پروژه طرح خاورمیانه بزرگ و تأثیر آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران

نوع فایل: word

قابل ویرایش 75 صفحه

چکیده:

هدف این مقاله توضیح مفاد و محتوا و تجزیه و تحلیل علل، انگیزه‌ها و اهداف طرح خاورمیانه بزرگ، با هدف واكاوی تأثیرات آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. به عبارت دیگر، منظور پاسخگویی به این سؤالات اصلی و فرعی است: دلایل، انگیزه‌ها و اهداف ایالات متحده از ارایه این طرح چیست؟ این طرح، چه جایگاهی در راهبرد امنیت ملی، سیاست خاورمیانه‌ای و نقش ملی آمریكا دارد؟ چرا فرآیند دموكراتیك‌سازی خاورمیانه در شرایط بین‌المللی پس از 11 سپتامبر 2001 آغاز و تعقیب می‌گردد؟ بازتاب‌ها و پیامدهای امنیت این طرح، برای كشورها و جوامع خاورمیانه كدامند؟ و سرانجام، تحقق و اجرای این طرح چه چالش‌ها و فرصت‌های امنیتی را برای جمهوری اسلامی ایران در پی خواهد داشت.

پاسخ احتمالی این پرسش‌ها در چارچوب فرضیه ذیل مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت: «طرح خاورمیانه بزرگ به مثابه یكی از راهكارها و سازوكارهای كانونی در راهبرد پیشگیرانه و مركز ثقل راهبرد كلان امنیت ملی آمریكا به منظور مقابله با تهدیدات نامتقارن، ضمن ایجاد تهدیدات و چالش‌های امنیتی مختلف، فرصت‌هایی نیز برای تأمین و تحكیم امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می‌فرآیند.»

در پایان، راه‌كارهایی برای بهره‌گیری جمهوری اسلامی از فرصت‌ها و دفع تهدیدات امنیتی این طرح ارایه می‌شود.

مقدمه:

پس از حادثه 11 سپتامبر 2001 (20 شهریور 1380) كه مبارزه با تروریسم به صورت مفهومی غالب در سیاست خارجی و امنیت ملی آمریكا درآمد، خاورمیانه نیز به كانون روابط و مركز ثقل نظام بین‌الملل تبدیل شد. تصمیم‌سازان و سیاست‌پردازان ایالات متحده، با ایجاد پیوستگی و همبستگی بین اسلام‌گرایی یا بنیادگرایی اسلامی با تروریسم، علاوه بر توسل به نیروی نظامی و قوه قهریه بر علیه تروریست‌ها، درصدد اصلاحات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی از طریق مهندسی اجتماعی ـ سیاسی و اصلاح دینی ـ مذهبی جوامع خاورمیانه به عنوان خاستگاه تروریسم بین‌المللی نیز برآمدند.

ژنرال كالین پاول وزیر امور خارجه آمریكا در تاریخ 12 دسامبر 2002 (22 آذر ماه 1381) در سخنرانی خود در بنیاد هریتج در یك سخنرانی، برای نخستین بار و به طور رسمی طرح این كشور برای خاورمیانه را مبنی بر اصلاحات سیاسی، اقتصادی و آموزشی اعلام كرد. همچنین یكی از توجیات و بهانه‌های سه‌گانه حمله آمریكا به عراق در كنار «نبرد علیه تروریسم» و «سلاح‌های كشتار جمعی»، استقرار دولت سرمشق در این كشور برای توسعه و اشاعه دموكراسی در منطقه براساس منطق دومینوی دموكراتیك اعلام گردید.

جورج بوش رئیس جمهور آمریكا در 26 فوریه 2003، اندكی پیش از تهاجم نظامی به عراق طی سخنانی در انستیتو آمریكایی اینترپرایز، عزم خود را مبنی بر استقرار ارزش‌های دموكراتیك در خاورمیانه ابراز داشت. سپس در 9 مه همان سال در جهت عملیاتی كردن ارزش‌های مورد نظر خود، «ایجاد منطقه مبادله آزاد میان ایالات متحده آمریكا و خاورمیانه تا ده سال آینده» را پیشنهاد داد. دیك‌چنی معاون رئیس جمهور آمریكا نیز در دسامبر 2003، در مجمع جهانی اقتصاد در داووس، صراحتاً سیاست رسمی دولت آمریكا مبنی بر دموكراتیك ساختن خاورمیانه را بیان داشت. روزنامه عرب زبان الحیات چاپ لندن در 13 فوریه 2004، مفاد سند اجرایی «طرح خاورمیانه بزرگ» را كه از سوی آمریكا برای طرح در نشست 8 تا 10 ژوئن 2004 سران گروه 8 (G8) در سی آیلند ایالت جورجیا ارایه شده بود، منتشر ساخت.

هدف این نوشتار توضیح مفاد و محتوا، تجزیه و تحلیل علل و انگیزه‌ها و اهداف این طرح به منظور واكاوی تأثیرات آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. به منظور تحقق این هدف از طریق استدلال و برهان منطقی، مباحث در چهار گفتار سازماندهی می‌شود. نخست، مفاد و مفروضه‌های طرح، توصیف و شرح داده می‌شود. در بخش دوم، خاستگاه و اهداف طرح در چارچوب واكاوی راهبرد امنیت ملی، اهداف خاورمیانه‌ای سیاست خارجی و نقش ملی ایالات متحده بررسی می‌شود. موضوع قسمت سوم نیز تجزیه و تحلیل چگونگی تأثیر این طرح بر ابعاد مختلف امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. سرانجام، در نتیجه‌گیری بحث، پیشنهاد ما و راهكارهایی برای كاهش چالش‌ها و تهدیدات امنیتی و بهره‌برداری از فرصت‌های ناشی از طرح برای افزایش ضریب امنیت ملی ایران ارایه خواهد شد.

فهرست مطالب:

چكیده

مقدمه

نگاهی به تصویر تاریخی خاورمیانه

خودویژگی‌های جغرافیایی

ساختار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی

تشكیل خاورمیانه مدرن

تاریخچه طرح خاورمیانه بزرگ

الف. مفاد و مفروضه‌های طرح

1. توسعه‌ی سیاسی: دموكراتیك‌سازی

2. توسعه علمی ـ آموزشی

3. توسعه اقتصادی

ب. خاستگاه و اهداف طرح

1. راهبرد امنیت ملی آمریكا

2. نقش ملی آمریكا

3. اهداف خاورمیانه‌ای آمریكا

1. چالش‌های امنیتی

1ـ1. چالش‌های نظامی

1ـ3. چالش‌های اقتصادی

1ـ4. چالش‌های هویتی

2. فرصت‌های امنیتی

2ـ1. فرصت‌های ملی

2ـ2. فرصت‌های منطقه‌ای

برخی الزامات برای سیاست دفاعی ایران

نتیجه‌گیری و راه‌كارها

یادداشت

منابع ومأخذ:

1. خاورمیانه بزرگ شامل كلیه كشورهای جهان عرب، پاكستان، افغانستان، ایران، تریكه و اسراییل می‌شود.

2. متن كامل طرح خاورمیانه بزرگ در روزنامه عرب زبان فرامنطقه‌ای الحیات چاپ لندن، مورخ 13 فوریه 2004 درج شده است.

3. بیلیس، جان، كن بوث، جان گارنت و فیل ویلیانر، استراتژی معاصر، نظریات و خط مشی‌ها، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1374، ص3، ریچارد اچ شوتز «مطالعات امنیت ملی قبل از جنگ سرد» در مطالعات امنیت ملی، اصغر افتخاری، تهران، پژوهشكده مطالعات راهبردی، 1381، ص 81

4. كمیسیون امنیت ملی آمریكا، استراتژی امنیت ملی آمریكا در قرن 21، جلال دهمشگی، بابك فرهنگی و ابوالقاسم راه‌چمنی، تهران، انتشارات مؤسسه فرهنگی و مطالعات تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران 1381

5. جونز، پیتر (1998)، به سوی رژیم امنیت منطقه‌ای خاورمیانه، مسایل و راه حل‌ها، گزارش پروشه سیپری، استكهلم، دسامبر

6. متز، استیفون و داگلاس جانسون، «عدم تقارن و استراتژی نظامی ایالات متحده، زمینه و مفاهیم استراتژیك، عبدالحسین حجت‌زاده، ماهنامه نگاه، سال سوم، شماره 31، بهمن 1381، صص 55 ـ 42

7. مركز پژوهش‌های كاخ سفید «استراتژی امنیت ملی آمریكا» محمدحسن خانی و علی آدمی، ضمیمه فصلنامه‌ی مطالعات راهبردی، سال ششم، شماره دوم، تابستان 1382 ص9

8. همانجا، ص 11

9. همانجا، ص 12

10. هالستی، كماجی، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1373، صص 207 ـ 197

11. بوزان، باری (1381)، خاورمیانه: ساختاری همواره كشمكش‌زا، ترجمه احمد صادقی فصلنامه سیاست خارجی، سال 16، پاییز.

12. بوزان باری (1378)، مردم، دولت‌ها و هراس، تهران، پژوهشكده مطالعات راهبردی

13. «استراتژی امریكا در خاورمیانه بعد از 11 سپتامبر» روزنامه اعتماد، 8 تیر 1382 (به نقل از البیان)

14. وعیدی، جواد (1383) «خاورمیانه بزرگ: هدف‌گیری ریشه‌ها» همشهری دیپلماتیك، شماره دهم، نیمه دوم اردیبهشت

15. همانجا، ص 17

16. همانجا، ص 25

17. نقیب‌زاده، احمد، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی، تهران، انتشارات سمت، 1379، صص 183 ـ 180

18. مارتین، لی، نور، جی، چهره جدید امنیت در خاورمیانه، قدیر نصری، تهران، پژوهشكه مطالعات راهبردی 1383.

19. همانجا، ص 45

20. بوزان، باری (1378)، مردم، دولت‌ها و هراس، تهران، پژوهشكده مطالعات راهبردی.