این نوشتار مبانی نظری و پیشینه تحقیق کارایی و انواع آن می باشد. در بخش اول چارچوب و مبانی نظری کارایی و انواع آن تشریح می شود و در بخش دوم پیشینه نظری تحقیق کارایی و انواع آن در پژوهش های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار می گیرد.

مفهوم کارایی و انواع آن
کارایی بیانگر میزان بهره وری یک سازمان از منابع خود در عرصه تولید نسبت به بهترین عملکرد در مقطعی از زمان است.(پایرس  ، 1997). محاسبه کارایی با توجه به مقدار خروجی مورد انتظار یا استاندارد با استفاده از نسبت زیر تعریف می شود. 
=(( خروجی واقعی)/(واقعی ورودی ))/((انتظار مورد خروجی)/(انتظار مورد ورودی ))=  (واقعی خروجی)/(انتظار مورد ورودی)کارایی
گاه کارایی با میزان بکارگیری منابع جهت دستیابی به اهداف توسط سازمان و با رابطه زیر نشان می دهند.
(مصرف برای انتظار مورد منابع مقدار)/(شده مصرف واقعا منابع مقدار )=کارایی

    با تعریف فوق (هدایت طباطبایی، 1378) کارایی صرفا مقایسه ای است بین منابع مورد انتظاری که برای رسیدن به مقاصد و فعالیت خاص باید مصرف شود و منابع مصرف شده. بنابراین کارایی، معیار عملکرد یک سیستم سازمانی بر میزان منابع (ورودی ها ) است. به عبارت دیگر، کارایی میزان مصرف منابع برای تولید مقدار معینی محصول است. 

    مفهوم کارایی معمولا با دو واژه اثر بخشی و بهره وری اشتباه می شود. اثربخشی میزان هم جهت بودن فعالیت های یک سازمان با اهداف تعیین شده برای آن و به عبارت دیگر، درجه دستیابی (تکمیل) هدف را بیان می دارد. اما بهره وری ترکیبی از اثربخشی و کارایی است، زیرا اثربخشی با عملکرد و کارایی منابع در ارتباط است. این مفاهیم در تعریف بهره وری به صورت زیر بیان شده است(ملی، 1987، 81): 
= (آمده بدست خروجی)/(شده مصرف ورودی )=  (شده کسب عملکرد)/(شده مصرف منابع)=  اثربخشی/کاراییشاخص بهره وری

در تعیین تفاوت بین کارایی وبهره وری باید به نکات زیر توجه داشت:
کارایی به عنوان معیاری بین صفر تا یک و یا برحسب درصد بین صفر تا صد بیان شده است در حالی که بهره وری می تواند بزرگ تر از یک باشد. 
بهره وری در ارتباط با تک تک عوامل مانند بهره وری نیروی انسانی یا سرمایه محاسبه می شود. ولی کارایی به عنوان معیاری کلی باید از ترکیب ورودی ها و خروجی ها حاصل شود (مهرگان، 1391، 33).

انواع کارایی 
کارایی فنی 
 کارایی فنی نشان دهنده میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل مشخص شده تولید است. به عبارت دیگر، میزان توانایی تبدیل ورودی هایی مانند نیروی انسانی و ماشین آلات به خروجی ها، در مقایسه با بهترین عملکرد، با کارایی فنی سنجیده می شود (پایرس، 1996).    کارایی فنی تحت تاثیر عاملی مانند عملکرد مدیریت، مقیاس سازمان یا اندازه عملیات قرار می گیرد. کارایی در تحلیل پوششی داده ها از نسبت مجموع موزون خروجی ها بر مجموع موزون ورودی ها تشکیل می یابد و در مباحث اقتصادی زمانی یک بنگاه را به لحاظ فنی کارا می دانند که مقدار تولید آن بر روی منحنی تولید یکسان قرار گیرد.  این امر توانایی بنگاه را در بدست آوردن حداکثر محصول از مجموعه عوامل تولید منعکس می سازد. اگر مقدار مصرف عوامل تولید بنگاه در بالای منحنی تولید یکسان قرار گیرد، این بنگاه با ناکارایی مواجه است. ناکارایی تمامی مواردی را در بر می گیرد که باعث می شود عملکرد واقعی بنگاه در سطحی کمتر از مقدار قابل حصول( با توجه به عوامل تولید) مشخص باشد. بر این اساس ناکارایی مدیریتی نیز یکی از اجزای ناکارایی است. همچنین ناکارایی با آنچه که بعضی از اقتصاددانان اتلاف منابع نامیده اند مطابقت دارد. اتلاف منابع بدین معناست که تولید مورد نظر می توانست با هزینه هایی کمتر از میزان صرف شده صورت گیرد( امامی میبدی،1379، 32). 

کارایی تخصیصی
این کارایی بر تولید بهترین ترکیب محصولات با استفاده از کم هزینه ترین ترکیب ورودی ها دلالت می کند. پاسخگویی به این پرسش که "آیا قیمت ورودی های مورد استفاده به گونه ای است که هزینه تولید را حداقل کند؟" با این کارایی است.( پایرس، 1996). به این ترتیب، کارایی تخصیصی مستلزم انتخاب مجموعه ای از عوامل تولید است که سطح مشخصی از محصول را با حداقل هزینه تولید کند. کارایی تخصیصی را کارایی قیمت نیز می نامند. 

کارایی ساختاری
کارایی ساختاری یک صنعت از متوسط وزنی کارایی شرکت های آن صنعت به دست می آید. با استفاده از معیار کارایی ساختاری می توان کارایی صنایع مختلف  با محصولات متفاوت را مقایسه کرد(امامی میبدی، 1379، 33).

کارایی مقیاس
کارایی مقیاس یک واحد از نسبت کارایی مشاهده شده آن واحد به کارایی در مقیاس بهینه به دست می آید. هدف این کارایی، تولید در مقیاس بهینه است.
بعد از آشنایی با کارایی باید دانست که کارایی به عنوان یک نسبت، عموما  از رابطه زیر محاسبه می شود:
(ستاده )/(نهاده )=کارایی

مقایسه کارایی یک واحد با سایر واحدها در یک صنعت، کارایی نسبی نامیده می شود. به منظور بهبود کارایی به پنج طریق زیر می توان عمل کرد(امامی میبدی، 1379، 35).:
    افزایش ورودی و به دست آوردن خروجی بیشتر
    ثابت نگه داشتن ورودی و افزایش خروجی
    کاهش ورودی و کاهش کمتر خروجی
    کاهش ورودی و ثابت نگه داشتن خروجی
    کاهش ورودی و افزایش خروجی

 فهرست مطالب

2-10 مفهوم کارایی و انواع آن    
2-10-1 انواع کارایی    
2-10-2 انواع کارایی از نظر فارل    
2-11 تفاوت بهره وری و کارایی    
2-12  روش های معمول در اندازه گیری کارایی    
2-12-1  روش های تحلیل نسبت    
2-12-2 روش روند    
2-12-3 روش درصد    
2-12-4 روش مقایسه    
2-12-5 روش شاخص    
2-12-6 روش تحلیل مرزی    
2-13 اندازگیری کارائی ازطریق تابع مرزی تصادفی    
2-13-1 مدل مرزی معین و آماری     
2-13-2 تابع تولید مرزی تصادفی    
2-14 اندازه گیری کارایی به روش تحلیل پوششی داده ها (DEA)    
2-15 مزایا و معایب تحلیل پوششی داده ها
2-16 مفاهیم ورودی و خروجی    
ورودی ها و خروجی های تحقیق شامل    
پیشینه تحقیق    
منابع