« فهرست مطالب »

چکیده :

حقوق بشر مفهوم تازه ای است که پس از جنگ جهانی دوم به وجود آمده است. برداشت¬های مختلف از آن در فرهنگ های متفاوت موجب مجادله در باب حقوق بشر گردیده است. هر یک از برداشت های رایج در باب حقوق بشر به لحاظ فرهنگی و اخلاقی به سنت فلسفی و فرهنگی جوامع مختلف بستگی دارد.

سرزمین ایران با پیشینه فرهنگی غنی و تمدن ساز خود از جمله پیشروان تدوین و اجرای حقوق بشر در جهان می باشد. با بررسی در تاریخچه حقوق بشری ایران فرضیه اندیشه «حقوق بشر امروزی یک پدیده غربی است» مردود می گردد. بدین ترتیب سوال اینست که، آیا فرهنگ های مخالف با نگاه اخلاقی خود حقوق بشر را تعریف می کنند؟

از اینرو چارچوب مقاله با بررسی توصیفی و موردی در سیر تاریخچه حقوق بشر ایران تاکنون، در پی جواب سوال اصلی به رشتة تحریر در آمده است.

واژگان کلیدی: حقوق بشر، ایران باستان، مشروطیت، انقلاب اسلامی.

مقدمه:

تدوین اصول و مبانی حقوق بشر و فرهنگ احترام به حقوق بشر و رعایت اجرای آن برای همه دولت ها امری ضروری است. از همان زمان تدوین منشـور و تشکیـل سازمـان ملل متحد برداشت های متفاوتی از آن به وجود آمده است. زیرا حقوق بشر گرچه محصول تمدن جدید و مدرنیّت است ولی اینکه بخواهیم آن را در قالب یک تمدن خاص محدود نماییم صحیح نمی باشد. با سیر در ادبیات، عرفان ، عقاید و مذاهب مختلف می بینیم که دعوت به برابری و برادری و نوع دوستی یکی از اصول اولیة آن اندیشه ها می باشد. باید گفت، حقوق بشر نتیجه قرن ها تلاش اندیشة انسانهایی است که توانسته اند با شکل گیری های متفاوت از حق طبیعی هر انسان در روایت های مذهبی و غیر مذهبی وارد باورها  و اندیشه های انسانی بکند.

این درست نیست که گروهی یا کشورری بگوید ما اولین کسانی بودیم که حقوق بشر را در جهان بیان می کنیم. از طرفی حقوق بشر امروزی یک پدیده غربی هم نیست. امروزه بهتر است برای درک بهتر از آنچه که حقوق بشر جهان نامیده می شود ، تلاشی صورت گیرد تا آنچه در تفکرات یک ملت و مذهب دربارة حقوق بشر وجود دارد آنرا جمع آوری و تدوین نمود تا این تفکر بتواند ریشه در پایه های فکری یک جامعه داشته باشد و افراد با اعتقاد و آگاهی به آن روی آورند.

در این راستا مقاله حاضر در حدّ خود سعی دارد با مطالعه موردی روی منشأ پیدایش حقوق بشر و به ویژه ایران، در رابطه با تفکر اندیشه های ایرانی با حقوق بشر امروزی به بررسی موضوع بپردازد. از اینرو هدف اصلی اینست که با روشنی و درایت بتوان اندیشه حقوق بشر که اولین و حیاتی ترین حقوق انسانی در جوامع امروزی است ، به روشنی در جهان پیاده نمود. چنانکه کمبودهایی در اندیشه متفکران این امر باشد، با پشتکار متخصصان و آگاهان حقوق بشر، موانع موجود را هم رفع نمود.

با این دید این مقاله با سیری در تاریخچه حقوق بشر ایران تاکنون، به بررسی موردی بحث حقوق بشر در ایران می پردازد.

 حقوق بشر درایران و ملل باستان:

گفته می شود نخستین اعلامیه حقوق بشر در جهان در روز 29 اکتبر سال 539 قبل از میلاد در ایران باستان و در زمان کوروش بزرگ هخامنشی بوده است این اعلامیه که حدود 2548 سال پیش در روز 13 اکتبر سال 539 قبل ازمیلاد زمانیکه شهربابل به تصرف کوروش درآمده بود، صادر شده است. امروزه این سند به عنوان نخستین منشور ملل وحقوق انسان شناخته شده است.

کوروش ذوالقرنین  دراین منشور تاریخی برده داری را ممنوع کرده و به بازگرداندن همه اسیران و بردگان به سرزمین های متبوعشان ، دستور داده است . او در این منشور ادیان بومی را آزاد گذاشت و سپاهیانش را از تجاوز به مال و جان رعایا بازداشت و همچنین قوم یهود را نیز از اسارت و بیگاری در بابل آزاد کرد و خانه های ویران شده آنان را از نو ساخته ساخت و ... آنطوریکه خود می گوید: من برای همه مردم، جامعه ای آرام فراهم ساختم و صلح و آرامش را به تمامی مردم اعطا کردم ، بشود که دل ها شاد گردد.  این روند حقوقی و تاریخی زمانی واقع می شود که معمولاً قدرت های غالب بدون رحم وشفقت، مردم مغلوب را قتل عام می کردند و هیچگونه حقوقی برای آنها قائل نبودند وآراء و نظرات خود را به آنان تحمیل می کردند. در تحولات سیاسی یونان و روم قدیم هم می خوانیم که: رواقیان بیش از گروه های دیگر در امر حقوق بشر مؤثر بودند و برای اولین بار آئین قانون و حقوق طبیعی را را بنیاد نهادند و رومیان هم بعدها بر همین اساس  حقوق خاص بیگانگان یا به زبان امروزی حقوق بین الملل را معتبر شناختند. این سؤال همواره می تواند قابل طرح باشد که تاریخ حقوق بشر در ایران از چه زمانی آغاز شده است. پاسخ به این سؤال نمی تواند چندان دقیق باشد، همچنان که برخی از نویسندگان آنرا به دو هزار سال قبل از میلاد نسبت می دهند، در حالی که برخی دیگر حقوق بشر را در قرن بیستم یعنی چهار هزار سال بعد در قرن بیستم قابل درک می دانند.