بررسی مطبوعات و مسئولیت کیفری در مطبوعات

نوع فایل: word

قابل ویرایش 275 صفحه

چکیده:

در این پژوهش بررسی اجمالی از تاریخچه مطبوعات، تدوین قانون مطبوعات و تحولات آن در طول تاریخ، تعریف مطبوعات و جرایم مطبوعاتی اعم از جرایم علیه اشخاص (تهمت و افتراء، توهین و اقسام آن)‌، جرایم علیه مصالح عمومی کشور و سایر جرایم و خصوصیات جرایم مطبوعاتی، مسئولیت کیفری هر یک از اشخاصی که به نحوی در تهیه، چاپ و انتشار مطلب مجرمانه دخالتی داشته اند از جمله صاحب امتیاز، مدیر مسوول، نویسنده، سایر پدید آورندگان و دستندرکاران، نحوه دادرسی در دادگاههای مطبوعاتی، صلاحیت دادگاه های مطبوعاتی، هیئت منصفه و نحوه انتخاب، شرکت آنها و وظایف آنها در طول دادرسی و تاثیر نظر آنها در حکم صادره از طرف دادگاه صورت پذیرفته است. روش پژوهش در این پایان نامه کتابخانه ای می باشد و در یک ارزیابی کلی رویکرد غالب در یک ارزیابی کلی رویکرد غالب در جهت محدودیت مطبوعات و عدم اجرای قوانین مطبوعاتی بوده است، تعاریف دقیقی از واژه ها خصوصاً مطبوعات و جرایم مطبوعاتی به عمل نیامده و نقش و تاثیر هیئت منصفه در رای صادر شده از طرف دادگاه دقیقاً تبیین نگردیده است. لذا بازنگری در قانون و تدوین قانون مطبوعاتی و تعریف دقیق واژه ها لازم به نظر می آید. ولی با این همه رویکرد قانونگذاری همواره در جهت رفع ابهامات بوده است.

واژه های کلیدی: مطبوعات، جرایم مطبوعاتی، صاحب امتیاز، مدیر مسوول، هیئت منصفه، علنی.

مقدمه:

اصل 24 قانون اساسی: نشریات و مطبوعات در بیان مطالب فراوان مگر آنکه خون به مبنی اسلام یا حقوق عمومی یباشد، تفصیل آن را قانون معین می‌کند.

آزادی و آزادی بیان یکی از حقوق طبیعی انسان که خداوند همزاد با وی آفریده است، سلطه گران برای سلب آزادی انسانها و جوامع، شریفترین ازادیخواهان جهان حتی موسی(ع) عیسی(ع)، محمد (ص)، علی و حسین(ع) را محکم میکردند تا آنها را از مردم و از صحنه مبارزات آزادیخواهانه بیرون کنند. آزادی بیان ریشة خونینی دارد و گوهر گرانبهایی است که شاید هیچ راهی این مقدار قربانی به خود ندیده است.

آزادی بیان و اندیشه و انتشار آن از طریق رسانه‌های مکتوب، نظیر مطبوعات و کتب از پایه‌ای ترین و اصلی‌ترین حقوق بشر است که نگهبانی و پاسداری از آن به مشابه بستر اصلی رشد و تعالی جامعه بشری و شرط لازم و اساس توسعه و یکی از لارمبرز ترین و مبرم ترین وظیفه دولتی و ملتهاست. طوری که ایجاد محدودیت به آن در حقیقت افراد جامعه را کم عقل و کم جرئت و کم استعداد به بار می‌آورد.

«ای آزادی، ای والا كلام، گر نباشی در میان، باید كه از دنیا گریخت. »

اصل 24 قانون اساسی: نشریات و مطبوعات در بیان  مطالب آزادند، مگر آنكه فحل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد، تفصیل آن را قانون معین می كند.

آزادی و آزادی بیان یكی از حقوق طبیعی انسان است كه خداوند، همزاد با وی آفریده است. سلطه گران برای سلب آزادی انسانها و جوامع، شریفترین آزادیخواهان جهان حتی موسی (ع) ، عیسی (ع) ،محمد (ص) ، علی و حسین (ع) را متهم می كردند تا آنها را از مردم و صحنه مبارزات آزادیخواهانه بیرون كنند. آزادی بیان ریشه خونینی دارد و گوهر گرانبهایی است كه شاید هیچ راهی این مقدار قربانی و مبارزه به خود ندیده است. آزادی بیان، اندیشه و تفكر و انتشار آن از طریق رسانه های مكتوب نظیرمطبوعات و كتب از پایه ای ترین واصلی ترین حقوق بشر است كه نگهبانی و پاسداری از آن به مثابه بستر اصلی رشد و تعالی جامعه بشری و شرط لازم و پایه توسعه و یكی از مبرزترین و مبرم ترین وظیفه دولتها وملتهاست.

اهمیت و نقش رسانه های گروهی در طرح مسائل یک جامعه در تمام ابعاد آن با وسعتی كه دارد  موجبات پویایی و اعتلاء فكری، فرهنگی، عاملی برای رشد و تواناییهای شهروندان برای مشاركت در زندگی اجتماعی و سیاسی می شود، عاملی است که جلو خودكامگی سیاسی و اجتماعی و انحصار قدرت را می گیرد. و با ایجاد امكان نقد برای جامع باز و پویا یاری می رساند، تبادل اندیشه زیاد می شود، موجب توسعه نهضتها، بیداری خلق می گردد، نظارت و كنترل برحكومت بیشتر می شود، موجب وحدت و ایجاد همبستگی و وحدت ملی و بین المللی ایجاد همگرایی بین اقوام و ادیان می گردد. مطبوعات از جمله نمودار رشد و ترقی و طرز فكر آن جامعه است و از سوی دیگر راهنمای همان افراد جامعه است. برخورد و نحوه برخورد با مطبوعات به تناسب میزان دموكراتیك یا مستبد بودن حكومتها و دولتها متفاوت بوده و هست، تا آنجا كه وضعیت مطبوعات یك كشور، شاخصی برای محك زدن میزان دموكراسی آن كشور است. امروز نقش مطبوعات از وسیله اطلاع رسانی وخبر فراتر رفته و به كانونهای قدرتمند تبدیل گردیده است.شاید مطبوعات نتوانند به مردم بگویند كه چگونه بیاندیشند ولی میتوانند بگویند كه به چه بیاندیشند و چه اموری را مهم وحیاتی فرض نمایند. آری توسعه نیاز به مطبوعات دارد ومطبوعات نیاز به دموكراسی. در غیر این صورت جو بیگانگی در جامعه حاكمیت پیدا میكند و بازار تخطئه پر رونق میگردد. بدیهی است كه در چنین وضع نامطلوبی، امكان توسعه و تحكیم برادری و برابری وجود نداشته و حقیقت و عدالت در پرده ابهام وپندار محبوس خواهد ماند. در نگاه دیگر، این پدیده میتواند در حكم یك عنصر فعال و خطرناك قادر خواهد بود تا با قدرت ذاتی خود، تباهیهای فراوانی را متوجه جامعه سازد و معضلاتی همچون نابودی ارزشهای انسانی، تحمیل الگوهای ضد ارزشی، انحراف وبزهكاری افراد جامعه، تضعیف امنیت ملی، تحریك به عداوتهای نژادی وقومی و ادیانی، تضعیف قوای مملكت، توهین و هتك حرمت اشخاص و در كل توان بالقوه برای آسیب رساندن به اجتماع را دارد. مطبوعات به همان اندازه كه سازنده و عامل رشد و توسعه است به همان میزان نیز میتواند موجب گمراهی، ضلالت و فلاكت یك ملت را به دنبال داشته باشد.

علی ایحال، حساسیت و حیاتی بودن موضوع مطبوعات، جامعه بین المللی و آخر الامر حكومتها ی ملل مختلف را علی رغم میل آنان وادار كرد كه به دنبال مكانیسمی باشند كه از یك طرف اهالی قلم و اندیشه، خصوصا مطبوعات و اصحاب جراید را در مقابل عصبانیت كانونهای قدرت ایمن كنند و از طرف دیگر ازآثار تخریب هولناك مطبوعات بكاهند لذا مهمترین راه خروج از این وضعیت را در شناخت زوایای گوناگون پدیده مطبوعات و به رسمیت شناختن آنان و از همه مهمتر تدوین قانون مطبوعات شد. تا از این طریق مطبوعات، دیگر محدودیتهای غیر منطقی كه نتیجه ای جز كندی توسعه ندارد نشود و از طرف دیگر با بی تدبیری و نبودن قانون در این زمینه، جامعه دچار هرج و مرج و خروج از اعتدال نباشد. در كشور ما ایران، اگرچه با تصویب حدوداً 6 قانون و دهها تكمله و تبصره ركوردار است ولی این بخش حقوقی هنوز از لحاظ نظری، رویه عملی و قضایی، فقیر نا هماهنگ با تحولات جامعه جهانی است طوری كه در حال حاضر هنوز مطبوعات و جرایم مطبوعات به روشنی تعریف نشده اند و مسئولیت كیفری افراد نشریه دقیقا تبیین نشده است. و جایگاه هیات منصفه در دادگاه مطبوعات در حاله ای از ا بهام است. وبه سبب وجود عبارات و كلمات قابل تفسیر، سلایق خصوصی امكان حضور دارد و از این طریق به حقوق اصحاب فكر و اندیشه صدمه میزند. چرا كه در سالهای اخیر، مساله مطبوعات و نحوه برخورد با جرایم مطبوعاتی از چالش های فرهنگی به یكی از دغدغه های اصلی جامعه ایران تبدیل شده است. لذا ضرورت شفاف سازی و بیان كامل و دقیق موضوع به نظر حاد می آید و هدف این پایان نامه تلاشی است برای پرتوافكنی و تنویر نقاط مبهم این پیكره عظیم و مهم است پایه های نظری موضوع (ن والقلم ما یسطرون)، خداوند سوگند یاد مینماید، اما چه سوگند عجیبی! سوگند به یك قطعه نی یا چیزی شبیه آن! سوگند به ماده سیاه رنگ! و سوگند به سطوری كه بر صفحه كاغذ ناچیزرقم زده میشود! اما این همان است كه سرچشمه پیدایش تمامی تمدنهای انسانی است. ما امروز میدانیم كه تمام تمدنها و علوم كه در هر زمینه نصیب بشر شده است بر محور قلم دور میزند. به راستی كه مداد علماء، بر دماء شهداء پیشی گرفته است. آزادی بیان، عدالت، شرافت، حقوق مردم، حقوق اصحاب قلم، مساوات، قرآن، خطبه های پیامبر اسلام (ص)، خطبه های علی (ع)، قانون حمورابی، قانون اساسی آتن، منشور كوروشی، الواح دوازده گانه روم باستان، منشور كبیر انگلستان، اعلامیه حقوق بشر، افكار مردان بزرگی چون منتسكیو، بكاریا، والتر، ژان ژاك روسو، شریعتی ، مطهری، مصدق، و هوگو وقربانی شدن كسانی كه جز خدا نداشته، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قانون مجازات و قانون مطبوعات سابق و جدید می باشند. هر چه قوانین موضوعه و خصوصا قانون مطبوعات بر این اساس و پایه ها و با آن افكار شكل گرفته باشد به همان میزان حقوق مولفان و ارباب جراید تضمین خواهد شد. كاربردهایی كه از انجام این پژوهش متصور است یكی كاربرد آموزشی، كه برای آموزش دست اندر كاران و مسئولان ارباب جراید، و كاربرد پژوهش كه از نتایج و منابع پژوهشی، میتوان در كارهای مطالعاتی، تحقیقاتی، تدوین پایان نامه و مقالات مورد استفاده قرار گیرد و از كاربران این پژوهش میتواند دست اندر كاران رسیدگی به جرایم مطبوعات، دانشجویان، اهالی قلم و مراكز آموزشی باشد. اهداف اینجانب در این پژوهش:1- تبیین و شناسایی مطبوعات و قانون مطبوعات در طول تاریخ 2-تبیین و شناسایی قانون مطبوعات جدید 3- تبین و شناسایی جرایم مطبوعاتی، تبیین و شناسایی مسئولیت كیفری در مطبوعات 3- تبیین و شناسایی حدود مسئولیت كیفری مدیر مسئول، صاحب امتیاز، نویسنده، سایر پدید آورندگان و دست اندر كاران 4- تبیین و شناسایی نحوه دادرسی در دادگاه، مطبوعات5- هیات منصفه و وظایف آنها در دادگاه مطبوعات چگونه است؟ و تبیین و شناسایی تاثیر رای هیات منصفه در حكم دادگاه مطبوعات می باشد.

 سوالات و فرضیه هایی که در این پژوهش مورد نظر است عبارتند از: اینكه آیا در قانون مطبوعات فعلی و سابق تعریف جامع و مانعی از مطبوعات ارائه گردیده است یا خیر 2- آیا در قانون مطبوعات،جرایم مطبوعاتی همانهایی هستند كه در قانون مطبوعات ذكر گردیده است یا شامل سایر جرایم نیز می گردد و به عبارت دیگر آیا جرایم مطبوعاتی در حال حاضر احصائی هستند یا تمثیلی.3- مسئولیت كیفری صاحب امتیاز در مطبوعات چگونه است.4- مسئولیت اصلی نشریه باچه كسی است و آیا نویسنده و سایر پدید آورندگان در نشریه مسئولیت كیفری دارند یا خیر.5- آیا نظر و رای هیات منصفه در دادگاه مطبوعات در حكم صادره از طرف قاضی تاثیر گذار است یا خیر و آیا قاضی میتواند بر خلاف نظر هیات منصفه رای بدهد؟ و اما انگیزه :

انسان موجودی است مدنی الطبع و از طرف دیگر به اقتضای طبع خود، كوششها و فعالیتهای در عرصه اجتماع به عهده می گیرد. كه این فعالیتها، محصول اندیشه، تفكرات، ذاتیات و جوهر واقعی او و تربیتهای اوست. لذا اینجانب به فراخور طبع خود و از طرف دیگر با توجه به اینكه از جامعه معلمی و آموزگاری هستم و همواره نوشتن ،گفتن ، سوال و كتاب و قلم همواره در زندگی ام بوده ومطبوعات نیز خارج از این مقوله نیست و از طرف دیگر با توجه به علاقه ای كه به كارهای سیاسی و خصوصا مطبوعاتی دارم و در حال اخذ مجوز دو هفته نامه محلی بعنوان « نسیم آراز» هستم لذا همه اینها اینجانب را مجاب به انتخاب این موضوع كرد. روش پژوهش یا روش تحقیق در این پایان نامه به روش كتابخانه ای و نوع جمع آوری اطلاعات به صورت: 1- فیش برداری از منابع مطالعاتی، ادبیات تحقیق و مستندات حقوق 2- بهره مندی از قوانین، ضوابط و مقررات حاكم بر قانون مطبوعات 3- بهره گیری از مصاحبه های دست اندر كاران رسیدگی به جرایم مطبوعات و سایر اشخاص درگیر در این موضوع.

علی هذا بر خود لازم میدانم كه از اساتید گرانقدر خود كه در طول این دو سال تحصیلی و در تدوین و تكمیل این پایان نامه اینجانب را از راهنمایی و هدایتهای خودشان بهره مند نمودند، تقدیر و قدردانی مینمایم. امید که پاینده و زنده باشید. انشاالله

فهرست مطالب:

بخش اول: پیشینه تاریخی مطبوعات و قوانین مطبوعاتی در ایران  

فصل اول: تاریخچه مطبوعات در ایران

1-1-1ملاحظات تاریخی        

1-1-1-1 مطبوعات در ایران باستان تا قاجار  

1-1-1-2مطبوعات از قاجار تا انقلاب مشرو.طه       

1-1-1-3 مطبوعات ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی      

1-1-2 سیر تحول قانون مطبوعاتی ایران از ابتدا تا بعد از انقلاب اسلامی   

1-1-2-1 قوانین مطبوعاتی از ابتدا تا انقلاب اسلامی         

الف) قانون مطبوعاتی 1286 ه . ش  

ب) قانون مطبوعات 1301 ه . ش     

ج) قانون محاکمه وزرا و هیئت منصفه 1307 ه . ش 

د) قانون هیئت منصفه 1310 ه . ش 

ذ) قانون اصلاح قسمتی از قانون مطبوعات سال 1321 ه . ش      

ن) لایحه راجع به توقیف جرائد و تسریع در محاکمه آنها 1327 ه . ش       

و) طرح مربوط به الغاء قوانین مطبوعاتی به استثناء قانون 1326 ه . ش     

ه) لایحه قانون مطبوعاتی 1331 ه . ش      

ی) لایحه قانون مطبوعات 1334 ه . ش       

1-1-2-2 قوانین مطبوعاتی بعد از انقلاب اسلامی   

الف) لایحه قانون مطبوعات 1358 ه . ش     

ب) قانون مطبوعات 1364 و اصلاحیه 1379 ه . ش  

فصل دوم: مطبوعات و جرائم مطبوعاتی      

1-2-1 تعریف مطبوعات و جرائم مطبوعاتی   

1-2-1-1 تعریف مطبوعات     

1-2-1-2 تعریف جرائم مطبوعاتی     

1-2-2 جرائم مطبوعاتی ( جرائم علیه اشخاص)     

1-2-2-1 تهمت و افترا از طریق مطبوعات     

الف) عنصر قانونی     

ب) عنصر مادی        

ج) عنصر معنوی       

د) مجازات     

1-2-2-2 توهین مطبوعاتی و اقسام آن       

الف) عنصر قانونی     

ب) عنصر مادی        

ج) عنصر معنوی       

د) مجازات     

1-2-2-3 توهین به اشخاص عادی از طریق مطبوعات        

1-2-2-4 توهین به مقامات دولتی از طریق مطبوعات

الف) عنصر قانونی     

ب)عنصر مادی

ج) عنصر معنوی       

د) مجازات     

1-2-2-5 توهین به اموات از طریق مطبوعات 

الف) عنصر قانونی     

ب) عنصر مادی        

ج) عنصر معنوی       

د) مجازات     

1-2-2-6 توهین به رهبر و مراجع مسلّم تقلید از طریق مطبوعات   

1-2-2-7 توهین به ادیان از طریق مطبوعات  

الف) توهین به اسلام

ب) توهین به سایر ادیان رسمی کشور      

1-2-3 حمایت های حقوقی از زیان دیده به علت توهین و افتراء مطبوعاتی

1-2-3-1حق پاسخگویی      

1-2-3-2مطالبه خسارات      

الف) خسارت مادی   

ب) خسارت معنوی   

1-2-3-3 نحوه جبران خسارت معنوی

1-2-3-4 تهدید از طریق مطبوعات    

الف) عنصر قانونی     

ب) عنصر مادی        

ج) عنصر معنوی       

د) مجازات     

1-2-4 جرایم علیه مصالح عمومی کشور از طریق مطبوعات

1-2-4-1 افشاء اسرار و اسناد نظامی        

الف) عنصر قانونی     

ب) عنصر مادی        

ج) عنصر معنوی       

د) مجازات     

1-2-4-2 انتشار مذاکرات غیر علنی مجلس، محاکم و تحقیقات مراجع اطلاعاتی و قضایی

الف) افشاء مذاکرات غیر علنی مجلس       

ب) افشاء مذاکرات غیر علنی محاکم

ج) افشاء تحقیقات مراجع اطلاعاتی و قضایی        

1-2-4-3 تحریک به ارتکاب جرم علیه امنیت کشور از طریق مطبوعات        

الف) عنصر قانونی     

ب) عنصر مادی        

ج) عنصر معنوی       

د) مجازات     

1-2-4-4 انتشار مطالب و صور منافی عفت از طریق مطبوعات       

الف) عنصر قانونی     

ب) عنصر مادی        

ج) عنصر معنوی       

د) مجازات     

1-2-4-5 انتشار نشریه بدون پروانه  

1-2-4-6 تقلید نام یا علامت نشریه دیگر     

1-2-4-7 سرقت ادبی         

1-2-4-8 اجاره دادن امتیاز پروانه نشریه به غیر و هرگونه واگذاری به افراد فاقد صلاحیت  

بخش دوم: مسوول و مسوولیت کیفری در قانون مطبوعات و نحوه دادرسی در جرایم مطبوعاتی 

فصل اول: مسوول و مسوولیت کیفری در قانون مطبوعات   

2-1-1 مسوولیت کیفری در قوانین مطبوعاتی سابق

2-1-2 مسوولیت کیفری در قانون مطبوعات 1364 و اصلاحیه 1379 ه . ش

2-1-2-1 مسوولیت کیفری صاحب امتیاز     

2-1-2-2 مسوولیت کیفری مدیر مسوول     

2-1-2-3 مسوولیت نویسنده و سایر پدید آورندگان  

2-1-2-4 مسوولیت سایر دست اندر کاران   

فصل دوم: نحوه و جریان دادرسی در جرائم مطبوعاتی       

2-2-1صلاحیت دادگاه مطبوعات       

2-2-2 تشریفات و شیوه دادرسی    

2-2-2-1 علنی بودن دادرسی

2-2-2-2 لزوم حضور هیئت منصفه در دادرسی       

الف) سابقه تاریخی هیئت منصفه    

ب) قضاوت نقادانه پیرامون هیئت منصفه     

1- دلایل مخالفان      

2- دلایل موافقان      

2-2-3 نحوه انتخاب اعضای هیئت منصفه و وظایف آنها قبل از اصلاح قانون اخیر التصویب 1379    

2-2-3-1 نحوه انتخاب اعضای هیئت منصفه 

2-2-3-2نحوه شرکت هیئت منصفه  

2-2-3-3 رای هیئت منصفه   

2-2-4 نحوه انتخاب اعضای هیئت منصفه با توجه به قانون اخیر التصویب 1379     

2-2-4-1 شرایط اعضای هیئت منصفه         

2-2-4-2 وظایف هیئت منصفه و رای آنها     

2-2-4-3 پژوهش خواهی     

بخش سوم: نتیجه گیری و پیشنهادات

منابع و مأخذ: