمند به برنامه ریزی دقیق و اصولی  ومطابق استاندارد دارد مرودشت پر جمعیت ترین شهر استان فارس بعد از شیراز و به عنوان یکی از جرم خیزترین شهر های کشور بوده است که علت اصلی آن فقر اقتصادی، فرهنگی می باشد که مورد اول مربوط به اقتصاددانان و از موضوع بحث ما خارج است و موضوع دوم یعنی مبارزه با فقر فرهنگی محقق نمی گردد مگر با برنامه ریزی دقیق و اصولی و آموزش صحیح در مکان های مناسب گذران اوقات فراغت و پرورشی کودکان.

1-4-       اهداف تحقیق :

با توجه به این که جغرافیا علم مطالعه رابطه و تعامل بین انسان و محیط می باشد و انسان در این میان می تواند این رابطه را مدیریت و تجزیه و تحلیل نماید ودرنهایت با برنامه ریزی دقیق و منظم این تعامل را تعادل بخشد و با این باور که شهر تجلی فضای ایفای نقش های اساسی انسان (مسکن، حمل ونقل، ارتباطات و اوقات فراغت) است این رابطه مشهود تر و مهم تر جلوه می کند.

مشکل کمبود فضاهای گذران اوقات فراغت یکی از تنگناها و معضلات کشورهای کم توسعه، در حال توسعه و توسعه نیافته است در ایران نیز این مشکلات بیشتر به صورت فقدان جانمایی اصولی و دارای استاندارد نمایان است و از آن جا که بستر سازی فراغتی فرهنـــــگی 

نیازمند به مکان های متنوع و گسترده است لذا مطالعه دقیق و شناخت آن در نقاط شهری و روستایی ضروری  می باشد در این پژوهش سعی بر آن داریم که نخست اهمیت موضوع را بررسی نموده و سپس فضاهای مربوطه و چگونگی نحوه استقرار آن را مطالعه و کمبودهای آن را نمایان سازیم.

1-5-       پیشینه تحقیق :

در میان کاربری مختلف شهری فضاهای گذران اوقات فراغت قابل اهمیت می باشد. در یک تقسیم بندی ساده اگر ایران را به دو مرحله زمانی قبل و بعد از انقلاب تقسیم و مورد مطالعه قرار دهیم و به دلیل شرایط خاص و نحوه گذران اوقات فراغت و مسائل دیگر از مطالعه قبل از انقلاب صرف نظر کرده و مختصرا به مطالعه  بعد از انقلاب می پردازیم در سال های اوایل انقلاب مردم به ویژه اکثر جوانان به خاطر شرایط موجود بیشتر در مساجد و کلاس های آموزشی شرکت نموده و اوقات فراغت از تنوع و گستردگی کمتری برخوردار بود.

در زمان جنگ نیز اوقات فراغت مود توجه کارشناسان قرار نگرفت و جوانان و اقشار جامعه نیز به جز عده ی محدودی درگیر جنگ و امنیت ملی بودند اما بعد از جنگ نیاز مردم به ویژه جوانان به مکان های گذران اوقات فراغت نمایان تر و مشهودتر گردید ولی چون تا آن زمان مورد مطالعه و برنامه ریزی دقیق و پیش بینی نگردیده بود لذا اول نیاز مشهود و ضروری گردید و بعد از ان توجه کارشناسان به سوی این امر معطوف گشت شهر مرودشت نیز در گذر همین بُرهه زمانی می باشد و تا به حال در مورد فضاهای فراغتی و نحوه گذران ان هیچ گونه مطالعه و تفحصی صورت نگرفته است.

1-6-       سوال ها و فرضیه های تحقیق

دراین پژوهش با توجه به موضوع آن یعنی مطالعه فضایی مکانی شهر مرودشت با تاکید برکاربری های فراغتی سولات زیر مطرح می گردد 

1-         آیا مکان گزینی واحد های گذارن اوقات فراغت شهر مرودشت با معیار های استاندارد موجود مطابقت دارد؟

2-         آیا سطح زیربنای کاربری های گذارن اوقات فراغت در شهر مرودشت نسبت به جمعیت شهر پائین تر از حد استاندارد است؟

3-         آیا توزیع و پراکندگی مکان های گذارن اوقات فراغت در شهر مرودشت مطابق ضوابط و مقررات بوده و دارای تنوع است؟

با توجه به این که حکم مقدم بر کاوش علمی و در حقیقت حدس و پیش نویس قانون علمی فرضیه می باشد در پژوهش خود فرضیه های زیر مورد بررسی قرار می گیرند:

1-         ظاهراً مکان گزینی واحد های گذارن اوقات فراغت شهر مرودشت با معیارهای استاندارد موجود، مطابقت ندارد.

2-         به نظر می رسد سطح زیر بنای کاربری های گذارن اوقات فراغت در شهر مرودشت نسبت به جمعیت آن ناچیز و بسیار اندک است.

3-         به نظر می رسد فعالیت های فراغتی در شهر مرودشت محدود و فاقد تنوع است.

1-6-  قلمرو تحقیق :

قلمرو تحقیق ما شهر مرودشت در 45 کیلومتری شمال شرقی شیراز در استان فارس ودر شهرستان مرودشت می باشد که بین51 درجه و 44 تا 53 درجه و30 دقیقه طول جغرافیای شرقی و 29 درجه و 15 دقیقه تا 30 درجه و 59 دقیقه عرض جغرافیایی می باشد.

1-7-  روش و مراحل  تحقیق:

روش تخقیق به صورت توصیفی ـ تحلیلی می باشد و بی تردید اطلاعات ما از طریق منابع و ادبیات موجود جغرافیایی و همچنین انجام تحقیق میدانی در طی بررسی های مربوط به دست می آیند تا از این طریق بتوانیم فرضیه های تحقیق را آزمایش نمائیم.

جهت جمع آوری اطلاعات در مورد پژوهش فوق از منابع زیر استفاده گردیده است.

الف: منابع اطلاعاتی غیر میدانی شامل اسناد کتابخانه ای وکتاب های جغرافیایی و بانک های اطلاعاتی جغرافیایی

ب: منابع آماری رسمی نظیر سرشماری های عمومی نفوس مسکن

ج : برداشت های میدانی :

((جهت تعیین کاربری های گذران اوقات فراغت از سیستم همراه با تجزیه و تحلیل استفاده گردیده است))

1-8- تنگناها و محدودیت های تحقیق

هر تحقیق به تناسب موضوع و مکان دارای مسائل و مشکلات متعددی می باشد خصوصاً در کشورهای کمتر توسعه یافته (ایران) در زمینه اطلاع رسانی با مشکلات ریشه ای رو به رو هستیم که اهم آن به صورت زیر عنوان می گردد. 

1)         کمبود اطلاعات آماری دقیق و جزیی و عدم ارائه آن از جانب مسئولین

2)         به روز نبودن اطلاعات اماری و عدم انتشار آمار سال 85 از سوی سازمان آمار ایران  علیرغم قول انتشار ان در اردیبهشت 86

3)         به هنگام نبودن نقشه های و اطلاعات مربوط به شهر

4)         عدم دسترسی آسان به اطلاعات و نقشه های موجود به دلیل ضوابط دست و پاگیر اداری.

2-1-تعريف اوقات فراغت 

اوقات فراغت ترجمه معادل فرانسوي Loisir و معادل انگليسي Leisare بوده ، ريشه لاتين آن licere است و دو بعد معنايي يكي آزادي انتخاب و ديگري اجازه داشتن براي برگزيدن را در بر دارد. اوقات فراغت مدت زماني كه انسان كار نمي كند تعريف مي شود. از لحاظ زماني و سرشت دروني تغييرات بسياري يافت . اين تغييرات خود مستلزم نگرش تازه اي بود كه با اصطلاح ((اخلاقيات كار مشخص گرديد. در اين اخلاقيات كار، منبع اصلي هويت، منزلت و در آمد فرد در جامعه مدرن است (كومار ، 1381) در اين راستا بود كه زمان هاي آزاد از كار اهميت يافت و گذران آن اوقات فراغت ناميده شد . در واقع پديده اوقات فراغت در رابطه با كار و در چهار چوب زماني و وابستگي به كار توجيه گرديد. زمان مفهومي خطي يافت كه مصرف آن ، ارزش گذاري شد.

مدرنيته- كار بيرون خانه – كار + اوقات فراغت – اوقات فراغت ( زمان وقت آزاد )= يك كالا = نياز به سرمايه + فضاي جغرافيايي + ابزار توزيع + ابزار مصرف = سود – اوقات فراغت – دور تسلسل 

از اين رو زمان تبديل به كالايي رشد كه شيوه هاي مصرف آن در رابطه با «اخلاق كار» شكل         مي گرفت. به همين دليل مدت زماني كه طي اوقات فراغت صرف مي شد در راستاي مصرف بهينه زمان متراكم و بسته بندي گرديد. براي گذران اين زمان اضافي و فراغت از كار ، نياز به فضايي جدا از خانه و محل كار پيدا شد و گذران اوقات فراغت به كالاي تجاري تبديل گرديد . حول اين كالاي تجاري سرمايه ، توليد ، مصرف و سود پديدار گشت . 

مدرنيته كه در اساس تمايزات متفاوتي را بين حوزه هاي مختلف سبب مي شود مكان توليد را از مكان مصرف متمايز ساخت. پيامد اين تمايز ظهور حوزه اي از علم بود كه از لحاظ هنجاري قاعده مند نبود. نقش هاي توليدي خانواده به لحاظ جغرافياي، زماني و ساختاري از بين رفت (اسملسر،1381)، در عوض نقش خانواده در مصرف افزايش يافت . به همين جهت ضرورت توجه به فضاهاي بيرون از خانه فزوني گرفت. در جامعه مدرن كار به عنوان زمان توليد و اوقات فراغت به عنوان زمان مصرف به دو شكل عمده همبستگي يافتند. در وهله اول زماني كه صرف اوقات فراغت مي شد به عنوان زماني كاملاً مجزا از اوقات كاري و مفيد تلقي گرديد ، و در وهله دوم ، بسياري از فعاليتهاي اوقات فراغت ويژگيهايي به خود گرفت كه از مشخصه كار صنعتي و بنابراين در خدمت نيازهاي توليد بود و بستري براي اخلاقيات كار به شمار مي رفت ( هيوود ، 1380 ).

همچنين تمايز بين كار و اوقات فراغت در جامعه مدرن تجزيه و تحليل و تفكيك امر عمومي و خصوصي را ضروري مي سازد. در جامعه مدرن آگاهي فرد از وجود دو گانگي شديد بين دنياي زندگي خصوصي و دنياي نهادهاي عمومي از طريق نقشهاي گوناگونش افزايش يافت. از اين رو فرد در جامعه مدرن در جهت ساخت و حفظ دنياي خانه كه در حكم كانون با معناي زندگي او به شمار مي رود تلاش مي كند. در اين جاست كه برنامه ريزي زندگي معنا مي يابد . يعني فرد به طور هم زمان بايد در ذهن خود نه تنها به گوناگوني روابط اجتماعي ، بلكه به چند گانگي خط مشيهاي زندگي خويش نيز سامان بخشد . اين خط مشيها دستكاري در قلمروها نهادي گوناگون و زمان بنديهاي مختلف را ايجاد مي كند (برگر ، 1391).

اوقات فراغت نقش اصلي و غير قابل انكاري را در اين زمانبندي دارد . زيرا فشار حاصل از مدرنيته و تقسيم كار، زماني را براي فراغت ضروري مي سازد . اوقات فراغت در جامعه مدرن به آدمي فرصت  مي دهد كه خستگي از كار را از تن خود بيرون كند زيرا اين خستگي بر وجود انسان مدرن تحميل مي شود و نمي شود آن را از انسان جدا دانست . تنها از طريق فراغت است كه جسم و روح را مي توان از خستگي رهانيد. اوقات فراغت چه جامعه آن را مجاز يا ممنوع بداند در برابر انسان مدرن دنيايي تازه واقعي يا خيالي ، مي گشايد كه انسان مي تواند به سوي آن روي آورده ، ساعاتي را به دور از هياهوي دنياي ماشيني و مادي بگذراند و با تفريح و سرگرمي ارضا شود ( رضواني ،1374) .

بيشتر فعاليتهاي اوقات فراغت فرصتي را پيش مي آورد كه انسان مدرن از حالت رسمي بيرون آيد و از شر آداب و رسوم و قيد و بندهاي زندگي عادي و كاري رهايي يابد و خوش بگذراند يكي از فرضهاي مسلم عصر مدرن و پسامدرن اين است كه اوقات فراغت براي حوزه هاي عاطفي يا (احساسي) شخص فرصتهايي را فراهم مي آورد تا بتواند برخود ((آگاه)) و معقول خويش چيره گردد. و براي مدتي آن را كنار بگذارد . در اين ميان عواملي كه بر استفاده انسانها از اوقات فراغت موثرند در سه دسته كلي به شرح زير تقسيم مي شوند (هيوود ، 1380).

الف ) عوامل شخصي و خانوادگي شامل سن ، وضعيت شخصي در چرخه زندگي ، جنس، سطح تحصيلات . 

ب) شرايط و موقعيت اجتماعي از لحاظ در آمد ، اشتغال و رده اجتماعي.

ج ) عوامل مرتبط از بابت استنباط شخصي از اوقات فراغت، دسترسي و سياستهاي تدارك و مديريت اوقات فراغت