" مقدمه :

يارانه به هر گونه پرداخت انتقالي اطلاق مي شود كه به منظور حمايت از اقشار كم درآمد و بهبود توزيع درآمد از محل خزانه دولت و هر آنچه كه مي تواند به خزانه دولت واريز گردد به صورت نقدي و يا جنسي به خانوارها و توليدكنندگان كالا و خدمات تعلق مي گيرد.

در يك تقسيم بندي كلي مي توان يارانه ها را به يارانه كالاهاي مصرفي ، يارانه خدمات اجتماعي و يارانه كالاهاي واسطه اي براي توليدكنندگان گروهبندي كرد.

( سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور، 1380 )

پرداخت يارانه از جمله شناخته شده ترين راه هاي انتقال درآمد به گروه هاي كم درآمد جامعه است كه هر كشور در حال توسعه و هم در كشورهاي توسعه يافته داراي سابقه طولاني است. ( موسسه مطالعات پژوهش هاي بازرگاني، 1375 )

ممكن است يارانه به صورت ضمني و يا آشكار باشد.

در حالت پرداخت ضمني يارانه به صورت غير مستقيم و عمدتا توسط توليد كنندگان پرداخت مي شود. بدين ترتيب كه توليد كنندگان در ازاء توليد كالا قيمت هاي پايين تري از بازار آزاد دريافت مي كنند.

پرداخت آشكار يارانه نيز خود به 2 صورت عمده اعمال مي شود:

يا كالاهاي مشمول يارانه با قيمتي پايين تر از قيمت بازار در ميان مصرف كنندگان توزيع مي شود و يا اينكه كالاهايي توزيع مي شود كه حاوي شكلي از توزيع مجدد درآمد بدون اثر قيمتي هستند. ( 1944، Hoffman & etal )

در كشور ما نيز سابقه يارانه به قحطي ناشي از جنگ جهاني و تامين غله و نان از سوي دولت مربوط مي شود اگرچه اين يارانه ها آشكار نبوده اما بخشي از هزينه هاي آن از سوي دولت تامين شده است. ( موسسه مطالعات پژوهش هاي بازرگاني، 1375 )

يعني افزون بر 50 سال است كه بر روي كالاهايي مثل گندم يارانه تعلق مي گيرد.

اوايل دهه 50 را مي توان نقطه عطفي در پرداخت يارانه در نتيجه به پرداخت يارانه بيشتر اقدام نموده و علاوه بر گندم به كالاهايي ديگر مثل قند و شكر و چاي و روغن نباتي نيز يارانه تعلق گرفت. ( موسسه مطالعات پژوهش هاي بادانست زرگاني، 1375 )

پس از پيروزي انقلاب اسلامي و با شروع جنگ به دليل شرايط خاص لازم بود نقش دولت در زمينه هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي و به ويژه در زمينه هاي نظارت و كنترل بر شبكه توزيع قيمت گذاري كالاها و حمايت از گروه هاي كم درآمد و آسيب پذيردر مقابله با فشار تورم و جبران كمبودها افزايش مي يابد. در اين دوره هزينه يارانه بسيار افزايش يافت به گونه اي كه با وجود شرايط خاص كه پس از خاتمه جنگ حاكم بود و با وجود افزايش شديد جمعيت و تنگناي منابع ارزي و ريالي پرداخت آن از سوي دولت غير قابل تحمل به نظر مي رسيد. بنابر اين به... سياست آزاد سازي و تعديل اقتصادي، بررسي، حذف يارانه ها و جانشين ساختن آن با نظامي كه بار مالي كمتر و زمان بيشتر به همراه داشته باشد مطرح شد.

البته در سطح جهاني از دو دهه گذشته و به توصيه اكيد بانك جهاني و صندوق بين المللي پول مبتني بر حذف يارانه براي تسريع رشد اقتصادي در جهان سوم بحث پيرامون آن رونق گرفته است. ( موسسه مطالعات پژوهش هاي بازرگاني، 1375 )

در همين راستا برخي از كشورهاي جهان سوم سعي كرده اند تا هزينه يارانه مواد غذايي را كاهش دهند و در اين زمينه به موفقيت رسيده اند. ( 1944، Hoffman & etal )

به طور كلي هدفمند كردن يارانه عبارتست از تعريف و انتخاب گروه ها يا خانوارها و حتي افراد هدف و توزيع منافع بين آنها لازمه اين است كه بتوان گروهي از افراد بر اساس معيارهايي از ديگران متمايز كرد.

هدف هر طرح هدفمند سازي تحويل كالا يا خدمات به گروهي كه نياز بيشتري به آنها دارند و مثتثني كردن عده اي مي باشد كه توانايي خريد اين كالاها يا خدمات را از كانال هاي خصوصي دارند.

هدفمند كردن يارانه از طريق 3 مكانيزم قابل تحقيق است: خود هدفمند[1]، هدفمندسازي اداره شده[2] و هدفمندسازي گروه گرا.

مكانيزم خودكار هدفمند كردن مشتمل بر توزيع كالاهايي مي باشد كه عمدتا افراد فقير از آنها استفاده مي كنند. البته اين مكانيزم لزوما هدفمند كردن اداره شده نيز مبتني بر انتخاب شكل خاصي از توزيع است. اين مكانيزم متضمن برخي از هزينه هاي اجرايي است كه اين هزينه هاي اجرايي نيز با افزايش صحت و دقت فرآيند هدفمند سازي افزايش مي يابد. ( 1944، Hoffman & etal )

روش هدفمند كردن گروه گرا نيز رهيافتي است كه مستلزم تصميمات جامعه پيرامون شايستگي خانوارها براي مشاركت در برنامه هاي كمك هاي غذايي است.

در اين رهيافت تصميمات مبتني بر اطلاع قبلي از موقعيت امنيتي غذايي هر يك از خانوارها است. (clay & etal , 1999)


[1] Self targeting

[2] Administered Targeting