فهرست

مقدمه

خلفای راشدین یا خلفای اربعه اصطلاحی است که از سوی مسلمانان سنی در اشاره به چهار شخصی که پس از مرگ محمد به خلافت رسیدند، به کار می‌رود. این چهار تن به ترتیب عبارت‌اند از: ابوبکر، عمر، عثمان و علی. همچنین برخی منابع اهل سنت، حسن را پنجمین خلیهٔ راشد و کامل‌کنندهٔ خلافت راشدین می‌دانند.

اهل سنت با اعتقاد به مرجعیت صحابه و اجماع آنان درباره  خلفای راشدین، شرایط و شیوه استقرار خلفای چهارگانه را نمونه آرمانی و مشروع دولت اسلامی می‌دانند. و الگوی خلافت راشدین بخصوص در زمان ابوبکر و عمر، از نظر کسانی که خواستار خلافت در زمان کنونی هستند مورد تأیید است.

مستند روایی

مستند عنوان «‌خلفای راشدین»، حدیثی منسوب به پیامبر (ص) است که با اندکی تفاوت در مجامع حدیثی اهل سنت نقل شده است. در این روایت پیامبر اصحاب را به پیروی از سنت خود و سنت خلفای «راشدین» (هدایت‌شده) پس از خود فرامی‌خواند. محدثان و نویسندگان اهل سنت این عنوان عام را بر خلفای نخست پس از پیامبر اطلاق کرده‌اند که در دید آنان، به سنت پیامبر(ص) اقتدا و آن را حفظ نموده‌اند.

همچنین گفته شده که عثمانیه (یعنی هواخواهان عثمان و دودمان اموی) عنوان خلفای راشدین را درباره نخستین جانشینان پیامبر(ص) به کار می‌بردند.

بعضی از بزرگان و محققان شیعه همچون علامه امینی، درباره این حدیث بحث کرده و آن را ساختگی دانسته‌اند. در متون حدیثی شیعه، گاهی همین لفظ به صورت صفت برای ائمه دوازده‌گانه شیعه به کار رفته است.

اهل سنت عنوان راشدین را متمایز کننده خلفای صدر اسلام از خلفای از خلفای بنی‌امیه دانسته‌  و بر این باورند که آنان سنت پیامبر را حفظ کرده‌ و در دوره آنان ایمان و فضایل اسلامی شکوفا شده است.

ابوبکر

عبدالله بن ابی قحافه عثمان بن کعب تیمی قرشی ملقب به ابوبکر (که گفته شده محمد به وی این لقب را داده بود ) و ابن ابی قحافه از نزدیک‌ترین صحابه و مشاوران محمد، پیامبر اسلام بود که پس از محمد به عنوان اولین خلیفه مسلمانان انتخاب شد. او از اولین کسانی بود که به پیامبر اسلام ایمان آورد. محمد هم‌چنین داماد ابوبکر بود. لقب صدیق از حدیثی گرفته شده که وقتی محمد داستان معراج خود را به ابوبکر گفت، ابوبکر بلافاصله به این داستان ایمان آورد و پذیرفت. ابوبکر احتمالاً مدت کوتاهی پس از سال ۵۷۰ میلادی به دنیا آمد و سه سال از محمد کوچکتر بود. نام مادر وی ام‌الخیر (سلمی) بنت صخر از قبیله تیم بود. نام های دیگری مانند عبدالله و عتیق (بنده آزاد شده) نیز به وی نسبت داده می شود. اما ارتباط این اسمها به یکدیگر و مفهومشان دقیقاً مشخص نیست. به تعبیر محمد، نام عتیق به معنی آزاد شده از جهنم است.

پیش از اسلام

اطلاعات زیادی در مورد ابوبکر پیش از گرویدنش به اسلام در دسترس نیست. جز اینکه وی تاجری بود با سرمایه ۴۰۰۰۰ درهم که نشان می دهد تجارت چندان بزرگی نداشته است و در منابع چیزی در مورد رفتنش به شام یا جای دیگر برای داد و ستد نیامده است. اما وی در نسب شناسی اعراب متبحر بود.

دوران محمد

ابوبکر احتمالاً پیش از پیامبری محمد و گرویدن به اسلام از دوستان محمد بوده است. برخی منابع مانند طبری و ابن سعد وی را اولین مرد مسلمان پس از محمد می نامند. ویلیام مونتومگری وات در دانشنامه اسلام بر این باور است که این که ابوبکر اولین مسلمان بوده، ظاهراً تاثیر گرفته از جایگاه برترش در بین مسلمانان بوده، چون همین ادعا برای علی و زید بن حارثه نیز وجود دارد. وی همچنین معتقد است که این که ابوبکر باعث مسلمان شدن عثمان بن عفان، زبیر، عبدالرحمن بن عوف، سعد بن ابی وقاص و طلحه بن عبیدالله بوده مورد تردید است به این علت که این پنج تن و علی همگی جزو شورایی بودند که عمر برای تعیین خلیفه بعدی معین کرد. اما آنچه که مشخص است این است که ابوبکر از سالیان پیش از هجرت، برترین جایگاه را پس از محمد در بین مسلمانان آن دوران داشته است.

به دلیل سن كم علی در هنگام ظهور اسلام برخی منابع از ابوبکر به عنوان اولین مرد بالغی که دعوت محمد را پذیرفت و مسلمان شد نام می برند.

ابوبکر وقتی که گروهی از مسلمانان به حبشه مهاجرت کردند، در مکه ماند. با وجود اینکه علت معروف مهاجرت به حبشه، شکنجه بت پرستان مکه بوده است، اما گفته می شود که گروهی که به حبشه مهاجرت کردند، به سیاستهای گروهی از مسلمانان به سرکردگی ابوبکر اعتراض کرده بودند. چون احتمالاً طایفه ابوبکر (تیم) که جزو ائتلاف حلف الفضول قریش بوده، اقدام به تنبیه کسانی از قبیله‌شان که مسلمان شده بودند نمی کرده است. با این وجود این قبیله جرات دفاع از افرادی از قبیله خود مانند ابوبکر که مسلمان شده بودند را نیز نداشته است. به خاطر اینکه وقتی ابوبکر به همراه طلحه که هم طایفه وی بود، توسط یکی از افراد قبیله اسد مکه، دستگیر شدند، قبیله تیم اقدامی انجام نداد. ابوبکر نیز حتی به فکر آن افتاد که به حبشه مهاجرت کند، اما ابن دغنه (بزرگ یکی از قبایل چادرنشین که هم پیمان قریش بودند.) ضمانت وی را نزد بت پرستان مکه نمود و در مکه ماند.

ابوبکر اقدام به خریدن و آزاد کردن بردگانی مانند عامر بن فهیره و بلال می نمود که اسلام خود را آشکار می کردند و تحت شکنجه های سختی از بت پرستان قرار می گرفتند. این اقدام را می توان نشانه ای خدمت ابوبکر به نهضت اسلام به حساب آورد. این خرید و فروشها به همراه فشارهای اقتصادی از سوی تاجران مکه، باعث شد که دارایی ابوبکر در هنگام هجرت، به ۵۰۰۰ درهم تنزل پیدا کند.

در واقعه توطئه قتل محمد در مکه که به هجرت محمد مشهور شد، به همراه محمد از شهر مکه به یثرب مهاجرت کرد، که در سال ۶۲۲ میلادی/۱ قمری صورت گرفت. این هجرت مبداء تاریخ مسلمانان شد.

محمد، ابوبکر را به عنوان همراهش در مهاجرت به مدینه برگزید که در آیه ۴۰ سوره توبه به این موضوع اشاره شده است. خانواده ابوبکر که احتمالاً شامل ام رومان، عایشه، اسماء و شاید عبدالله بعد از ابوبکر به مدینه آمدند. ابی قحافه پدر ابوبکر در مکه ماند و پسر ابوبکر عبدالرحمن حتی در جنگهای بدر و احد در لشکر بت پرستان با مسلمانان جنگید. اما مدتی پیش از فتح مکه مسلمان شد. ابوبکر در مدینه، در محله سنح برای خود خانه ای یافت. با ازدواج عایشه با محمد، جایگاه ابوبکر در میان مسلمانان بالاتر رفت. ابوبکر در تمامی غزوات محمد حضور داشت و همیشه آماده بود تا محمد مشاوره و اطلاعات بدهد. در روایات به حضور قاطع وی و شهامت وی در موقعیتهای سخت اشاره شده است. به نظر می رسد که هماهنگی زیادی بین محمد و وی وجود داشته است. وقتی عمر که هیچگاه از ابوبکر جدا نمی شد و دیگر صحابه از محمد در مورد تصمیمش در مورد پذیرش معاهده ی صلح نامه حدیبیه و پایان دادن محاصره طائف سوال کردند، ابوبکر حمایت شدید خود را از این موضوع نشان داد. ابوبکر به نظر می رسد که اولین کسی باشد که هدف از لشکرکشی برای فتح مکه در ۸ هجری/۶۳۰ میلادی را درک می کرده است. به عبارتی دیگر او مشاور اعظم محمد بوده است. با این وجود، ابوبکر منصب فرمانده جنگی مهمی نداشته است. جز اینکه فرمانده گروهی مشتق شده از لشکری بزرگ در سال ۶ هجری/۶۲۷ میلادی و فرماندهی لشکری کوچک که به جنگ قبیله حوازین در ۷ هجری/۶۲۸ میلادی رفته بودند انتخاب شد و در سال ۸ هجری/۶۲۹ میلادی نیز به همراه عمر تحت امر ابوعبیده بن جراح به منظور هموار کردن موانع سیاسی و دیپلماتیکی انتخاب شد. دلایلی چون سالاری حج وی در ۹ هجری و امام جماعت شدن وی در هنگام بیماری محمد، در انتخابش به عنوان خلیفه نقش داشته است.

خلافت

دوران خلافت ابوبکر بین ۱۳-۱۱ هجری/۴-۶۳۲ میلادی بود. روزی که محمد درگذشت (۱۳ ربیع‌الاول ۱۱ هجری/۸ ژوئن ۶۳۲ میلادی) روز حساسی برای امت نوپای اسلام بود. انصار می خواستند که خلیفه از میان آنان باشد، اما عمر و بعضی دیگر از مهاجرین، انصار را وادار به پذیرش ابوبکر نمودند. ابوبکر عنوان خلیفة رسول الله گرفت و برایش عمارت خلافتی در مرکز مدینه تاسیس شد.