فهرست مطالب

پیشگفتار

مقدمه

تعریف فرهنگ

فرهنگ پذیری

تعریف تهاجم فرهنگی

تهاجم فرهنگی در آیات و روایات

تهاجم فرهنگی از دیدگاه امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی

تفاوت نبادل فرهنگی با تهاجم فرهنگی

ابزار تهاجم فرهنگی 

تاریخچه تهاجم فرهنگی

اهداف تهاجم فرهنگی

راههای تهاجم فرهنگی

راههای مقابله با تهاجم فرهنگی

نقش بسیج در مقابله با تهاجم فرهنگی

دشمن شناسی در تهاجم فرهنگی

روی آوردن به عبادت در تهاجم فرهنگی

حفظ باورها و ارزشهای اسلامی در جلسات مذهبی

ایجاد محیط گرم خانوادگی و برخورد دوستانه با مردم

آگاهی دادن به مردم نسبت به اهداف تهاجم فرهنگی دشمن در گیلان

هجوم فرهنگی بر ضد تهاجم فرهنگی توسط بسیج

نتیجه گیری

منابع و مأخذ

پیشگفتـار

مدتی است بحث تهاجم فرهنگی در محافل مختلف اعم از محافل دانشگاهی و حوزوی، علمی و سیاسی و حتی در مجالس عمومی و مردمی و مذهبی به شکلهای مختلف مطرح شده و رهبر معظم انقلاب نیز از آغاز دوران ولایت امری خویش به کرات و به انحاء مختلف آن را به عنوان یکی از خطرات اصولی که در روند تحولات انقلاب اسلامی تاثیر خواهد گذاشت بیان کرده و از آن به هجمه و شبیخون فرهنگی تعبیر فرموده اند و لذا تکلیف الهی آحاد مسلمین به ویژه اهل فکر و اندیشه است که  بررسی مسئله از زوایای مختلف و شناسایی، تجزیه و تحلیل و مطالعه نقاط قوّت و ضعف فرهنگ حاکم و خودی و درجه تهد همراه با تبیین خط مشی ها و برنامه های عملی و کاربردی در حال یا آینده برای مقابله با آن است. در سال اتحاد ملی و انسجام اسلامی که خورشید درخشان ایران اسلامی آن را نامیده اند بسیج به عنوان یکی از نهادهای مردمی و انقلابی که همیشه در صف مقدم مبارزه با دشمنان قرار داشته و دارد و در دوران دفاع مقدس قدرت و توان خود را به دشمنان نشان داده و با ایثار جان و مال خود کشور ما را از تهدید بیگانگان نجات داده بر خود فرض می داند که با تهاجم فرهنگی مقابله نماید.

مقدمه:

کشورهای سلطه گر بعد از اینکه حمله مستقیم به کشورها را بی فایده دیدند به این نتیجه رسیدند که تهاجم نظامی دارای سر و صدا و تجهیزات نظامی را کنار گذاشته و از تهاجم فرهنگی برای چپاول کشورهای دیگر استفاده کنند زیرا تهاجم فرهنگی هم بی و سر و صدا بوده و هم به راحتی می توانند انسان ها را فریب داده و آنها را تحت سلطه خود درآورند. برای همین بعد از جنگ جهانی دوم دشمنان مردم آزاده دنیا به خصوص دشمنان دین اسلام به تهاجم گسترده فرهنگی علیه کشورهای مسلمان و آزاده دست زدند و با تبلیغات گسترده و راههای متنوع و گوناگون به تهاجم فرهنگی پرداختند و به این ترتیب نقشه های استعماری خود را در کشورهای دیگر پیاده نموده و می نمایند. در زمان پهلوی تهاجم فرهنگی مؤثرترین وسیله برای تباهی مردم و جوانان مملکت ما بود اما انقلاب اسلامی نقشه آنها را نابود نمود. تا اینکه دشمن بعد از ناکامی در محاصره اقتصادی و جنگ، مجدداً به تهاجم فرهنگی روی آورد و با ابعاد بسیار پیچیده و گسترده و متنوع و ابزارهای پیشرفته مشغول توطئه برای جوانان ما شد. امروزه می خواهند با نابود کردن جوانان، جلوی پیشرفت و ترقی کشور ما را بگیرند برای اینکه جلوی تهاجم فرهنگی دشمنان گرفته شود باید همه افراد جامعه بخصوص بسیجیان تلاش و کوشش کنند و با هوشیاری و آگاهی از نقشه های دشمنان نقشه های آنان را برای مردم آشکار ساخته و روشهای مقابله با تهاجم فرهنگی دشمنان را عملاً به همه آحاد جامعه آموزش دهند و در مقابل تهاجم فرهنگی دشمن سد و مانعی بزرگ ایجاد نمایند و نقشه دشمنان را به خودشان برگردانند. بسیج در مقابله باتهاجم فرهنگی نقش مهمی دارد چون بسیج از متن مردم بوده و همیشه در کنار مردم حضور دارد یک نهاد نظامی مخفی نیست که از مردم جدا باشد بلکه همیشه در میــان مردم است. در همه اقشــار مردم بسیجی وجود دارد و ما می توانیم به کمک آنها در مقابل تهاجم فرهنگی دشمن سد ایجاد کنیم و دشمن را نابود نماییم.

تعریف فرهنگ:

واژه فرهنگ در معانی مختلفی به کار رفته است. نظیر کتاب لغت، علم، فضل، دانش، عقل و ادب. در قرن هجدهم میلادی نویسندگان آن را به معنی پرورش روانی و معنوی به کار بردند. از این تاریخ، فرهنگ بر اساس تعریف فرانسوی آن به معنی پرورش روح و جسم به کار برده شد و در زبان آلمانی به عنوان پیشرفت فکری و اجتماعی انسان و جامعه و بشریت تلقی شد.

اولین بار اصطلاح فرهنگ به وسیله مردم شناسی انگلیسی، ادوارد بارنت تایلور در سال 1871 در کتابی تحت عنوان فرهنگ ابتدایی به این گونه تعریف شد.

«فرهنگ ... مجموعه درهم تافته ای است که دربر گیرنده دانستنیها، اعتقادات، هنرها، اخلاقیات، قوانین، آداب و رسوم و عادات و هرگونه توانایی دیگری است که انسان به عنوان عضوی از جامعه به دست می آورد.»[1]

ویسلر فرهنگ را تمام فعالیت های اجتماعی به گسترده ترین معنای آن مانند زبان، زناشویی، نظام مالکیت، ادب، مصنوعات، هنر و مانند آن ... تعریف نمود.[2]

 مالینوسکی فرهنگ را کلیت یک پارچه ای از وسایل و کالاهای مصرفی، ویژگی های اساسی گروههای اجتماعی گوناگون، تصورات، پیشه ها، باورها و رسوم بشری می داند.[3]

فرهنگ مبنای اصلی جامعه انسانی است و به معنای تظاهرات مادی و معنوی فعالیت های انسانی برای سازگاری با محیط به کار می رود. فرهنگ راهنمای همه فعالیت های انسانی است. منحصر به انسان می باشد و توانایی خاص بشر است. فرهنگی شدن در حقیقت هماهنگی و انطباق فرد با کلیه شرایط و خصوصیات زندگی اجتماعی می باشد. فرهنگ در همه زمینه های زندگی اجتماعی انسان، از ساختن ابزار گرفته تا تهیه پوشاک و غذا، مبادلات، ارضاء غرایز، قوانین و آداب و عادات امور سیاسی، اقتصادی، حکومتی، فلسفه، عقاید درباره هستی و ماوراء طبیعی، زبان، نماد، تجلی آرزوها، شادیها و شیوه های بیان آنها، ترانه ها، افسانه ها، مثل ها، هنجارها و ارزشهای اجتماعی، آیین ها و پدیده های دیگر حیات اجتماعی انسان وجود دارد.

فرهنگ دو زمینه جدا از هم دارد یکی فرهنگ مادی می باشد که قابل لمس و اندازه گیری و ارزیابی و مقایسه است. و آن شــامل اشیاء مادی، ابزار کار، وسایل صنعتی، کشــاورزی، عکاسی، موسیقی، آموزشی، وســایل و لوازم خانه که در زنــدگی روزمره کاربــرد دارد، می شود مانند: لباس، کیف، قندان، اتومبیل، هواپیما، مسکن، تلویزیون و به طور کلی آنچه از فرهنگ که جنبۀ کمی دارد به شمار می رود و دیگری فرهنگ معنوی که جنبه کیفی دارد و شامل آثار ادبی، هنری، فکری، آداب و رسوم، سنت ها، اخلاقیات، معتقدات، باورها، آموزش و پرورش و به طور کـلی سرمایه معنوی یک جامعه جـزء فرهنـگ معنوی جـامعه به شمــار می رود. بین جنبه های مادی و معنوی فرهنگ کنش های متقابل وجود دارد و تغییر یکی موجب تغییر دیگری خواهد شد. بعضی از جامعه شناسان عقیده دارند که این دگرگونی از اشیاء مادی و ابزار آغاز می شود و سپس تاثیر آن گسترش می یابد و جنبۀ معنوی فرهنگ را در بر می گیرد.

فرهنگ پذیری:

فرهنـگ پذیری جریــانی است که فـرد تمام زمینــه های فرهنـگی را می شناسد و بــه طـور ژرف و عمیق می پذیـرد و خـود را بــا آن سازگار می ســازد فرهنگ پذیری به دو شکل انجام می پذیرد.

1ـ فرهنگ پذیری یک سویی:

کودکی که متولد می شود فاقد فرهنگ می باشد اما چون در دل جامعه و فرهنگ زاده می شود پدیده های فرهنگی، ارزش های اجتماعی، هنجارهای اجتماعی، آرمانها، آداب و عادات و بسیاری از خاصیــت های فرهنگی را به طور مستقیم می آموزد و از طریق خانواده ارزشها، نهادها و واقعیت های اجتماعی را یاد می گیرد و به تدریج که رشد می کند و بزرگتر می شود  ویژگیهای فرهنگی جامعه در ذهن او رسوخ پیدا می کند و او را متنــاسب با هنجار جامعه می ســازد. فرهنگ پذیری کودکی از طریق خانواده به دو صورت انجام می گیرد یکی اینکه کودک والدین و اطرافیان خود را الگو قرار می دهد و رفتار آنها را می پذیرد و دیگری اینکه والدین با امر و نهی و تشویق و یا ممانعت او را فرهنگی به بار می آورند.

2ـ فرهنگ پذیری دوسوئی:

وقتی شخصیت فرد قوام گرفته باشد، خاصه های فرهنگی جامعه را در خود جمع دارد و شخصیت او بر اساس همین خاصه ها استوار است. از این رو فرهنگ پذیری در مورد چنین افراد بالغ، امری پیچیده است. اگر فرد بالغی از جامعه خود به جامعه دیگری وارد شود، فرهنگ جامعه میزبان که با فرهنگ او بیگانه است نمی تواند به سادگی در او نفوذ کند و او را تحت سلطه خود درآورد.

 مهاجرت گروهی از افراد یک جامعه به جامعه دیگر موجب می شود که پس از سالها اقامت و زندگی در آن سرزمین پاره ای از ویژگیهای فرهنگ جامعه میزبان نظیر زبان، تکنولوژی شیوه های افکار و عقاید و بعضی از جنبه های رفتاری را بپذیرد. اما در مقابل این پذیرش بسیاری از ویژگیهای فرهنگی خود را هم به آن جامعه انتقال می دهند. به طور مثال مردمی که از کشورهای هند و چین به امریکا مهاجرت نموده و سالها در آنجا زندگی نموده اند و هویت امریکایی پیدا کرده اند، با وجود سلطه فرهنگی امریکا، هنوز دلبستگی خود را نسبت به فرهنگ جامعه خود از دست نداده اند و حتی بسیاری از ویژگیهای فرهنگی جامعه خود مانند: غذا، پوشاک و موسیقی را به جامعه امریکا انتقال داده اند.

موضوع دیگر پذیرش فرهنگ از طریق برخورد دو نظام میان اقوام مختلف است. بدین گونه که بسیاری از اقوام مهاجر به علت محدودیت و ضعف فرهنگی خود، حتی پس از غلبه بر جامعه، فرهنگ جامعه مغلوب را پذیرفته اند مثل قوم مغول که فرهنگ اسلام و ایران را پذیرفت و از آداب و رسوم مغولی دست برداشت و فرهنگ ایران را پذیرفت.

و در آخر انتقــال فرهنگ و سلطۀ فرهنگی استعمــارگران که به تهــاجم فرهنگی معروف می باشد بدین گونه است که استعمارگران به منظور از بین بردن فرهنگ جامعه بومی و سلطه استعماری، درصدد هستند که فرهنگ خود را در سرزمین های تحت سلطه اعمال کنند و فرهنگ آنها را نابود سازند و فرهنگ خود را در آنجا حاکم نمایند.

 تعریف تهاجم فرهنگی:

تهاجم از مصدر باب تفاعل و از ریشه هَجَمَ ـ یَهجُمُ است به معنی یورش بردن و به طور ناگهانی و غفلتاً هجوم آوردن و  دخول و ورود بدون اجازه است. (جامع المقدمات، ص53) در فرهنگ لغت دهخدا تهاجم به معنی حمله کردن یکی بر دیگری، به یکدیگر هجوم بردن، حمله کردن به یکدیگر معنی می دهد. (لغتنامه دهخدا، ج14، ص115) فرهنگ، اصطلاحی است جامع و وسیع که عصاره زندگی بشر را در ابعاد گوناگون در خود جای داده و بیانگر خصایص و ویژگیهای جوامع انسانی است. در فرهنگ نفیسی، فرهنگ را نیکویی، تربیت و پرورش و بزرگی و عظمت و بزرگواری و فضیلت و وقار و شکوهمندی و دانش و حکمت و هنر و علم و معر فت و علم فقه و علم شریعت و کتابی که محتوی لغات فارسی باشد معنی کرده اند.

بر این اساس تهاجم فرهنگی هجوم و یورش و تجاوز بیگانگان به حریم فرهنگ یک جامعه می باشد که خواست آن جامعــه به آن تعلق نگرفته است. حال این تهاجم به همه ابعاد و زمینه های فرهنگ آن جامعه یا به برخی از جنبه های فرهنگی جامعه باشد. تهاجم فرهنگی به قصد ویران کردن فرهنگ یک جامعه و بیگانه نمودن آن جامعه از فرهنگ خودی می باشد. در تهاجم فرهنگی تهاجم به فرهنگ مطرح است نه تهاجم یک فرهنگ.

تهاجم فرهنگی را چنین تعریف می کنند:

جریانــاتی که در آن، فرهنگ بومی و اصیل یک جامعه چه از طریق داخلی و چه از طریق خارجی مورد حمــله و تسلط نظام فرهنگی دیگران قرار گیرد.

مراد از تهاجم فرهنگی در اذهان، سرازیر شدن و تاختن یک فرهنگ بر فرهنگ دیگر است. و عناصری همچون سلطه و سقوط و انحطاط فرهنگی، تحوّل در ارزشها و باورها و بینش ها و غیره در بحث تهاجم فرهنگی مطرح است.

 تهاجم فرهنگی در آیات، روایات

سابقه تهاجم فرهنگی به درازی عمر بشر می رسد. و در طول تاریخ فرهنگ بشر مطرح بوده است. تهاجم فرهنگی کفر و استکبار بر فرهنگ توحید و عبودیت از همان آغاز آفرینش انسان اتفاق افتاد و از آن پس، بدون توقف و با شیوه ها و ترفندهای مختلف و با تجلیّات گوناگون استمرار یافت تا آن که در شکل معاصر و امروز بیش ظاهر شد. با دقت در تاریخ می توان فهمید که برخی از انسانها دستیاران و همکاران و ابزار کار استکبار برای تهاجم فرهنگی هستند. در بخشی از آیات قرآن، به وجود توطئه تهاجم فرهنگی در ابعاد مختلف از ناحیه دشمنان اسلام از درون و بیرون اشاره شده است. این گروه از آیات به طور روشن و صریح از وجود توطئه های فرهنگی خبر می دهد و آن را به مسلمین گوشزد می نماید.

(و دکثیر من اهل الکتاب لو یردونکم من بعد ایمانکم کفارا)/  بقره، 109

«بسیاری از اهل کتاب آرزو می کنند که شما را بعد از ایمانتان به کفر برگردانند.» این آیه می فرماید، خواست قلبی و میل باطنی کفار، این است که شما را از ایمانتان برگردانده و ایمان شما را سلب نموده و شما را به جاهلیت گذشته برگردانند.

در سوره نساء آیه 44 چنین آمده که (الم تر الی الذین اوتو انصیبا من الکتاب یشترون الضلاه و یریدون ان تضلوا السبیل والله اعلم با عدائکم) آیا نمی بینی کسانی را که به آنها یک قسمت از کتاب را دادیم، ضلالت را خریدند و در مقام برآمدند که شما را از راه مستقیم گمراه کنند و به ضلالت اندازند و خداوند به دشمنانتان عالم تر است. در این آیه خداوند صراحتاً بیان می کند که آنها می خواهند شما اهل ایمان را به گمراهی بیندازند و این جز با از بین رفتن اعتقاد و دین شما و یا ایجاد انحراف در آن عملی نیست.

(و من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضل عن سبیل الله بغیر علم ویتخذّها هزواً)لقمان،6

بعضی از مردم سخنان باطل و بیهوده، خریداری می کنند تا مردم را از روی جهل و نادانی گمراه سازند و آیات الهی را به استهزاء و سخریه گیرند. در این آیه سخن از جمعیتی است که ســرمایه های خــود را برای بیهودگی و گمراه ساختــن مردم به کار می گیرند. آنهــا می خواهند مردم را گمراه کنند و فرهنگ پستی و ذلت را جانشین فرهنگ توحیدی نمایند.

علاوه بر قرآن کریم در روایات زیادی به تهاجم فرهنگی اشاره شده که برای نمونه تعدادی از آنها را می آوریم.

پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود: لیس منا من تشبه بغیرنا لا تشبهوا بالیهود و النصــاری (میزان الحکم، ج5، ص19) از ما نیست کسی که خود را شبیه غیر ما کند به یهود و نصاری شبیه نشوید که هر کس شبیه قومی شود از آنهاست. و از آنان محسوب می شود.

شما نباید در رفتار و اخلاق و عادات و همه مظاهری که شما را شبیه بیگانگان می کنـد و از خصائص امــت اسلام و مبانی اعتقادی و اخلاقی اســلام دور می سازد پیروی کنید بیگانگان نباید شخصیت و روح و اراده شما را از شما بگیرند.

 امام صادق (ع) می فرماید: خداوند به پیامبری از انبیاء وحی کرد که به قومت بگو لباس دشمنان را نپوشید و مثل آنان غذا نخورید و به آنچه شبیه دشمنان من است همشکل نشوید و مانند آنان سلوک نکنید که شما نیز از دشمنان من خواهید بود، همان گونه که آنان دشمنان من هستند.[4]

 تهاجم فرهنگی از دیدگاه امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی

حضرت امام خمینی رحمه الله علیه در بیان و اهمیت جایگاه فرهنگ آن را هویت و موجودیّت جامعه معرفی می نمایند و می فرمایند: «بی شک بالاترین و والاترین عنصری که در موجودیّت هر جامعه دخالت اساسی دارد، فرهنگ آن جامعه است، اساساً فرهنگ هر جامعه هویّت و موجودیّت آن جامعه را تشکیل می دهد و با انحراف فرهنگ هر چند جامعه در بعدهای اقتصادی، سیاسی، صنعتی و نظامی قدرتمند و قوی باشد ولی پوچ و پوک و میان تهی است. اگر فرهنگ جامعه ای وابسته و مرتزق از فرهنگ مخالف باشد ناچار دیگر ابعاد آن جامعه به جانب مخالف گرایش پیدا می کند و بالاخره در آن مستهلک می شود و موجودیت خود را در تمام ابعاد از دست می دهد.

استقلال و موجودیّت هر جامعه از استقلال فرهنگ آن نشأت می گیرد و ساده اندیشی است که گمان شود با وابستگی فرهنگی استقلال در ابعاد دیگر یا یکی از آنها امکان پذیر است.  بی جهت نیست که هدف اصلی استعمارگران که در رأس تمام اهداف آنان است هجوم به فرهنگ جوامع زیر سلطه است.[5]