مقاله نیکی به پدر و مادر

تعداد صفحات : 24 صفحه

فرمت : word ( قابل ویرایش )

قسمتی از متن:

فهرست مطالب:

نيكى به پدر و مادر

وجوب پرهيز از آزار پدر و مادر

فروتنى در برابر والدين

وظيفه فرزند پس از درگذشت والدين

خواهر و برادر

صله رحم

تعريف حقوق

اهميت حقوق پدر و مادر

تقدم حق مادر بر پدر

ناتوانى در اداى حق مادر

حقوق پدر و مادر

آثار نيكى به پدر و مادر

حقوق والدين

عوامل موثر در عقوق والدين

منابع و پی نوشتها

نيكى به پدر و مادر، وظيفه‏ اى اخلاقى است كه در واجب بودن شكر منعم ريشه دارد. انسان فطرتاً شاكر و سپاسگزار كسى است كه به او نيكى كرده است.

سپاسگزارى از پدر و مادر، نشانه و گواه سلامت فطرت است و كسى كه به پدر و مادر خود نيكى مى‏ كند، از فطرت خود پاسدارى كرده است. اهميت سپاسگزارى از پدر و مادر، چنان است كه خداوند پس از امر به شكرگزارى از خود، شكر پدر و مادر را آورده است:

و وصينا الانسان بوالديه حملته امه و هنا على و هن و فصاله فى عامين ان اشكر لى و لوالديك الى المصير؛ (۲۴۶)

و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش كرديم. مادرش به هنگام باردارى او را با ناتوانى روى ناتوانى حمل كرد و دوران شيرخوارگى او در دو سال پايان مى‏ يابد آرى او را سفارش كرديم كه شكرگزار من و پدر و مادرت باش كه بازگشت همه به سوى من است.

و همان طور كه كسى نمى‏ تواند شكر پروردگار به جاى آورد، شكرگزارى از پدر و مادر نيز بسيار دشوار و در حد محال است.

از پيامبراكرم(ص) روايت شده است:

لن يجزى ولد عن والده حتى يجده مملوكا فيشتريه و يعتقه؛ (۲۴۷)

هرگز فرزندى پاداش پدرش را ادا نمى‏ كند، مگر آن كه پدر مملوك باشد و فرزند او را بخرد و آزاد سازد.

و نيز از ايشان روايت شده است:

بر الوالدين افضل من الصلوة و الصوم و الحج و العمرة و الجهاد فى سبيل اللَّه؛ (۲۴۸)

نيكى به پدر و مادر برتر از نماز و روزه و حج و عمره و جهاد در راه خداست.

نيكى به پدر و مادر چنان اهميتى دارد كه حتى پدر و مادرى كه از نظر عقيده دچار انحراف هستند و يا به فرزند خود ظلم كرده‏اند بايد مورد احترام واقع شوند و فرزند به آنان نيكى كند. (۲۴۹)

مادر حق ويژه‏ اى دارد و نيكى به او مقدم است. امام صادق(ع) فرمودند:

شخصى نزد پيامبر اكرم(ص) آمد و پرسيد اى پيامبر! به چه كسى نيكى كنم؟ فرمودند: مادرت پرسيد: سپس به چه كسى؟ فرمودند: به مادرت. باز پرسيد: سپس به چه كسى؟ فرمودند: به مادرت، دوباره پرسيد: سپس به چه كسى؟ فرمودند: به پدرت. (۲۵۰)

وجوب پرهيز از آزار پدر و مادر

خداوند در قرآن كريم نيكى به پدر و مادر را وظيفه‏ اى واجب معرفى فرموده است؛ وظيفه‏ اى كه پس از توحيد در پرستش ذكر شده است:

و قضى ربك الا تعبدوا الا اياه و بالوالدين احسانا اما يبلغن عندك الكبر احدهما او كلا هما فلا تقل لهما اف و لا تنهرهما و قل لهما قولا كريما؛ (۲۵۱)

پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر خود احسان كنيد؛ اگر يكى از آن دو يا هر دو در كنار تو به سالخوردگى رسيدند به آنها حتى اف مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنى شايسته بگوى.

مطابق اين آيه به پدر و مادر امرى واجب وكوچك‏ترين بى‏ احترامى به آنان ممنوع است.اين وجوب و ممنوعيت چنان كه گفتيم پس از بيان وجوب يگانه پرستى ذكر شده است و اين گواه اهميت حقوق والدين است.

اهانت و بى‏ احترامى نسبت به والدين به هيچ روى پذيرفته نيست؛ حتى كوچك‏ترين رفتار يا گفتارى كه موجب آزار آنان باشد بر طبق اين آيه ممنوع است.

امام رضا (ع) فرمودند:

اگر لفظى كوتاه‏تر و سبك‏تر از اف وجود داشت خداوند آن را در آيه ذكر مى‏فرمود.

(۲۵۲)

و در روايت ديگرى آمده است كه مقصود از اف كمترين آزار است و اگر كلمه‏ اى وجود داشت كه بر آزارى كوچك‏تر دلالت مى‏ كرد، خداوند از آن نهى مى‏فرمود.(۲۵۳) روايات بسيارى در نهى از آزار پدر و مادر آمده است. امام باقر(ع) از پيامبر اكرم(ص) نقل فرموده‏اند:

اياكم و عقوق الوالدين فان ريح الجنة توجد من مسيرة الف سنة و لا يجدها عاق... (۲۵۴)

از آزار پدر و مادر بپرهيزيد، زيرا بوى بهشت از هزار سال فاصله بوييده مى‏ شود، ولى آزار دهنده پدر و مادر آن را نمى‏ يابد.

آزار والدين حتى اگر آنان ظالم باشند جايز نيست. امام صادق(ع) فرمود:

من نظر الى ابويه نظر ماقت و هما ظالمان له لم يقبل اللَّه تعالى له صلوة؛ (۲۵۵)

كسى كه به پدر و مادرش به حالت دشمنى و تنفر نگاه كند خداوند نمازش را نمى ‏پذيرد.

فروتنى در برابر والدين

فروتنى در برابر پدر و مادر از سر مهربانى، سفارش خدا و مصداقى از نيكى به پدر و مادر است و نشانه‏ اى از روح شكرگزارى به شمار مى‏ رود:

واحفض لهما جناح الذل من الرحمة و قل رب رحمهما كما ربيانى صغيرا؛ (۲۵۶)

دو بال فروتنى خويش را از سر مهربانى در برابر آنان فرود آر، و بگو: پروردگارا! آن دو را رحمت كن چنان كه مرا در خردى پروردند.

از اين بخش از آيه كه فرمود: و قل رب ارحمهما كما ربيانى صغيرا مى‏توان دريافت كه طلب رحمت و بخشايش براى والدين نيز ريشه در احساس شكرگزارى انسان دارد.

امام صادق(ع) فرمودند:

لا تملا عينيك من النظر اليهما الا برحمة و رقة، و لا ترفع صوتك فوق اصواتهما، و لا يدك فوق ايديهما، و لا تقدم قدمهما؛ (۲۵۷)

چشمانت را جز به مهربانى و نرمى به آنان مدوز و صدايت را از صداى آنان بلندتر مكن و دستت را بالاتر از دست آنان مبر و بر آنان پيشى مگير.

وظيفه فرزند پس از درگذشت والدين

فرزند حتى پس از آن كه پدر و مادرش از دنيا مى ‏روند. همچنان وظيفه‏ اى اخلاقى دارد. او بايد براى آنان نماز بگزارد و از خداوند برايشان درخواست رحمت و مغفرت كند. از امام باقر(ع) روايت شده است:

ان العبد ليكون باراً بوالديه فى حياتهما ثم يموتان فلا يقصى عنهما دينهما و لا يستغفر لهما فيكتبه اللَّه عاقاً و انه ليكون عاقا لهما فى حياتهما غير بار بهما فاذا ما تا قضى دينهما و استغفر لهما فيكتبه اللَّه باراً؛ (۲۵۸)

هر آينه كسى كه نسبت به پدر و مادر خود نيكوكار بوده پس از مرگ آنها دين آنان را ادا نمى‏كند و براى آنان استغفار نمى‏نمايد پس خداوند او را در شمار آزار دهندگان قرار مى‏دهد. و بسا كه كسى آزار دهنده پدر و مادرش بوده و در حياتشان به آنان نيكى نمى‏ كرده است ولى پس از مرگ آنها دين آنها را ادا كرده و برايشان استغفار نموده است پس خداوند او را در شمار نيكى كنندگان به والدين قرار مى‏ دهد.

از اين روايت فهميده مى ‏شود كه اولا: وظيفه سپاسگزارى از پدر و مادر با مرگ آنها خاتمه نمى‏ يابد و ديگر اين كه خداوند راه را براى جبران كوتاهى‏ هاى فرزند خطا كار باز گزارده است.

آثار نيكى به پدر و مادر

نيكى به پدر و مادر آثار زيادى دارد از جمله:

1- نيكى متقابل فرزندان:امام صادق مى ‏فرمايند: «برّوا ءابائكم يبرّكم ابناءكم»، يعنى به پدر ومادرتان نيكى كنيد تا فرزندانتان به شما نيكى كنند.

2- طول عمر: پيامبر فرمودند: «من بَرّ الوالدين زاد اللَّه فى عمره».

3- آسانى سكرات موت: پيامبر فرمودند: «من احب أن يخفف اللَّه عنه سكرات الموت فليكن بوالديه باراً»، يعنى هر كس دوست دارد خداوند سكرات موت را براى او آسان گرداند پس به پدر و مادرش نيكى كند».

شهيد اول (قدس اللَّه) در كتاب «قواعد» بعضى از حقوق پدر و مادر را چنين برمى شمارد:

1- سفر مباح و حتى سفر مستحب بدون اجازه (پدر و مادر) حرام است.

2- فرمانبردارى ايشان در هر كارى اگر چه در امر مشكوک و مشتبه (البته اگر منجر به معصيت خدا نشود) واجب است.

3- اگر وقت نماز فرا رسيده باشد و(پدر و مادر) انجام كارى را از فرزند بخواهند بايد نمازش را به تأخير اندازد.

4- اختيار منع فرزند از جهاد كفائى را دارند. رسول خد در اين باره فرمودند: «لا ينبغى للرجل أن يخرج الى الجهاد و له أب أو ام الا باذنهما». همچنين نفقه پدر و مادر در صورت عدم استطاعت مالى بر عهده فرزند است و اين نفقه با فضيلت‏ترين انفاقها در راه خداست. چنانكه پيامبر فرمودند: «هل تعلمون اى نفقة فى سبيل اللَّه افضل؟ قالوا: اللَّه و رسوله اعلم. قال: نفقة الولد على الوالدين».

 عقوق والدين

امير المؤمنين على مى ‏فرمايد: «من العقوق اضاعة الحقوق»،يعنى ضايع كردن حقوق از جمله عقوق است.

محقق خوانسارى در شرح اين حديث مى ‏گويند: «مراد اين است كه عقوق پدر و مادر فقط اين نيست كه كسى با ايشان بدرفتارى كند و ايشان را آزار دهد، بلكه بجا نياوردن حقوق ايشان از تعظيم و تكريم و فرمانبردارى و مانند آن نيز از جمله عقوق به شمار مى ‏رود و وزر و وبال دارد». همانطور كه مى ‏دانيم عاق مادر شدن، حرام است چنانكه پيامبر فرمودند: «ان اللَّه حرم عليكم عقوق الامهات». آيت اللَّه جوادى آملى مى‏گويند: » عقوق پدر و مادر جزء معاصى كبيره است. عاق زن و فرزند شدن حرام نيست بلكه عاق پدر و مادر حرام است.«(30) بنابراين ما بايد از عواملى كه عقوق والدين را در پى دارد بپرهيزيم. پيامبر مى ‏فرمايند: «اياكم و عقوق الوالدين فان ريح الجنة توجد من مسيره الف عام و لا يجدها عاق» يعنى: «بترسيد از اينكه عاق پدر و مادر و مغضوب آنها شويد زيرا بوى بهشت از هزار سال راه به مشام مى ‏رسد، ولى هيچگاه به كسانى كه مورد خشم پدر و مادر هستند نخواهد رسيد».

عوامل موثر در عقوق والدين

يكى از عواملى كه عقوق والدين را در پى دارد، نگاه تند و غضبناک به پدر و مادر است. چنانكه امام صادق مى‏فرمايد: «من العقوق أن ينظر الرجل الى ابويه يَحِدّ اليهما النظر». حتى اگر پدر و مادر نسبت به فرزند ظلم كرده باشند باز فرزند حق ندارد با نگاه بغض آلود و غضبناک بدان ها بنگرد. يكى از آثار اين عمل عدم قبولى نماز است چنانكه در حديث آمده است: «من نظر الى والديه نظر ماقت و هما ظالمان له لم تقبل له صلاة».

همچنين بايد بدانيم كه ممكن است فردى در زمان حيات پدر و مادر مورد رضاى آنها باشد ولى بعد از مرگ آنها به خاطر عدم برآوردن حقوق آنها مثل ادا نكردن قرضهاى آنان و... مورد عاق ايشان قرار گيرد. عكس اين مطلب نيز ممكن است، يعنى چه بسا افرادى در دنيا مورد عاق پدر و مادر قرار گيرند ولى بعد از مرگ آنها، به سبب اداى حقوق آنان - مثل اداء قرض و انجام خيرات و مبرات براى آنها و... مورد رضاى پدر و مادر قرار گيرد.

از مطالبى كه گفته شد اين نتيجه به دست مى ‏آيد كه حقوق والدين خصوصاً حقوق مادر از جمله حقوق واجبى است كه بر عهده هر فرد است و در آيات و روايات نيز بسيار بر آن تأكيد شده است.