ادبیات و مبانی نظری فرهنگ سازمانی (به همراه منابع تحقیق)

چکیده تحقیق و پژوهش

با بررسي روند تدريجي و تكاملي مديريت امور كاركنان و اداره انساني در دهه‌هاي 1970و1980م به نگرشي برخورد مي‌نمائيم كه مقوله فرهنگ را به عنوان عنصر اصلي در مباحث مديريت منابع انساني مطرح نمودند.

توجه به فرهنگ سازمانی به طور نسبي توسط متخصصان رفتار سازماني مطرح شد، اما بستر اصلي آنرا بايد در مطالعات تجربي سازمان يافت.

يكي از اين نوع كارها، ارائه كتاب هنر مديريت ژاپني توسط پاسكال و آتوس مي‌باشد. اين مطالعه به راز موفقيت ژاپني‌ها بر مبناي خلق فرهنگ سازماني قدرتمند كه بين كاركنان، مديران، و كاركنان به تعامل تأكيد داشته و ناشي از علايق مشترك در كسب كمال سازماني مي‌باشد، اشاره دارد.

مطالعه ديگر كتاب در جستجوي كمال «پيترز و واترمن» مي باشد. آنان به اين نتيجه رسيدند كه رهبر نه تنها جنبه هاي ملموس و منطقي سازمان نظير ساختار و فن‌آوري را ايجاد مي‌كند بلكه بايد خالق ايدئولوژي‌ها، عقايد، زبان، مراسم و شعائر باشد (سيد جوادين، 1381، ص60-61). اهميت فرهنگ تابد آنجاست كه عنوان مي‌كنند موفقيت هر عمل و رفتاري در سازمان بسته به همسويي آن با هنجارهاي فرهنگي دارد، در غير اينصورت محكوم به شكست است، در صورت عدم تطابق  و سستي فرهنگ بايستي به تغيير ارزش‌هاي آن همت گمارد. (ممي‌زاده، 1375، ص74)

اين تحقيق بر آن است كه با بررسي فرهنگ سازماني حاكم و شناسايي و شناخت ويژگي هاي اصلي آن توجه مديران را به بخش مهمي از سازمان كه شامل جنبه هاي غيررسمي سازمان مي‌باشدجلب نمايد تا در برنامه ريزي ها و اداره موثر و كاراي سازمان از اين عنصر مهم و حياتي غفلت نشود.

فهرست مطالب  فصل دوم به شرح زیر می باشد :

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

 1-2 مقدمه .........................................................   12

2-2 مفاهیم فرهنگ و فرهنگ سازمانی ......................................     13

3-2 عناصر و مؤلفه‌های فرهنگ سازمانی ....................................      15

4-2 نحوه شکل‌گیری فرهنگ‌ها ..............................................      16

1-4-2 بنیان‌گذاران سازمان .................................................    17

5-2 ابعاد معروف فرهنگ .....................................................    17

6-2 عناصر اساسی فرهنگ سازمانی ........................................    19

7-2 راه‌های شناسایی فرهنگ سازمانی ...................................     21

8-2 تکوین فرهنگ سازمانی  ...............................................     23

9-2 انواع فرهنگ سازمانی (تقسیم‌بندی‌های رایج فرهنگ سازمانی )    24

1-9-2 فرهنگ حاکم و خرده فرهنگ ....................................     24

2-9-2 فرهنگ قوی و ضعیف ............................................      26

3-9-2 فرهنگ‌های مثبت و منفی .......................................       27

10-2 استراتژی و فرهنگ ..............................................        30

1-10-2 فرهنگ انعطاف‌پذیری .......................................        31

2-10-2 فرهنگ مأموریتی ............................................       32

3-10-2 فرهنگ مشارکتی ............................................      32

4-10-2 فرهنگ بوروکراتیک ........................................      33

11-2 الگوهای اساسی تشریح فرهنگ سازمانی ....................    34

1-11-2 مدل پارسونز ................................................    34

2-12-2 چارچوب اوشی ..............................................    34

3-13-2 شیوه پیترز و واترمن .....................................    35

14-2مدیریت فرهنگ سازمان ....................................      35

15-2 تأثیر فرهنگ بر عملکرد و اثربخشی سازمان .............     38

16-2 رابطه فرهنگ سازمانی با توانایی‌های مدیریت ..........     39

17-2 تأثیر فرهنگ بر ساختار سازمانی .........................     40

18-2 تأثیر فرهنگ سازمانی بر وظایف مدیریت ..............     41

19-2 فرهنگ سازمانی و توسعه سازمانی          OD ..............    43

20-2 خلاصه‌ای از تحقیق مشابه انجام شده در ارتباط تقریباً نزدیک با موضوع   43

قسمتی از متن اصلی تحقیق و پژوهش

1-2- مقدمه

سالهاست که محققان و صاحب نظران در پی شناخت و شنا سایی یک متغیر سیستمی در سازمان بنام فرهنگ سازمانی می باشند. این متغیر به طور حتم در سازمان وجود دارد ولی آن را به راحتی نمی‌توان تعریف نمود. اما افراد برای معرفی سازمان از عبارات و اصطلاحات و کلمه‌های مشابه استفاده می‌کنند ما این متغیر مهم و اساسی را فرهنگ سازمانی می‌نامیم. همان‌گونه که افراد دارای شخصیتهای متفاوت می باشند سازمان ها هم همانند انسان دارای ویژگی‌هایی است. 

که این ویژگی‌ها می‌توانند به صورت صمیمی، خلاق، نوآور یا محافظه کار باشند براساس همین ویژگی می‌توان نگرش‌ها و رفتارهای کسانی را که درون این سازمانها هستند، پیش بینی نمود.     (رابینز، 1380، ص371)

به بیان دیگر سازمان ها هم فرهنگ‌هایی دارند که بر نوع رفتار اعضاء اثر می‌گذارد و یا نوع رفتار آنان را تعیین می‌نماید. اگر چه موضوع فرهنگ و نقش آن در هدایت جوامع از دیر باز مورد توجه جامعه‌شناسان قرار داشته اما موضوع فرهنگ سازمانی دیدگاهی جدید در عرصه دانش مدیریت است. تحقیق دانشمندان و صاحب نظران روی دلایل شکست و موفقیت سازمان‌ها در طی دهه‌های گذشته بیانگر نقش عوامل غیر مادی و معنوی در موفقیت این سازمان‌ها بوده است شرکت‌های آی. بی. ام. سیرز، جنرال موتورز برای حل مسأله‌ها و مشکلات خود کوشیده‌اند تا فرهنگ حاکم بر سازمان را تغییر دهند و بدین وسیله موفقیت شرکت را تضمین نمایند. (دفت، 1378ص 393) 

در این فصل برای شناخت فرهنگ سازمانی به بررسی ادبیات موضوع می‌پردازیم.

2-2 –مفاهیم فرهنگ و فرهنگ سازمانی:

فرهنگ‌culture)) به معنای ارزش ها، هنجارها، سنتها، آداب و رسوم که این ویژگی‌ها در جوامع انسانی متفاوت است. ما با فرهنگ به دنیا نمی‌آییم، بلکه در اجتماعی به دنیا می آییم که خود فرهنگش را به ما می‌آموزد. ما فرهنگ را از کسان دیگری که در اطراف ما یا در محیط هستند، یاد می‌گیریم. در واقع فرهنگ اکتسابی است و به وجوه مشترک انجام کار در یک جامعه خاص دلالت دارد. این وجوه عواملی چون نحوه تغذیه افراد، پوشش، احترام به یکدیگر و تربیت فرزند را در بر می‌گیرد. ترکیب این عوامل باعث می‌شود که مثلاً فرهنگ کانادا و پاکستان متمایز از انگلستان و الجزایر باشد.

هر چند استعمال فرهنگ در متون علمی جامعه شناسی و انسان شناسی امروز از وسعت و گستردگی بسیاری برخودار است، اما معانی جدید فرهنگ ( culture  )با معانی پیشین آن ارتباط چندانی ندارد . واژه فرهنگ ریشه لاتین دارد و به معنای کشت و کار یا پرورش است و هنوز در اصطلاحات کشاورزی (Agriculture) و باغداری به همان معنا به کار می رود. در زبان‌های رومانیایی و انگلیسی تا دیر زمانی واژه تمدن(civilizations) را به جای فرهنگ به کار می‌بردند و از آن، معنای پرورش، بهسازی، تهذیب، پیشرفت اجتماعی استنباط می کردند از نیمه قرن هجدهم، فرهنگ در مفهوم جدید آن به کار می رود.

نخستین تعریف جامع و علمی از فرهنگ را ادوارد بارنت تیلور در سال 1871م ارائه نمود. او در تعریف انسان شناختی خود از فرهنگ می نویسد:«فرهنگ یا تمدن در معنای وسیع قوم نگاریش  عبارت است از کلیت در هم بافته‌ای شامل دانش، هنر، اخلاق، قانون، آداب و رسوم و هرگونه قابلیتها و عاداتی که به وسیله انسان به عنوان عضوی از جامعه کسب شده است. ( شریف زاده، 1377، ص11)

 صاحب نظران رشته مدیریت در این مورد اتفاق نظر دارند که مقصود از فرهنگ سازمانی سیستمی از استنباط مشترک است که اعضاء نسبت به یک سازمان دارند و همین ویژگی موجب تفکیک دو سازمان از یکدیگر می شود یک سیستم که اعضای آن دارای استنباط مشترک از آن هستند، از مجموعه‌ای ویژگی‌های اصلی تشکیل شده است که سازمان به آن‌ها ارج می‌نهد و برای آنها ارزش قائل است. فرهنگ سازمانی یک واژه توصیفی است.

در تحقیقاتی که روی فرهنگ سازمانی انجام شده، محققان کوشیده‌اند، دریابند که افراد از چه زاویه‌ای به سازمان خود نگاه می کنند: آیا هدفها و عملکرد های مورد انتظار روشن و مشخص هستند؟ آیا سازمان به خلاقیت و نوع‌آوری ارج می نهد و به آن پاداش متناسب می‌دهد؟ و آیا پدیده تعارض را سرکوب می‌کند؟

برعکس به هنگام سنجش رضایت شغلی سعی می شود تا واکنش فرد نسبت به محیط سازمانی سنجیده شود و به نوع احساساتی مربوط می‌شود که افراد نسبت به انتظارات سازمان، شیوه‌های پرداخت پاداش، روش های دست یازیدن به پدیده تعارض و از این قبیل چیزها دارند. اگر چه این دو پدیده وجوه مشترکی دارند، ولی باید همواره به یاد داشت که عبارت فرهنگ سازمانی یک واژه توصیفی است، در حالی که در مورد رضایت شغلی مساله ارزیابی مطرح است.( رابینز، 1380، صفحات372- 373 )

فهرست منابع تحقیق و پژوهش

1- ایران‌زاده، سلیمان «مدیریت فرهنگ سازمانی» (تبریز، چاپ اول، 1377)

2- الوانی، سید مهدی «آیینها و رسوم سازمانی، طریقی در شناخت فرهنگ سازمانی» (مدیریت و توسعه، شماره 1، تابستان 1378).

3- ایران‌زاده، سلیمان «تأثیر فرهنگ سازمانی بر فرایندهای مدیریت» (اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 148-147، آذرماه 1378).

4- استیفن، پی‌رابینز «رفتار سازمانی»، مترجم، علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، (تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ چهارم، 1380).

5- الفقیه، مهدی «بررسی عوامل مؤثر بر رضایت شغلی کارکنان شرکت آب و فاضلاب آذربایجان‌شرقی» (پایان‌نامه کارشناسی ارشد مؤسسه تحقیقات و آموزش مدیریت، 1382).

6- جان‌آر، شرمرهورن، جمیزجی، وهانت، ریچاردان، ازبورن، «مدیریت رفتار سازمانی» ترجمه مهدی ایران‌نژاد پاریزی، محمد علی بابایی زکلیکی، محمدعلی سبحان‌اللهی، چاپ دوم، (مؤسسه تحقیقات و آموزش مدیریت، شهریور 1379).

7- ریچارد، ال‌. دفت «مبانی تئوری و طراحی سازمان» مترجم، علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، (تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول، 1378).

8- زارعی متین، حسن «مدیریت فرهنگ سازمانی»، زمینه، (شماره 51، 52، مهر و آبال 1374).

9- سیدجوادین، سیدرضا «مدیریت منابع انسانی و امور کارکنان» (تهران، نشر نگاه دانش، چاپ اول، 1375).

10- ساعتچی، محمود «روان‌شناسی کاربردی برای مدیران» (تهران، مؤسسه نشر ویرایش، چاپ چهارم، 1377).

11- ساعتچی، محمود «روان شناسی بهره‌وری» (تهران، مؤسسه نشر ویرایش، چاپ دوم، 1376).

12- شریف‌زاده، فتاح، کاظمی، مهدی، «مدیریت و فرهنگ سازمانی» (تهران، نشر قومس، چاپ اول، 1377).

13- صدفی، ذبیح‌اله، بابائی، سکینه «تکنیک‌های خاص تحقیق» (تهران).

14- طوسی، محمدعلی «فرهنگ سازمانی» (تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی، چاپ اول، 1376).

15- عطافر، علی «فرهنگ سازمانی و نحوه ایجاد و تحول در آن» (مقاله ارائه شده به سمینار فرهنگ کار، اصفهان، 1377).

16- فراهانی، تقی «بررسی فرهنگ‌های مختلف در شرکت توزیع نیروی برق آذربایجان» (پایان نامه کارشناسی ارشد مؤسسه تحقیقات و آموزش مدیریت، 1379).

17- ممی‌زاده، جعفر «توسعه سازمان» (تهران، انتشارات روایت، چاپ اول، 1375).

18- مقیمی، سید محمد «سازمان و مدیریت رویکردی پژوهشی» (تهران، نشر ترمه، چاپ اول، 1377).