شناخت و آشنایی با یکی از بزرگترین ایلات ایران

چکیده

پژوهش حاضر به شناخت و آشنایی با یکی از بزرگترین ایلات ایران می پردازد. این پژوهش شامل ۸ فصل می باشد. در فصل اول با موقعیت جغرافیای کوچ نشینان بختیاری و فصل دوم با جغرافیای انسانی و ساختار اجتماعی در ایل بختیاری آشنا می شویم. فصل سوم درباره آداب و رسوم و فرهنگ و فصل چهارم درباره ساخت ایلی و هرم قدرت در ایل بختیاری توضیح می دهد. در فصل پنجم با اقتصاد ایلی و فصل ششم با جایگاه ایلات در درون ساختار سیاسی سنتی آشنا می شویم . درفصل هفتم ظهور دولت مدرن در ایران و فصل هشتم معمای استمرار نظام ایلی در ایران می خوانیم. هنگامی که از ایلات و عشایر ایران سخن می گوییم به سه گروه که از لحاظ نظری مجزا اما در عمل متداخل اند، نظر داریم. همین چندگانگی، امر تحدید حدود و عشایر و ترسیم مرز میان صحرانشینان (یا به قول متاخران کوچ نشین) و روستائیان را دشوار ساخته است. این سه گروه عبارتند از:‌

نخست:‌ایلات صحرانشین محض همگی کوچی اند. نه در سردسیر و نه در گرمسیر خانة چینه (خشت و گلی) ندارند و همیشه زیر چادر زندگی می کنند. این گونه صحرانشینی در ایران سابقه طولانی دارد.

فسایی در تعریف ایلات این سامان می نویسد: «ایل مردمانی را میگویند که در تمام سال در بتبانها و در چادرها زندگانی کنند و از گرم سیرات به سردسیرات رحله الشتاء و الصیف نمایند.

حال آن که «طایفه قبیله ای را گویند که از تیره های ایلات نباشند و در یک بلوک توقف نماید. خواه درچادرهای سیاه و خواه در دهات زندگی کنند. در روزگار ما نیز هنوز چنین عشایری هستند.

دوم ایلاتی که برخی از محققان آنها را نیم صحرانشین نامیده‌اند. این گروهها در سردسیر (ییلاق یا در گرمسیر قشلاق) و یا در هر دو محل، خانه های خشت و گلی که به صورت دیه سازمان یافته باشد، دارند. اما در فصل کوچ – معمولا اواخر زمستان و اوایل بهار به سوی ییلاق و پاییز به سوی قشلاق تمام یا بخشی از خانوارهای ایل رحله الشتاء و الصیف می کنند. پس این گروهها پاره ای از سال را در دیه ها و پاره ای از آن را در صحراها و کوهها بسر می برند. لذا در عمل نیز آنان از روستائیان دشوار است. باید افزود که حتی برخی از شهرها و قصبات نیز مرکز این گونه ایلات بوده اند.

امروزه در ایران بیشتر کوچی مانند ایل بختیاری در خوزستان و چهارمحال و بختیاری ایلات قشقایی ، باصری و عرب در فارس، عشایر ایلسون (شاهسون) در آذربایجان و استان مرکزی، بخشی از ترکمن ها در دشت گرگان و خراسان، برخی از طوایف بلوچ و براهویی در سیستان و بلوچستان، ایلات قرایی،افشار و بوچانچی در کرمان مصادیق بارز این گونه نیمه صحرانشینی هستند.

سوم ایلات یکجانشین

که یا براثر سیاست (اسکان اجباری) حکومتهای مرکزی کرها و یا به میل و ارادة خود طوعا ساکن شده، دیگر کوچ نمی کنند و اگر هم هنوز دامدار باشند، گله های خود را در چراگاههای اطراف دیه ها می چرانند و یا آنها را به چوپانی می سپارند تا برای تعلیف به مراتع دورتر ببرند. تخته قاپو (در چوبی) شدن عشایر در ایران پیشینة دیرین دارد و شاید قدمت آن کمتر از سابقه خود صحرانشینی نباشد. در همین یکی دو قرن اخیر تواتر آن را آشکارا می بینیم. به عنوان مثال ایل ترک زبان بهارلو از اتحادیة خمسة فارس در اواخر قرن ۱۳ هجری قمری اسکان یافت.

واژه های کلیدی: ایل بختیاری، آداب و رسوم، اقتصاد ایلی، کوچ نشینی

 فهرست مطالب

مقدمه   ۱

هدف پژوهش :   ۳

علت انتخاب موضوع :   ۳

روش تحقیق و شیوه جمع آوری اطلاعات :   ۳

فصل ۱   ۴

جغرافیای کوچ نشینان بختیاری   ۴

موقعیت جغرافیایی:‌   ۴

۱-حدود و وسعت:   ۴

۲- طول و عرض جغرافیایی:‌   ۴

۳- موقعیت نسبی:   ۵

۴- حدود سرزمین بختیاری:   ۶

۵- وسعت:   ۷

۶- ژئومورفولوژی ییلاق:   ۸

۷- ژئومورفولوژی قشلاق:‌   ۹

۸- آب و هوای مناطق ایل بختیاری:   ۹

۹- منابع آب:   ۱۲

۱۰- تقسیم بندی منابع آب:   ۱۳

۱۱- پوشش گیاهی مناطق ایل بختیاری:   ۱۶

۱۲- پوشش جانوری مناطق ایل بختیاری:   ۱۸

۱۳- تفاوتهای دو منطقه قشلاق و ییلاق:‌   ۱۹

بخش دوم   ۲۱

جغرافیای انسانی و ساختار اجتماعی در ایل بختیاری   ۲۱

۱-جغرافیای انسانی   ۲۱

نژاد و مذهب   ۲۹

آموزش و پرورش   ۳۰

وضعیت سواد:   ۳۱

وضعیت بهداشت:‌   ۳۲

وضعیت خدمات درمانی:   ۳۳

فصل سوم   ۳۵

آداب و رسوم و فرهنگ   ۳۵

ازدواج:‌   ۳۶

طلاق:   ۳۷

مراسم سوگواری:   ۳۸

خوراک   ۳۹

پوشاک   ۴۰

ابزار و وسایل زندگی:‌   ۴۰

تقسیم کار:‌   ۴۱

مهاجرت و ترک زندگی عشایری در ایل بختیاری   ۴۲

مسکن و نحوه سکونت عشایر بختیاری   ۴۴

چادر عشایری   ۴۶

انگیزه کوچ و انگیزة‌ آن در طایفه بامدی‌ها:   ۴۷

نظام اجتماعی طایفه بامدی ها:‌   ۵۴

تیره های کشکی   ۵۷

موقعیت قرارگیری بهونها در حال:   ۵۸

قشرهای اجتماعی بامدی ها :‌   ۵۸

ازدواج – سن ازدواج – همسرگزینی – تشریفات و مراسم ازدواج در بین طایفه بامدی:‌   ۶۰

حجله:‌   ۶۵

داد و ستد در بامدی ها:‌   ۶۵

پوشاک و سرپناه بامدیها:   ۶۶

پوشاک زنان   ۶۷

برخی اصطلاحات و ضرب المثلهای رایج در بین ایل بختیاری:   ۶۸

برخی از ضرب المثلهای رایج   ۷۱

خلاصه مطالب   ۷۲

سرزمین و مردم ایران   ۷۴

۱-لر و لک   ۷۵

بخش چهارم   ۸۱

ساخت ایلی و هرم قدرت در ایل بختیاری   ۸۱

الف) ساخت ایلی:‌   ۸۱

ساخت ایل بختیاری:‌   ۸۱

ب) ساخت قدرت:‌   ۸۷

ت) جمعیت:   ۹۰

فصل ۵   ۹۴

اقتصاد ایلی   ۹۴

اقتصادی دامی   ۹۵

کوچ و تعلیف   ۹۶

انگیزه‌های کوچ:   ۹۷

انواع کوچ   ۹۷

برنامه کوچ   ۹۹

چگونگی کوچ   ۹۹

مسافت کوچ (ایلراهها)‌   ۱۰۲

وسیله کوچ   ۱۰۲

ایلراهها و مسیرهای اصلی کوچ بختیاری   ۱۰۳

تعداد دامهای بختیاری   ۱۰۶

روش تشخیص سن اسب قاطر   ۱۰۸

چوپان و وظایف او   ۱۰۸

وسایل مورد نیاز چوپان بختیاری   ۱۱۰

فرآورده های دامی و سود حاصل از یک دام در طول یک سال   ۱۱۱

۳- کوچ نشینی و بهره برداری از محیط زیست:   ۱۱۲

مالیات در ایل بختیاری:   ۱۱۹

مادیان معافی   ۱۲۳

کوچ نشینان و یکجانشینان   ۱۲۳

فصل ششم   ۱۳۳

جایگاه ایلات در درون ساختار سیاسی سنتی   ۱۳۳

تشریح تعامل ایل بختیاری و ساختار سیاسی سنتی   ۱۳۹

فصل هفتم   ۱۵۹

ظهور دولت مدرن در ایران   ۱۵۹

۱- بنیادهای ساختاری تکوین دولت مدرن در ایران   ۱۶۳

۲-تعارض ساختاری دولت مدرن و نظام ایلی در ایران   ۱۶۸

فصل هشتم   ۱۸۵

معمای استمرار نظام ایلی در ایران   ۱۸۵

ایل بختیاری   ۱۸۹