فهرست مطالب

مقدمه

بررسی نقش مشاوره و راهنمایی با برنامه ریزی درسی از منظر آیات و روایات یکی از موضوعات به روز و کاربردی است که محقق این موضوع را انتخاب کرده است.

معمولاً با شنیدن واژه ی « برنامه ریزی آموزشی »‌تصویری خشک در ذهن نقش می بندد و سندی حجیم پر از ارقام و آمار مربوط به ثبت نام در پایه های تحصیلی ،‌تعداد معلمان و کلاس های درس و ... در نظرمان مجسم می شود. با این وجود ،‌امروز امر آموزش در هر کجا بدون اینکه با مشاوره و راهنمایی و برنامه ریزی باشد ، با اشکال انجام می پذیرد.

راهنمایی از دیدگاه های متعددی تعریف می شود و به معنی هدایت،‌دلالت و کمک به فرد است . هدف راهنمایی ،‌تأمین رشد هماهنگ و متعادل و همه جانبه ی انسان می باشد . راهنمایی نهایتاً به برقراری و گسترش ارتباط سازنده با اطرافیان ، قبول مسئولیتهای اجتماعی ، تیل به بلوغ عاطفی ،‌افزایش خلاقیت و اعتماد به نفس خود – رهبری می انجامد. مشاوره –که یکی از فنون راهنمایی محسوب می شود- فرد را در حل مشکلات و تصمیم گیری صحیح و مناسب یاری می دهد. مشاوره نیز از دیدگاه های گوناگون تعریف شده است. تفاوت مهم راهنمایی و مشاوره در آن است که راهنمایی جنبه پیشگیری دارد و در مشاوره بر درمان و حل مشکل تأکید می شود. از این رو ،‌راهنمایی بر مشاوره تقدم دارد . توصیه راهنمایی و شیوه های اجرایی آن در متون اسلامی نیز مطرح گردید. قرآن کریم ، انسان را به تربیت و تزکیه و ایجاد صفات پسندیده به منظور نیل به سعادت در دنیا و آخرت راهنمایی می کند.

به همین علت این تحقیق شامل چهارفصل می باشد که فصل اول آن کلیات تحقیق و فصل دوم آن بررسی مفهوم راهنمایی ، مشاوره ،‌تاریخچه راهنمایی و مشاوره ، بررسی فنون جلسه مشاوره و تفاوت راهنمایی با مشاوره است . محقق در فصل دوم به مفهوم لغوی و اصطلاحی مشاوره و راهنمایی ، متون آغاز ، ادامه و پایان جلسه اشاره کرده است. فصل سوم آن بررسی مفهوم برنامه ریزی و انواع آن (از نظر دامنه عمل) و وجوه افتراق و اشتراک برنامه ریزی درسی با برنامه ریزی وجوه مشترک و تفاوت اشاره کرده است و فصل چهارم نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات می باشد.

فصل اول:

کلیات تحقیق

1-1- تعریف و تبیین موضوع

راهنمایی از نظر لغوی به معنای نشان دادن راه و ارشاد و هدایت کردن است و در اصطلاح، راهنمایی جریان کمک کننده ای است که بوسیله ی یک سلسله فعالیتهای منظم و سازمان یافته به رشد متعادل و همه جانبه انسان می انجامد . و موجبات بهره گیری بیشتر از حداکثر توانایی های بالقوه ی فرد را در نظام آموزش و پرورش(رسمی و غیررسمی) فراهم می آورد.[1]

مشاوره از نظر لغوی به معنای همکاری کردن و رأی و نظر فرد متخصص و آگاه را در انجام کاری خواستن است و در اصطلاح مشاوره- به عنوان یک فعالیت تخصصی – به تجزیه و تحلیل مشکل و یافتن راه حل های مناسب مبادرت می شود. مراجع از طریق گفتگو با مشاوره در یک جو مملو از تفاهم ، خود را بهتر و بیشتر می شناسد، چگونگی تصمیم گیری ها را می آموزد و سرانجام زاه حلی برای مشکلش پیدا می کند.[2]

برنامه ریزی فراگردی است مداوم ، حساب شده و منطقی و جهت دار و دورنگر، به منظور هدایت و ارشاد فعالیتهای جمعی برای رسیدن به هدف های مطلوب.[3]

به این ترتیب، نقش مشاوره و راهنمایی با برنامه ریزی درسی چیست؟

1-2-  اهمیت و ضرورت تحقیق

از آنجایی که بدون مشاوره و راهنمایی ، برنامه ریزی درسی کاری دشوار به نظر می رسد، اهمیت و ضرورت ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره، برهرکسی مشخص می شود.

مراکز مشاوره(هسته های مشاوره) در آموزش و پرورش ، ایجاد مراکز مشاوره در دانشگاه ها و گسترش تأسیس مراکز مشاوره و روان درمانی در شهرهای مختلف- و مراجعه تعداد کثیری از انسانهای مشکل دار- دلیل بر اثبات این ادعاست. مشکلات روانی علاوه بر اینکه می توانند به بیماری های جسمانی بیانجامد، روابط فرد را با اطرافیان مختل می سازند و آرائی او را در امور مختلف زندگی کاهش می دهند. از این رو، برای مبارزه با نابسامانیها و مشکلات پدید آمده، باید اقدام جدی به عمل آید.

همانطور که امام باقر(علیه السلام) نیز فرمود: « من لایستشر یندم....» [4] « کسیکه در کارها مشورت نمی کند پشیمان می شود...» پرداختن به این تحقیق دارای اهمیت می باشد.

از آنجایی که یکی از آثار مثبت مشاوره و راهنمایی این است که راه درست را به دست می دهد و از طرفی تحول جامعه از حالتی ساده و ابتدائی به وضعی پیچیده و بغرنج، مشکلاتی را برای انسان به وجود آورده است که پیشگیری و حل آنها لزوم بهره گیری از راهنمایی و مشاوره را ضرورت می بخشد. در جوامع اولیه بر اثر ساده بودن زندگی، روابط افراد با یکدیگر نزدیک و صمیمی بود و مشکلات آنان اغلب بطور کدخدا منشی توسط نزدیکان و وابستگان حل می شد. با گسترش جامعه، روابط افراد پیچیده تر باشد، نیاز به ارائه خدمات راهنمایی بیشتر احساس می گردد. پیدایش مشاغل متنوع و متعدد و نیاز به تخصص در انجام کارها، راهنمایی شغلی را ضروری ساخت.

با تنوع و تعدد رشته های تحصیلی و شغلی ، امکان انتخاب صحیح و مناسب برای دانش آموزان به سادگی میسر نیست و در این زمینه به متخصصان راهنمایی تحصیلی و شغلی نیاز شدیدی احساس می شود. « و امرهم شوری بینهم ...» [5] « و کارهایشان به صورت مشورت در میان آنان است....»

« و شاورهم فی الامر فاذا اعزمت فتوکل علی الله...»[6]

1-3-  پیشینه تحقیق

1-3-1- پیشینه موضوع تحقیق

راهنمایی به مفهوم عام ، با خلقت انسان همزمان می باشد.خداوند متعال پس از آفرینش انسان ، از طریق بعثت مستمر پیامبران ، بشر را در جهت نیل به کمال و سعارت در دنیا و آخرت راهنمایی کرده است.[7]

در متون اسلامی ، مفهوم و شیوه های کاربردی راهنمایی به وفور مطرح شده است.

راهنمایی در قرآن کریم برای نخستین بار در سوره فاتحه الکتاب در آیه ششم مطرح شده است:

" اهدنا الصراط المستقیم[8] " " ما را به راه راست راهنمایی کن"

راهنمایی از جانب معصومین نیز مطرح گردیده است.[9]

حضرت علی (علیه السلام) درباره ضرورت و شیوه راهنمایی موارد بسیاری را خاطر نشان فرموده اند که به برخی از آنها اشاره می شود: با دوست دوراندیش و مهربان مشاورت کردن پیروزی می آورد، بخیل را در مشورا خود راه مده که تو را از راه راست برمی گرداند وعده فقر می دهد ، شخص ترسو را در مشورت و اندیشه خود شرکت مده که او تو را در کارت سست می سازد و چیزی را که بزرگ نیست برایت بزرگ جلوه می دهد . هیچ قومی مشورت نکردند مگر اینکه به صلاح و شایستگی هدایت شدند، هیچ پشتیبانی استوارتر از مشورت کردن نیست ، خردمند از مشورت کردن بی نیاز نیست ، طلب مشورت همچون چشم هدایت است ، پیش از تصمیم مشورت کن و قبل از اقدام تفکر نما. و راهنمایی کسی که راه را گم کرده ، صدقه است.[10]

1-3-2- پیشینه پژوهش های تحقیق

- کتاب:

1-دکتر عبدا... شفیع آبادی در کتاب مقدمات راهنمایی و مشاوره خود که شامل هفت گفتار است به موضوع " راهنمایی و مشاوره" اشاره کرده است که محقق از گفتار اول و ششم و بخشی از گفتار دوم بهره برده است.

2-     دکتر منوچهر وکیلیان در کتاب نظارت و راهنمایی تعلیماتی خود که شامل هفت فصل است به موضوع « راهنمایی» اشاره کرده است که محقق از فصل اول آن بهره برده است.

3-     3- حجه الاسلام دکتر علی نقی فقیهی در کتاب مشاوره در آینه ی علم و دین خود که شامل یازده فصل است به موضوع « مشاوره» اشاره کرده است که محقق از فصل اول و سوم آن بهره برده است. 

4- آقایان سعید طالبی ، سعید مظلومیان ، محمد حسن صیف در کتاب اصول برنامه ریزی درسی که شامل ده فصل است به موضوع " برنامه ریزی درسی و برنامه ریزی آموزشی" اشاره کرده اند که محقق از فصل اول آن بهره برده است.

5- دکتر عبدا... شفیع آبادی در کتاب راهنمایی تحصیلی و شغلی خود که شامل شش گفتار است به موضوع " راهنمایی و مشاوره" اشاره کرده است که محقق از فصل دوم آن بهره برده است.