1.1         مقدمه

رهبری از دیر زمان توجه محققان و مدیران را به خود جلب کرده است. مدیریت و رهبری اغلب دو مفهوم مترادف تصور می شوند، حال آن که بیشتر صاحب نظران این دو مفهوم را متمایز می دانند. مدیریت نوع خاصی از رهبری محسوب می شود که در آن کسب هدف های سازمانی بر سایر هدف ها اولویت دارد. اختلاف اساسی میان این دو مفهوم از کلمه سازمان برمی خیزد. رهبری زمانی صورت می گیرد که فردی به هر دلیل می کوشد بر رفتار فرد یا گروهی اثر بگذارد. این امر می تواند برای نیل به اهداف خود فرد یا دیگران بوده و با اهداف سازمان نیز سازگار یا ناسازگار باشد (هرسی و بلانچارد، 1993، 5).

براي رهبري تعاريف متعددي ارايه شده است. تعداد اين تعاريف به قدري زياد است كه در نقد آن، گفته مي شود به تعداد كساني كه اقدام به تعريف رهبري كرده اند، تعريف براي رهبري ارايه شده است. مهم این است که بدانیم تعریف جامعی از رهبری وجود ندارد. رهبري به گونه هاي مختلف و با اصطلاحاتي از قبيل صفات، فرايندها، مهارت ها، شايستگي، يك رابطه و يك سازه تعريف شده است. تعریف های متعدد در ظاهر سردرگم کننده به نظر می رسند اما در عين حال درك بهتر عوامل متعدد اثرگذار بر رهبری و دیدگاه های مختلف درباره آن را تسهيل مي كنند. با وجود تعاریف متعدد، تعریف ارائه شده به وسیله روآچ و بهلینگ (1984) جامع تر و سودمندتر به نظر می رسد. بنابراین رهبری به "فرایند نفوذ بر یک گروه سازمان یافته به منظور تحقق اهداف خود" اطلاق می شود (غلام زاده، 1390، 16-11).

با وجود نظریه های بیشمار پیرامون رهبری که هر کدام از آنها بعدی از رهبری را نمایان می سازند لیکن هیچ یک به تنهایی نمی توانند درک درست و کاملی از رهبری ارائه دهند. يك دیدگاه رایج و متداول كه تاکنون در مورد آن اجماع حاصل نشده بيان مي دارد که ارايه یک چارچوب مفهومی جدید و منسجم تر برای مقوله رهبری ضروری و امكان پذير می باشد. چشم انداز پژوهشگران مدافع اين ديدگاه رسيدن به مجموعه اصولی است که جهانی بوده و قابلیت تطبیق با وضعیت های مختلف را دارند. بعضي از اين افراد اعتقاد دارند كه با جمع بندي نظريه هاي جاري رهبري مي توان به يك نظريه جامع دست يافت. تنها ابزاري كه لازم است طراحي ريسماني است كه این نظریه ها را با هم مرتبط کند (غلام زاده، 1390، 15).

هدف تحقیق حاضر مطالعه الگوهای رهبری در شرکت های موفق ایرانی است و بررسی این که آیا الگوی خاصی برای رهبری در این شرکت ها وجود دارد و در صورت مثبت بودن پاسخ، کارکردهای این الگوها کدامند و تا چه حدی نزدیک به کارکردها و عناصر الگوی جامع راجر گیل است.

1.2         بیان مسئله

رهبری از اساسی ترین و کلیدی ترین کارکردهای مدیریت محسوب می گردد به طوری که بسیاری از صاحب نظران این عرصه اظهارمی دارند که اگر تنها یک عامل وجود داشته باشد که وجه افتراق بین سازمان های موفق و ناموفق باشد، آن عامل رهبری اثربخش و پویا است.

طبق ادعای کالینز و پوراس (1996) شواهد پژوهشی نشان می دهد موفقیت پایدار شرکت ها به وضوح با رهبری مرتبط است. پژوهش انجام شده توسط موسسه اکسنتر در حوزه تغییر راهبردی در ایالات متحده به این نتیجه رسید که ارزش سهام شرکت هایی که به عنوان شرکت های "خوب رهبری شده" شناخته شده اند، در ده سال گذشته رشدی برابر 900 درصد در مقایسه با رشد 74 درصدی شرکت هایی که در این زمینه به عنوان شرکتی با رهبری خوب شناخته نمی شدند داشته است (بنیس، 1998). پژوهش های سالیانه مجله فورچون در ایالات متحده و ساندی تایمز در بریتانیا، "مشهورترین شرکت های دنیا" و "بهترین 1000 شرکت برای کار" را شناسایی و معرفی می کند. آن ها همچنین رهبری را به عنوان عامل کلیدی اثرگذار بر رتبه بندی شرکت ها معرفی کردند. به عنوان مثال اسکات اسپرایر و داون شرمن (2003) از مشاوران مدیریت هی گروپ، که پیمایش 2002 فورچون را انجام دادند، خاطرنشان می کنند معروف ترین شرکت ها با تاکید بیشتر بر تیم ها به جای افراد بر مباحث راهبردی تمرکز بیشتری داشتند، در حفظ تعهد و روحیه موفق تر بودند، و رهبری بهتری داشتند. وارن بنیس (1998) در شرح و تفصیل مجله فورچون می گوید:

"حقیقت این است که یک عامل منحصر به فرد منجر به شهرت و موفقیت یک شرکت نمی شود. لیکن اگر شما به دنبال عاملی باشید که بیشترین تفاوت را ایجاد می کند، آن عامل رهبری است . . . افراد به هنرمند رای می دهند نه به نقاشی"(غلام زاده، 1390، 47).

تاکنون پژوهش ها و مطالعات متعددی در عرصه رهبری انجام شده است و با وجود نظریه های بیشمار پیرامون رهبری که هر کدام از آنها بعدی از رهبری را نمایان می سازند لیکن هیچ یک به تنهایی نمی توانند درک درست و کاملی از رهبری ارائه دهند که این نشان دهنده عدم وجود یک الگو جامع پیرامون رهبری است. اما در سال 2006 راجر گیل ادعا کرد که می توان این دیدگاه ها و نظریه ها را تلفیق کرد و به یک نظریه جامع دست یافت. چشم انداز پژوهشگران مدافع اين ديدگاه رسيدن به مجموعه اصولی است که جهانی بوده و قابلیت تطبیق با وضعیت های مختلف را دارند.

در الگوی جدید رهبری، رهبران موثر ماموریت و چشم انداز جذاب و معنی داری از آینده تعریف کرده، ارزش هایی که پشتیبان ماموریت و چشم انداز بوده و با زیردستان مشترک است، را شناسایی، نمایش و تقویت می کند. همچنین رهبران موثر راهبردهایی عقلایی طراحی کرده، تعهد افراد را نسبت به آنها جلب کرده و در نهایت افراد را توانمند می کنند، بر افراد نفوذ کرده، آنها را انگیزه داده و الهام می بخشند تا بتوانند آن چیزی که باید انجام شود را به انجام رسانند (غلام زاده، 1390، 156-155).

در ایران هم سازمان ها وشرکت های بسیاری وجود دارد که برخی از آنها از برخی دیگر موفق ترند. این که موفقیت یا عدم موفقیت آنها تا چه میزان به رهبری و الگوهای رهبری آنها در صورت وجود بستگی دارد مسئله ای است که ما میخواهیم در این پژوهش به آن بپردازیم.

بنابراین در تحقیق حاضر ما در پی یافتن پاسخ به این پرسش هستیم که آیا در شرکت های موفق ایرانی الگوی مشخصی برای رهبری وجود دارد و در صورت مثبت بودن پاسخ، عناصر این الگو کدامند و تا چه حد عناصر الگوهای رهبری در شرکت های موفق ایرانی شبیه به عناصر و کارکردهای الگوی راجر گیل است؟