این نوشتار مبانی نظری و پیشینه تحقیق مولفه ها و ابزارهای فناوری اطلاعات می باشد. در بخش اول چارچوب و مبانی نظری مولفه ها و ابزارهای فناوری اطلاعات تشریح می شود و در بخش دوم پیشینه نظری تحقیق مولفه ها و ابزارهای فناوری اطلاعات در پژوهش های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار می گیرد.

- مولفه‌های فناوری اطلاعات

فناوری اطلاعات به تولید، ذخیره، اصلاح، بازیابی و انتقال سریع اطلاعات به كمك رایانه و دیگر وسایل الكترونیكی اشاره دارد. سه مؤلفه ضروری برای فناوری اطلاعات عبارت است از: سخت افزار، نرم افزار، و بانك اطلاعات (داورپناه، 1381، ص 81).

2-2-1-1- سخت افزار: سخت افزار اصطلاحی است كه در مورد اجزای فیزیكی یك سیستم رایانه‌ای به كار می‌رود. از دیدگاه كلی یك دستگاه رایانه شامل سه بخش اصلی واحد پردازنده مركزی [1] وسایل
ورودی ـ خروجی [2] و حافظه‌ اصلی [3] است. واحد پردازنده مركزی را می‌توان مغز رایانه نامید، زیرا هم تمام محاسبات و عملیات را انجام می‌دهد و هم كنترل قسمت‌های مختلف دیگر برعهده آن است. وسایل ورودی و هر وسیله ای كه بتواند اطلاعات یا علایمی را به واحد پردازنده مركزی ارسال یا مستقیماً به داخل حافظه منتقل كند، همچنین هر وسیله‌ای كه بتواند اطلاعات یا علایمی كه واحد پردازنده مركزی تولید كرده یا داخل حافظه ذخیره شده است، به گونه‌ای دریافت كند یا به نمایش در آورده وسیله خروجی گویند. از جمله وسایل خروجی و ورودی می‌توان به كارت خوان، چشم الكترونیكی، صفحه انگشتی حساس، صفحه كلید، و چاپگر اشاره كرد. حافظه اصلی در واقع انباره رایانه است. دركنار حافظه اصلی رایانه‌ها از حافظه كمكی كه معمول ترین آن ها دیسكت رایانه‌ای است، نیز استفاده می‌نمایند.

2-2-1-2- نرم افزار: سخت افزار یا مجموعه اجزای فیزیكی به تنهایی قادر به انجام دادن هیچ عملی نبوده و لازم است با اجرای فرمان هایی این مجموعه فعال شود و دستورهای كاربر را اجرا كند. دو گروه نرم افزار كاملاً مشخص وجود دارد. نرم افزار سیستم و نرم افزار كاربردی، نرم افزار سیستم عملیات رایانه را هماهنگ ساخته و نرم افزار كاربردی برای حل مسائل خاص تجاری طراحی می‌شود.

2-2-1-3- بانك اطلاعاتی: به مجموعه‌ای از كلیه داده‌های مورد استفاده در یك برنامه كاربردی (خواه یك فایل یا چند فایل) بانك اطلاعاتی اطلاق می‌شود. پایگاه اطلاعاتی یا بانك اطلاعاتی مجموعه‌ای از فایل‌های مربوط به هم است. منظور از "مربوط به هم" این است كه تغییر یك فایل از پایگاه اطلاعاتی ممكن است باعث یك سلسله تغییر در دیگر فایل‌های این پایگاه شود. مزیت یك پایگاه اطلاعاتی ایجاد مجموعه‌ای از اطلاعات هم سان مربوط به یك سازمان و حذف افزونگی اطلاعات و عدم یك دستی است.

2-2-2- عوامل زیر ساختی فناوری اطلاعات

فناوری اطلاعات به یك زیر ساخت مناسب نیاز دارد كه از تمام جنبه ‌ها از جمله جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی متوازن باشد. عوامل زیر ساخت متفاوتی نظیر عوامل فنی، مدیریتی، كاركنان، اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی و دولتی قطعاً بهره‌گیری فناوری اطلاعات در كتابخانه‌ها را تحت تأثیر قرار خواهند داد. این موارد به صورت زیر دسته بندی می‌شود (داورپناه، 1381):

1. عوامل فنی: سخت افزار و نرم افزار رایانه، ارتباط از راه دور، استانداردها، اشتراک رایانه‌ای، تأمین انرژی (برق)؛

2. عوامل مدیریتی: روند اجرایی، حمایت مدیران رده بالا، صلاحیت ثبات در مدیریت، همکاری؛

3. عوامل کارکنان: کارکنان متخصص، استخدام کارکنان، نگرش کتابداران به فناوری اطلاعات، آموزش ضمن خدمت.

4. عوامل اقتصادی: منابع مالی، هزینه فناوری اطلاعات، مبادله ارز؛

5. عوامل اجتماعی- فرهنگی: نظام آموزشی، کاربران (نگرش فرهنگی جامعه)، زبان انجمن‌های تخصصی، صنایع داخلی اطلاع رسانی؛

6. عوامل دولتی: سیاست ملی اطلاع رسانی، قوانین و مقررات، سازمان ملی اطلاع رسانی؛

 یاد آور می‌شود که این مقولات به نحو دقیق از یکدیگر منفک نبوده و تداخل زیادی میان عوامل وجود دارد. ریشه این متغیرها را در برخی موارد درون جامعه و در برخی موارد در درون کتابخانه باید مورد مطالعه قرار داد.

میزان موفقیت بهره‌گیری از فناوری‌های نوین اطلاعات نیز به میزان توافق این متغیرهای به هم مرتبط بستگی دارد. هر کدام از این عوامل، مشخصات خاص خود را دارند، ولی اساساً حلقه‌های یک زنجیر هستند و بستر را برای طراحی، نگاهداری و بهره‌گیری موفقیت آمیز فناوری اطلاعات هموار می‌کنند؛ لذا هنگام بهره‌گیری از فناوری اطلاعات باید همه این عوامل مورد نظر باشند.

2-3- کاربرد فناوری اطلاعات در سازمان ها

فناوری اطلاعات در سازمان ها دارای كاربردهای متفاوتی است، بیشتر صاحب نظران این گونه كاربردها را به دو نوع طبقه بندی نموده اند:

2-3-1- كاربرد عملیاتی

در ابعاد تخصصی، استفاده از فناوری اطلاعات را كاربرد عملیاتی فناوری اطلاعات می‌نامند. تهیه لیست حقوق، صدور احكام كارگزینی، پیش‌بینی  موجودی، برنامه ریزی تولید و توزیع و تخصیص نیروی كار، هزینه- یابی صنعتی، تهیه صورت‌های مالی و سود و زیان و دیگر وظایف تخصصی از جمله  زمینه‌های كاربرد عملیاتی فناوری اطلاعاتی هستند. در این سطح فناوری اطلاعات و رایانه موجب گسترش خودكارشدن كارها و امور اداری شده و در نتیجه به انجام اقتصادی كارها و سرعت آن ها منتهی می‌شود. كاربرد عملیاتی فناوری اطلاعات در سازمان ها پیامدهای عمده زیر را در پی داشته است:

افزایش بهره ‌وری؛
افزایش اثر بخشی از طریق كاهش هزینه‌های عملیاتی كه این كاهش از چند جهت امكان پذیر می‌گردد. با ورود فناوری اطلاعات به سازمان نیاز به نیروی انسانی كاهش می‌یابد.
فناوری اطلاعات با ایجاد امكان دسترسی به اطلاعات دقیق راجع به مواردی مانند سطح موجودی، سبب كاهش هزینه‌های عملیاتی شده، موجب كاهش سطح ضایعات و زمان لازم برای تولید می‌گردد؛

ارائه روش‌های كنترل فعالیت‌های منابع انسانی؛
افزایش قدرت رقابت سازمان در اثر پیشرفت‌های حاصله در كنترل كیفی و نوآوری؛

2-3-2- كاربرد اطلاعاتی

هرچند در ابتدا ابزار فناوری صرفا برای ماشینی کردن فرایندهای دفتری استفاده می‌شد، اما به سرعت این تفکر شکل گرفت که یک ابزار اطلاعاتی- ارتباطی ارزشمند است که می‌تواند به میزان زیادی بهره وری را افزایش دهد.

كاربرد اطلاعاتی فناوری اطلاعات سبب تسهیل جمع آوری، ذخیره، و انتشار اطلاعات می‌گردد. به عبارت دیگر اگر رایانه و دیگر فناوری‌های عملیاتی، در نقش كاربرد عملیاتی به عنوان یك وسیله و ابزار مكانیكی تبدیل داده به ستاده عمل می‌كنند، در نقش اطلاعاتی به عنوان یك عنصر و عامل اصلی در جمع آوری، انتقال و انتشار عناصر و عوامل اطلاعاتی به شمار می‌روند. نقش اطلاعاتی به كنترل و انتشار اطلاعات بر اساس اهداف، مقررات و استانداردهای سازمان كمك می‌کند. برنامه‌ریزی آموزش، تحقیقات بازاریابی، تحقیق در عملیات، پیش‌بینی فروش و... از جمله زمینه‌های كاربردی فناوری اطلاعات می‌باشند. این وظایف اغلب نقش ستادی و پشتیبانی وظایف تخصصی را دارا هستند.

كاربرد اطلاعاتی فناوری اطلاعات نیز نتایج زیر را به عهده دارد:

كمك به انتشار اطلاعات رسمی در سازمان؛
افزایش هماهنگی بیشتر بین واحدهای اصلی و فرعی سازمان؛
دستیابی به سیستم‌های اطلاعات مدیریت استاندارد و پیشرفته؛
تأمین اطلاعات لازم برای تصمیم گیری سریع و دقیق؛             

                
مدیران به كمك این معلومات و بینش‌های اساسی و تجهیز به ابزار فناوری جدید تصمیم گیری و مهارت‌های كار با رایانه ها، لوح‌های فشرده، شبكه‌های تعامل اطلاعاتی و الكترونیكی، تصویری، و صوتی می‌توانند رفتار حرفه ای مناسب قرن بیست و یكم خود را برای افزایش اثر بخش كارایی و توسعه و بهسازی سازمان نشان دهند.

یکی از تأثیرات مهمی که فناوری اطلاعات در کتابخانه ها گذاشته تغییر در روش رهبری و مدیریت می‌باشد. روش رهبری و هدایت یکی از عناصری است که می‌تواند تأثیر مثبت و منفی بر تلاش‌های مدیریت تغییر ناشی از فناوری اطلاعات داشته باشد (بیات، 1389).فناوری اطلاعات موجب تغییر در شیوه کسب و کار شده، به طوری که مدیریت این گونه سازمان ها با مسائل کاملا متفاوت در مقایسه با سازمان‌های عصر صنعتی مواجه شده اند. در نتیجه نحوه تصمیم گیری، منابع تصمیم، زمان و موضوعات مورد تصمیم گیری دگرگون شده و افراد تصمیم گیرنده در هر سطح از سازمان با مسائل خاص خود درگیر می‌باشند (مدهوشی، 1381).

فناوری اطلاعات موجب شده است که در مراحل تبدیل اطلاعات از شکلی به شکل دیگر تحولی رخ داده و اطلاعات تبلور یافته در اختیار مصرف کنندگان آن قرار گیرد. در واقع فناوری اطلاعات با تغییراتی که در روند ذخیره، بازیابی، و مدیریت اطلاعات ایجاد کرده نقش کتابداران و شکل‌های مختلف خدمات کتابخانه ها را نیز تغییر داده و آن ها را از بافت سنتی خود خارج نموده است. کاربرد فناوری اطلاعات در کتابخانه ها و مراکز اسناد به هر شکل و اندازه اساسا به سه عامل سخت افزار، نرم افزار، و نیروی انسانی بستگی دارد و مفهوم این جمله در برگیرنده انواع ابزارهای ارتباطی از قبیل رایانه، ماهواره، رادیو، تلویزیون، لوح‌های فشرده، تلفن، تلکس، نمابر، و بزرگراه‌های اطلاعاتی است. فناوری اطلاعات در بهسازی خدمات کتابخانه ها و تسریع در ارائه آن تأثیر چشمگیری داشته موجب تسهیل و سرعت در ارتباط و تصمیم گیری‌های بین مدیران و کتابداران شده است.

منبع:فروشگاه ساز فایلینا

فهرست مطالب
فصل دوم: پیشینه پژوهش
مبانی نظری فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات 12
2-1-1- فناوری چیست 12
2-1-2- فناوری اطلاعات و تعریف‌های آن 13
2-2- مولفه ها و عوامل زیرساختی فناوری اطلاعات 15
2-2-1- مولفه‌های فناوری اطلاعات 15
2-2-1-1- سخت افزار 15
2-2-1-2- نرم افزار 16
2-2-1-3- بانك اطلاعاتی 16
2-2-2- عوامل زیر ساختی فناوری اطلاعات 16
2-3- کاربرد فناوری اطلاعات در سازمان ها 17
2-3-1- كاربرد عملیاتی 17
2-3-2- كاربرد اطلاعاتی 18
2-4- ابزارهای فناوری اطلاعات 19
2-4-1- پست الکترونیک  19
2-4-2- دورنگار (فاکس مایل)  20
2-4-3- كنفرانس از راه دور  20
2-4-4- کنفرانس صوتی (شنیداری)  21
2-4-5- کنفرانس ویدیویی (صوتی-تصویری)  21
2-4-6- کنفرانس رایانه ای  21
2-4-7- پست صوتی 22
2-4-8- ویدیوتکس یا پیام نما  22
2-4-9- پایگاه داده‌های عمومی 23
2-4-10- شبکه گسترده جهانی 23
2-4-11- چت (گفتگو)  23
2-4-12- اتوماسیون اداری  24
2-5- مزایا و معایب فناوری اطلاعات 25
2-5-1- مزایای فناوری اطلاعات  25
2-5-2- محدودیت‌های فناوری اطلاعات 26
2-6- فناوری اطلاعات در کتابخانه ها 27
2-6-1- تاریخچه ورود فناوری اطلاعات به کتابخانه ها 27
2-6-2- تاثیر فناوری اطلاعات بر کتابخانه ها 29

پیشینه تحقیق فناوری اطلاعات
2-11- مروری بر مطالعات انجام شده
2-11-1- پژوهش‌های داخلی
2-11-2- پژوهش‌های خارجی
2-12- جمع‌بندی