فهرست

مقدمه

می دانیم که طنز، اجتماعی ترین گونه ادبی است و از این رو بالاترین ظرفیت را در رویارویی با مسائل روز، در مقایسه با دیگر ژانرهای ادبی[1]، داراست. پس بی جهت نیست که می بینیم حرکت طنز در دوره معاصر کشورمان، به شدت از تحولات سیاسی و اجتماعی تاثیر پذیرفته و قالب و محتوای آثار طنز، در برخورد با جریانات روز شکل گرفته و دچار تغییر و دگرگونی شده است. پیامد اجتناب ناپذیر این امر، آزمایشگری بیشتر طنز، نسبت به ژانرهای دیگر، در جست وجو برای یافتن قالب های نوین و زبان متناسب با زمانه بوده است، به گونه ای که حرکت های جدی در عرصه ادبیات داستانی، با آفرینش آثار طنز همراه بوده و بسیاری از آنها در نوشته های طنز نمود یافته است. پیامد این امر، بروز و پیدایش جریاناتی در طنز معاصر است که در عرصه ادبیات داستانی کشورمان، به نقاط عطفی تبدیل شده اند.در یک نگاه کلی، به نظر می رسد سرنوشت طنز معاصر، بنا به خصلت اجتماعی بودن طنز، بیش از هر گونه دیگر ادبی، با ژورنالیسم گره خورده است. چهره های شاخص طنز، یا از نشریات طنز نویسی را آغاز کرده اند، یا آثار خود را در نشریات به چاپ رسانیده اند. این امر، شاید موجب شده که بسیاری از آثار طنز ، بین ژورنالیسم و ادبیات معلق بمانند، ولی از سوی دیگر، امکان برخورد روزآمد با زبان مردم و جامعه و آفرینش قالب های متناسب با آن را در عرصه ادبیات فراهم ساخته است.

چرند و پرند

چرند و پرند، مجموعه مقالاتی است مندرج در روزنامه صوراسرافیل، این مقالات اجتماعی و انتقادی است که دهخدا با استفاده از شیوه طنزآمیز، فساد و نابسامانی و حرج و مرج حاکم بر روزگارش را به تصویر کشیده است. سبک و شیوه او در این مقالات بسیار متفاوت با سبک نویسندگان قدیم یعنی تکلف گویی است. او به زبان زنده وعامیانه مردم روزگار خود می نویسد پس چون برای مردم می نویسد ناگزیر به استفاده از زبان آنها است. او آشنا به مسائل اجتماعی و سیاسی است او به مشکلات مردم زمان خود آگاه است، از اینرو با اطلاعی که از حوادث مملکت دارد در دفاع از حقوق از دست رفته مردم  در نوشته هایش می کوشد. او در این مقالات مشکلات رایج در جامعه را از زبان اشخاص مختلف با کنایه و در برخی جاها به صراحت بیان کرده؛ همچنین سعی کرده است دردهای توده مردم را در غالب درد دل و حکایت و ... بیان و با  مطرح کردن آنها سعی در بیداری مردم و آگاه کردنشان و همچنین سعی در رفع آنها نیز داشته است.

خصوصیات چرند و پرند

1-انتخاب موضوع . دهخدا بسیار آگاهانه با اطلاعی که از فرهنگ عامه داشت و آشنائیش به مسائل روز سیاسی و اجتماعی باعث برجسته شدن موضوعاتش در این مجموعه مقالات شده است. او با شیوه انتقاد کردن و گاهی مسخره کردن موضوعات اجتماعی و بر ملا ساختن برخی حوادث دولتی و حکومتی و ... قصد مطلع کردن مردم را داشته است. در ذیل به ذکر شواهدی از چرند و پرند و موضوعات آن می پردازیم.

«درمقاله دوم از شماره:2؛ در قدیم الایام در دنیا یک دولت ایران بود و در همسایگی ایران هم دولت یونان بود... بلی، آنوقت در ایران معشوق السلطنه، محبوب الدوله، عزیز الایاله، خوشگل خلوت، قشنگ حضور، ملوس الملک نبود... مخلص کلام یک روز دولت ایران لشکرهای خودش را جمع کرد. یواش یواش رفت تا پشت دیوار یونان.... دید این یونانی های بد ذات هفت خط با قشون جلوی راه را گرفته اند. خب حالا ایران چه خاکی برسرش کند؟...یکدفعه لشکریان ایران دیدند یک نفر از لشکر یونان جدا شد و آمد به اردوی ایرانی ها... ما دوستان گفتیم: این آدم با وجود حیف است که لقب نداشته باشد...و می گویندلقبی که برای من می گیرید باید بکر باشد و...»

-  در اینجا، القاب اشرافی وبزرگان اسمی و رسمی آن زمان را به باد استهزاء می گیرد و از آنان انتقاد می کند.

« در مقاله سوم از شماره:3 ؛ آخر شب که خسته و مرده از پارک بر می گشتم جلوی مدرسه ارمنی ها یک دفعه دیدم جناب دکتر... و سرکار دکتر... توی دو تا کالسکه نشسته چهار نعل می رانند. خیلی متوحش شدم که مبادا خبری که در باب بریدن پای جناب حاجی منتشر شده است راست باشد به سرعت پیش رفتم ... مقصد را پرسیدم؟ گفتند: هیچ. جناب مستطاب حاجی چون این روزها هزار تومان از حاجی آقا محسن یک هزار تومان از حشمت الملک یک هزار تومان از آصف الدوله و ... به فاصله چند روز پخته نپخته روی هم میل فرموده اند وسده ای روی دلشان پیدا شده و شما می دانید که این جماعت اختیار شکمشان را ندارند و هوا هم خیلی گرم است ... گفتم خدا درد و بلای این نوع علمای ما را بزند به جان شیعیان ...»5

-  دزدی و رشوه خواری و سوء اعمال علما و ریاکاران را در این دوره برای مردم روشن می کند.