فهرست مطالب

فصل اول: کلیات

ماهیت تعریف آموزشگاهی كودكان استثنایی

طبقه‌بندی كودكان استثنایی

· تفاوت‌های هوشی

· تفاوت‌های ارتباطی

· تفاوت‌های حسی

·  تفاوت‌های رفتاری

· معلولیت‌های چندگانه و شدید:

·  تفاوت‌های جسمانی:

توزیع فراوانی کودکان استثنایی

طبقه بندی ودرصد شیوع كودكان استثنايي در سازمان یونسکو

پیشنهاد کار عملی

فصل دوم: کودکان تیز هوش

شناسايي و تشخيص

ملاحظات آموزشي

مهارتها

      برخی از خصایص كلی كودكان تیزهوش

نیازهای خاص كودكان تیزهوش

انواع تیز هوشها

درجه شیوع تیزهوشی

پیشنهاد کار عملی برای دانشجویان

فصل سوم: عقب ماندگی ذهنی

تعاريف :

طبقه بندي عقب ماندگي ذهني :

طبقه بندي از نظر پزشكي:

پيشگيري

پيشگيري اوليه :

پيشگيري ثانويه :

پيشگيري ثالث :

پیشنهاد کار عملی

سوال 1: دانشجویان ضمن حضور در مدرسه استثنایی در مورد اهداف، محتوا و روشهای تدریس کودکان عقب

مانده ذهنی آموزش پذیر گزارش تهیه نمایند.

سوال2: دانشجویان ضمن بازدید از مراکز توانبخشی بهزیستی ، گزارشی از فعالیتهای تربیتی و همچنین

کارگاههای حمایت شده و مراکز بازپروری کودکان عقب مانده ذهنی تربیت پذیر تهیه نمایند.

فصل چهارم: اختلالات رفتاری

انواع و تفاوت‌های اختلالات رفتاری

عوامل خطر و علل اختلال رفتاری

علایم و نشانه‌های اختلال رفتاری

روش‌های تشخیص اختلالات رفتاری

گزینه‌های درمانی برای اختلالات رفتاری

پیشنهاد کار عملی

سوال1: روش تشخیص، جایگزینی و آموزش مربوط به کودکان مبتلا به نقص توجه را در مراکز استثنایی تهیه به

صورت گزارش ارائه کند.

فصل پنجم: اختلالات یادگیری

عوامل عمده‌ی مؤثر روی کم آموزی تحصیلی

عوامل بیرونی:

عوامل درونی:

طبقه‌بندی ناتوانی‌های یادگیری

ناتوانی‌های یادگیری تحولی

ناتوانی‌های یادگیری تحصیلی

ملاک‌های تشخیصی کودکان دارای ناتوانی‌های ویژه‌ی یادگیری

ملاک تعلیم و تربیت استثنایی

آسیب مغزی

عوامل زیستی- شیمیایی

ویژگی کودکان دارای ناتوانی‌های ویژه‌ی یادگیری

میزان شیوع اختلال نارسایی توجه/ فزون جنبشی

ملاک‌های تشخیص اختلال نارسایی توجه/ فزون جنبشی

نارسایی توجه

بیش‌فعالی

تکانشگری

درمان اختلال نارسایی توجه/ فزون جنبشی

دارو درمانی

رفتار درمانی

رژیم غذایی

اختلال خواندن

علل اختلال خواندن

اختلال زبان نوشتاری

علل اختلال زبان نوشتاری

پیشنهاد کار عملی

سوال 1: تهیه فهرستی از فعالیتهایی که می توانجهت بازپروری حسی-حرکتی در فرایند آموزش کودکان مبتلا به

اختلالات خاص یادگیرری استفاده نمود توسط دانشجویان یا مراجه به مدارس خاص.

سوال 2: دانشجو به یک مدرسه که از مدل اتاق مرجع استفاده می کند و مصاحبه ای با مدیر و سایر کارکنان

ترتیب دهد و به صورت گزارش نحوه ی جایگزینی و خدمات دهی به دانش آموزان مبتلا به ناتوانی های خاص

یادگیری را انعکاس دهد.

فصل ششم:‌ معلولیت دیداری

طبقه بندی ضایعه ی بینایی

علل نابینایی

انواع بیماری های دیواری

استفاده از خط بریل

پیشنهاد کار عملی

1- با مراجعه به مدارس مخصوص نابینایان و یا مدارس استثنایی آیین نامه ها ، قوانین و مقررات مربوط به ثبت

نام ، روش های آموزشی مرسوم و محتوای برنامه های درسی دانش آموزان نابینا و نیمه بینا را مورد بررسی قرار

داده و در قالب گزارش به استاد مربوط ارائه نمائید.

2- دانش آموزان نابینایی را انتخاب و از طریق مصاحبه با والدین و مربیان و بررسی تاریخچه فردی وی علل

نابینایی ، خصوصیات رفتاری و روان شناختی و وضعیت تحصیلی اش را مورد مطالعه نموده و داده ها را در قالب

گزارش به استاد مربوط ارائه نماید.

3- بررسی ویژگی ها و خصوصیات افراد دارای آسیب دیدگی دیداری

فصل هفتم: معلولیت شنیداری

معلولیت شنوایی

شنوایی شناسی

تاثیر کم شنوایی بر رشد گفتار و زبان چگونه است ؟

انواع سمعک کدامند؟

ناشنوایی و کم شنوایی درکودکان و راه های پیشگیری از آن

 “عوارض ناشی از وجود کم شنوایی دائم”

 “درمان و توانبخشی”

ناشنوایی

کاهش شنوایی کودکان

پیشنهاد کار عملی

سوال1: با مراجعه به مدارس مخصوص ناشنوایان و یا مدارس استثنایی آیین نامه ها ، قوانین و مقررات مربوط به ثبت

نام،‌روشهای آموزشی مرسوم و محتوای برنامه هیا درسی دانش اموزان ناشنوا و نیمه شنوا را مورد بررسی قرار داده و

در قالب گزارش به استاد ارائه نماید.

فصل هشتم :‌ اختلالات گفتاری

اختلالات گفتار و زبان

اختلالات گفتار و زبان شامل چه مواردی می شوند؟

تاخیر در رشد گفتار و زبان:

کودکان عقب مانده ذهنی:

 کودکان ناشنوا و کم شنوا:

  زبان پریشی(آفازی) کودک:

کودکان مبتلا به فلج مغزی:

علت اختلالات گفتار و زبان چیست؟

لکنت چیست؟

پیشنهاد کار عملی

سوال1: بررسی تاریخچه، تعاریف و علل یکی از انواع اختلالات گفتاری

سوال 3: ترجمه متن خارجی در رابطه با افراد آسیب دیدگی گفتاری

فصل نهم: معلولیت جسمی – حرکتی

تعریف

انواع معلولیت ها

علل معلولیت ها ‌

شدت یا درجه معلولیت

آشنایی با انواع معلولیت های جسمی و حرکتی

فلج مغزی 

عوامل قبل از تولد

عوامل حین تولد

علل بعد از تولد

بر اساس ناتوانیهای حرکتی و اعضایی که آسیب دیده اند:

  الف – اسپاتیک

   ب – آتاکسی: 

   ج - آ تتوز

    د- فلج تومور

 اسپوندیلیت‌ آنکیلوزان‌ 

شرح بیماری:

تیبیال همی ملیا hemimelia)  Tibial ) 

علائم تیبیا همی ملیا

كوتاهی قد

علل كوتاهی قد:

قطع عضو بدن

دلايل :

راشیتیسم یا نرمی استخوان  

Rickets 

پلی میوزیت و درماتومیوزیت

آرتريت رو ماتوئید

انواع  رو ماتوئید

MS ام اس  

آتاکسی فردریش

بیماری پارکینسون ( Parkinson’s disease )

سوال1: دانشجویان جهت آشنایی با دانش آموزان معلول جسمی-حرکتی و روشهای کار درمانی در مراکز

توانبخشی بهزیستی به یکی از مراکز بخش خصوصی در شهر مراجعه و گزارشی تهیه نمائید.

مقدمه

همه افراد انسان ها از نقطه نظر خصوصيات مختلف جسماني، بيولوژيكي، ذهني، رواني و عاطفي، سازگاري اجتماعي و... يكسان نبوده و نسبت به همديگر داراي تفاوت هاي خاصي اند. در واقع نه تنها هر فرد نسبت به افراد ديگر از نقطه نظر ابعاد مختلف جسماني و ذهني داراي تفاوت هاي ويژه اي است حتي بين توانايي ها و استعدادهاي مختلف نيز تفاوت هايي مشهود و موجود است لذا بدين ترتيب هر فرد نسبت به افراد ديگر استثنايي است و كلمه «استثنايي» به طور اعم و به معناي دقيق علمي خود نمي تواند فقط به گروه هاي خاصي از افراد جامعه اطلاق شود.

    آنچه كه ما اصطلاحاً «كودك استثنايي» مي گوييم غالباً بدين معناست كه كودك از نظر هوشي، جسمي، رواني و اجتماعي به ميزان قابل توجهي نسبت به ديگر همسالان خود متفاوت مي باشد كه نمي تواند به نحوي مطلوب حداكثر استفاده را از برنامه هاي آموزش و پرورش عادي ببرد و ناگزير نيازمند به توجه خاص و آموزش و خدمات فوق العاده اي مي باشد.

 همواره یكی از دلایلی كه ما نمی توانیم اطلاعات كاملاً‌ مربوط و جامعی در مورد كودكان و دانش آموزان استثنایی بدست بیاوریم اینست كه معمولاً وقتی با كودك استثنایی مواجه می شویم ذهن ما بخاطر انباشته شدن ، از غیر عادی بودن ذهنی یا جسمی كودك پیشداوری می كند و غالباً ویژگیهای خاصی كه كودكان استثنایی دارند ( نابینایی – ناشنوایی – عقب ماندگی و ) مشخصه اصلی آنها می شود .

متاسفانه اكثر والدین از داشتن چنین فرزندانی احساس شرمندگی می كنند ودر قالب موارد سعی در مخفی كردن كودكشان در انظار عمومی دارند .

  تاكنون كوشش‌های زیادی برای تعریف "كودك استثنایی" به‌عمل آمده است. برخی، استثنایی را به كسی اطلاق می‌كنند كه از هوش و استعداد خارق‌العاده‌ای برخوردار باشد. دیگران، این اصطلاح را موقعی به‌كار می‌برند كه بخواهند هر نوع كودك غیرعادی را توصیف كنند. با وجود این، اصطلاح كودك استثنایی برای توصیف كودكان معلول و معیوب و مستعد و باهوش هر دو به یك اندازه مورد پذیرش قرار گرفته است.

  مفهوم عادی و بهنجار، به افرادی اطلاق می‌گردد كه در حد طبیعی و عادی گذران زندگی می‌كنند. از نظر عامه، فردی كه رفتارش چون دیگران است و مانند همه و به‌طور معمولی و عادی زندگی روزمره خویش را می‌گذراند، بهنجار و طبیعی است. از نظر علمی، چنانچه بهره هوشی(IQ) شخصی 100 باشد یا به عبارت دیگر سن تقویمی و سن عقلی فرد برابری كند، آن فرد طبیعی و بهنجار است.

  بررسی‌های علمی نشان داده است كه از هر ده انسانی كه در این جهان پهناور زیست می‌كنند، یك نفر شناخته یا ناشناخته با معلولیت و كمبودی درگیر است و قریب 5 درصد كودكان، دچار نقص جسمی و حسی و یا ذهنی هستند و درصد قابل توجهی از این گروه، نیاز به آموزش خاص و مراقبت ویژه دارند.

و من هم امیدوارم این تحقیق علمی کسانی را که خواهان علم و دانش بیشتر هستند آنان را پیشتر آگاه کند.

ماهیت تعریف آموزشگاهی كودكان استثنایی

  عامل مهمی كه در تعریف كودكان استثنایی دخالت و نقش اساسی دارد به نقش مدارس مربوط می‌شود. برخی از انواع استثنایی بودن، تقریبا به‌طور كامل توسط پاسخ كودك به فرامین مدرسه تعریف می‌شوند. در مورد ناتوانایی‌های یادگیری، ناكامی‌های مکرر در پیشرفت تحصیلی است كه كودك را به عنوان فردی ناتوان در یادگیری تعریف می‌كند.

  كودكان استثنایی، كسانی هستند كه نیازمند تعلیم و تربیت ویژه و خدمات وابسته‌اند تا از كل استعداد انسانی‌شان بتوانند استفاده كنند. از سوی دیگر روش‌های معمولی و متداول، غالبا نمی‌تواند در یادگیری آنها موثر باشد. آنها به تعلیم ویژه نیازمندند چرا كه قابلیت‌ها و توانایی‌های این كودكان را هر اندازه كه اندك باشد، از طریق اجرای برنامه‌های مناسب آموزشی می‌توان توسعه داد.

طبقه‌بندی كودكان استثنایی

  كودكان استثنایی، در روان‌شناسی و آموزش و پرورش به لحاظ نوع تفاوتی که با گروه هنجار دارند، به دسته‌ها یا طبقاتی تقسیم می‌شوند:

· تفاوت‌های هوشی: شامل كودكانی كه از نظر هوشی به‌طور چشمگیر در سطح بالاتر از متوسط یا پایین‌تر از متوسط قرار دارند.

· تفاوت‌های ارتباطی: شامل كودكانی كه دارای ناتوانی‌ها و یا نقایص گفتاری و زبانی می‌باشند.

· تفاوت‌های حسی: شامل كودكانی كه مبتلا به نقایص شنوایی و یا بینایی می‌باشند.

·  تفاوت‌های رفتاری: شامل كودكانی كه دچار آشفتگی‌های عاطفی و یا ناسازگاری‌های اجتماعی می‌باشند.

· معلولیت‌های چندگانه و شدید: شامل كودكانی كه به نقایص مضاعف مبتلا هستند مانند فلج مغزی و عقب‌ماندگی ذهنی همراه با ناشنوایی یا نابینایی.

·  تفاوت‌های جسمانی: شامل کودکانی که با این که نقایص محسوس و قابل مشاهده ندارند، نمی‌توانند از نظر فیزیكی حركت كنند و فاقد انرژی بدنی می‌باشند.

توزیع فراوانی کودکان استثنایی

مطابق آمار تایید شده سازمانهای بین المللی از جمله یونسکو تعداد تقریبی افرادی که به لحاظ تفاوت های محسوس فردی نیاز به برنامه های آموزشی ویژه ای دارند در هر جامعه بین 10 الی 15 در صد است .البته این تعداد شامل افراد عقب مانده ذهنی ، افراد تیز هوش و سرآمد، نابینا و نیمه بینا ، ناشنوا و نیمه شنوا ، ناسازگاران اجتماعی ، معلولان جسمی نیز می شود.

به طور کلی مطابق بررسی های و تحقیقات صاحبنظران آموزشی و محققان آموزش و پرورش استثنایی به طور متوسط حدود 12 در صد از کودکان و دانش آموزان سنین مدرسه رو ( 7 الی 18 سال و یا 6 الی 17 سال )نیاز به بهره گیری از برنامه های آموزشی استثنایی دارند.

طبقه بندی ودرصد شیوع كودكان استثنايي در سازمان یونسکو

1)کسانیکه دارای ناتوانی های تکلمی هستند.حدود 2 درصد

2)گروه ناسازگاران اجتماعی و هیجانی .حدود 2 در صد

3)گروه عقب ماندگان ذهنی .حدود 5/2-2 در صد

4)گروه کودکان سر آمد.حدود 2 در صد

5)گروه نابینایان (نیمه بینا و نابینا).حدود 2/. در صد

6)گروه معلولان جسمی .حدود 5/1 در صد

7)گروه ناشنوایان و سخت شنوایان .حدود 5/1 در صد

8)دانش آموزانی که دارای اختلالات خاص یادگیری هستند .حدود 1 درصد

9)گروهی که دارای بیماریهای ویژه ای هستند (چون صرع ،قند و .......)حدود 5/1 در صد

پیشنهاد کار عملی

سوال1: تهیه جداول مربوط به پراکندگی کودکان استثنایی از منابعی که توسط استاد معرفی گردید.

در زمینه پراکندگی کودکان استثنایی در مدرسه قدس سه گروه وجود دارند؛ 1- کم توان 2- نا بینا 3- ناشنوا

در این مدرسه دو مقطع تحصیلی وجود دارد، 1- مقطع تحصیلی ابتدایی 2- مقطع تحصیلی راهنمایی

در این مدرسه 14 کلای وجود دارد و مقطع راهنمایی (دخترانه) و مقطع ایتدایی(دخترانه-پسرانه) میباشد.

سوال2: تهیه لیستی از مراکز و موسسه های دولتی و خصوصی در سطح شهر و استان که به ارائه خدمات مربوط به آموزش و توانبخشی کودکان استثنایی می پردازند:

مدارس دو گونه اند: دولتی و خصوصی

در بخش دولتی:

                                                            ابتدایی(پسرانه – دخترانه)

1- مدرسه کودکان استثنایی قدس

                                                            راهنمایی (دخترانه

2- مدرسه کودکان استثنایی پیام     راهنمایی و دبیرستان

دربخش خصوصی:

1- مرکز بهزیستی فردای روشن