« فهرست مطالب »

چکیده    

يكي از جلوه‏ هاي باشكوه حركت كاروان امام حسين عليه‏ السلام ، حضور كودكان همراه امام حسين عليه‏السلام و خاندان مكرم ايشان است. اين حضور شورانگيز به شكوه حركت امام حسين عليه‏السلام رنگ و بوي خاصي بخشيد. در حماسه كربلا هر يك از رادمردان و شيرزنان عاشورا به سهم خود بر اعتلا و سربلندي اين حماسه افزودند اما كربلا از حماسه كودكاني كه در اين سفر جاودانه، هم پاي ايثارگران و جانبازان عاشورا چكامه حضور سرودند خاطره اي فراموش ناشدني بر سينه دارد. موفقيت در انجام مسؤوليت‏هاي خطيري كه بر عهده يكايك ياران امام حسين (عليه‌السلام) در كربلا نهاده شده بود، جز از طريق آراسته بودن به فضيلت‏هاي والاي انساني و الهي امكان‏پذير نمي‏باشد. بدون شك وجود مجموعه اي از صفات و ويژگي‌هاي برجسته انساني در جوانان و نوجوانان كربلا بود كه آنان را به عنوان دلاورمردان تاريخ و اسوه همه ايثارگران بعد از خود در طول تاريخ زنده نگهداشته و جاودانه كرده است. از سويي برخي از كودكان اگر چه نجنگيدند اما حضور و شهادتشان نقش مهمي در عظمت ابعاد قيام و نيز شتاب بخشيدن در فروپاشي بنيان ظلم و استبداد در جامعه گرديد. آري عاشورا تابناكي خود را مديون درخشش خورشيد كربلا و ستارگاني است كه گرد آن منظومه نورافشاني نموده اند. و اما...الگوپذيري و سرمشق گرفتن از رفتار ديگران از ويژگي ‏هايي است كه به حكم آفرينش در وجود انسان به وديعه نهاده شده است. اين ويژگي در گروه سني كودك و به ويژه نوجوان نمود بيشتري دارد. به همين دليل، در اين پژوهش ، برخي از ويژگي ‏هاي كودكان و نوجوانان حاضر در كربلا را كه قابليت الگودهي به كودكان و نوجوانان امروزي را دارند، بيان شده است .

مقدمه

«كودكان و نوجوانان عاشورايي»، پژوهشي درباره نوزادان (شيرخوارگان)، كودكان و نوجواناني است كه در كربلا حضور داشته‌اند. تعداد اين كودكان با توجه به منابع تاريخي، 25 نفر بوده است. از اين تعداد، پانزده نفر به شهادت رسيده و ده نفر باقي مانده‌اند. دو نفر (طفلان مسلم) نيز در كربلا حضور نداشته, ولي به شهادت رسيده‌اند.

به اين بخش از عاشورا، جز در فواصل مقاتل و كتاب‌هاي تاريخي ـ مذهبي, توجه نشده است. تعداد انگشت‌شماري كتاب ادبي نيز با به خدمت گرفتن عناصر داستاني و شعري، كوشيده‌اند زندگاني تني چند از كودكان عاشورايي را بازسازي و بازنويسي كنند. همچنين كتابي نيز به صورت مستقل درباره زندگاني كودكان و نوجوانان نوشته شده و با بهره‌گيري از منابع مختلف، ابعادي از زندگاني اين بزرگ‌مردان كوچك را از منظر تاريخي روشن كرده است..
در پژوهش كودكان و نوجوانان عاشورايي به اين نكات توجه شده است:

ـ پرهيز از حاشيه‌روي,
ـ پرداختن به اصل موضوع,
ـ استفاده از منابع در دسترس همگان,
ـ كاربردي‌كردن گزاره‌هاي پژوهش,

ـ توجه ويژه به مباحثي مانند: ارتباطات، پيام‌هاي موجود و ضرورت الگوگيري,
ـ تأكيد بر ظرفيت بالاي موضوع كودكان و نوجوانان عاشورايي, برنامه‌سازي در رسانه‌ ملي,
ـ برقراري ارتباط ميان گذشته (واقعه عاشورا) و حال (زندگي امروز)

پژوهش حاضر كوشيده است متناسب با اوضاع و احوال كودكان، نوجوانان و جوانان جامعه‌ كنوني و امكان‌يابي‌هاي جديد در بهره‌مندي از پيام‌هاي عاشورا پيش رود. همچنين مي‌‌كوشد كودكان و نوجوانان عاشورايي را به عنوان الگو و اسوه، پيش روي مخاطبان قرار دهد. اميد كه در اين راه، گامي هرچند كوچك برداشته باشد. تا چه قبول افتد و چه در نظر آيد!

فرهنگ عاشورا

پرداختن به زندگي‌نامه كودكان و نوجوانان عاشورا بدون در نظر گرفتن فرهنگي كه اين بزرگان از آن برخاسته‌اند، ميسر نيست. بايد بستر ايجاد شده را تبيين, و در الگوپذيري بدان توجه كرد.
«مقصود از فرهنگ عاشورا، مجموعه مفاهيم، سخنان، اهداف و انگيزه‌ها، شيوه‌هاي عمل، روحيات و اخلاقيات والايي است كه در نهضت كربلا گفته شده يا به آنها عمل شده يا در حوادث آن نهضت، تجسم يافته است. اين ارزش‌ها [و] باورها هم در كلمات سيدالشهدا عليه السلام و اصحاب و فرزندان حضرت متجلي است»

جواد محدثي، اين مفهوم را به خوبي روشن مي‌‌سازد: «فرهنگ عاشورا همان زيربناي عقيدتي و فكري است كه در امام حسين عليه السلام و شهداي كربلا و اسراي اهل بيت عليهم السلام بود و سبب پيدايش آن حماسه و ماندگاري آن قيام شد. مجموعه‌ آن باورها و ارزش‌ها و مفاهيم را مي‌‌توان در عنوان‌‌هاي زير خلاصه كرد: مقابله با تحريف ديني، مبارزه با ستم طاغوت‌ها و جور حكومت‌ها، عزت و شرافت انسان، ترويج مرگ سرخ بر زندگي ذلت‌بار، پيروزي خون بر شمشير و شهادت بر فاجعه، شهادت‌طلبي و آمادگي براي مرگ، احياي فريضه امر به معروف و نهي از منكر و سنت‌هاي اسلامي، فتوت و جوانمردي حتي در برخورد با دشمن، نفي سازش با جور يا رضايت به ستم، اصلاح‌طلبي در جامعه، عمل به تكليف به خاطر رضاي خدا، تكليف‌گرايي چه به صورت فتح يا كشته شدن، جهاد و فداكاري همه‌جانبه، قرباني كردن خود در راه احياي دين، آميختن عرفان با حماسه و جهاد با گريه، قيام خالصانه براي خدا، نماز اول وقت، شجاعت و شهامت در برابر دشمن، صبر و مقاومت در راه هدف تا مرز جان، ايثار، وفا، پيروزي گروه اندك، ولي حق بر انبوه گروه باطل، هواداري از امام حق و برائت و بيزاري از حكام جور، حفظ كرامت امت اسلامي، لبيك‌گويي به فرياد استغاثه‌ مظلومان، فدا شدن انسان‌ها در راه ارزش‌ها و ...»

الگوپذيري

اسوه، از ماده‌ «ا س و» به معناي اقتدا كردن و راضي بودن به رفتار الگو و در همه احوال همانند او بودن است و در اصطلاح به معناي الگويي است كه انسان از آن پيروي مي‌‌كند، چه در خوبي‌ها و چه در بدي‌ها. اين كلمه در فرهنگ اسلامي, براي پيروي از الگوهاي شايسته استفاده مي‌‌شود؛ چنان‌كه در قرآن هميشه با صفت «حسنه» آمده است: «قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ؛ همانا وجود ابراهيم (راه و روش) براي شما الگويي شايسته است».

اسوه‌سازي در تعليم و تربيت، جايگاه مهمي دارد و مربي مي‌‌تواند با اسوه‌سازي صحيح, بسيار راحت‌تر از روش‌هاي ديگر به تربيت بپردازد. اهميت اسوه به اندازه‌اي است كه برخي آن را مهم‌ترين تبليغ عملي در همه دوران زندگي مي‌‌دانند.

درباره اهميت اسوه، سيد قطب در كتاب روش تربيت اسلامي چنين مي‌نويسد: «علمي‌ترين و پيروز‌ترين وسيله‌ تربيت، تربيت كردن با يك نمونه‌ عملي و سرمشق زنده است»

امروز كودكان و نوجوانان براي دست‌يابي به شخصيت و برگزيدن صفات ‏لازم براي تعالي و موفقيت، به الگوهاي رفتاري مناسب, بيش از پيش نياز دارند. هم بر اساس وظيفه انساني و هم بر اساس تكليف اسلامي, ضروري است كه هدايت و راهنمايي درستي از جانب والدين و مربيان در زمينه‌ رويكرد جوانان به الگوهاي مذهبي صورت گيرد. اگر سرمشق‏ها، رفتار مناسبي در قبال جوانان بروز ندهند، آنان را در برابر ارزش‏هاي‏ اخلاقي, سست و حتي بي‌توجه خواهند كرد.

واژه و اصطلاح «الگو» در علوم انساني به دو معنا به كار مي‌‏رود كه عبارتند از: