قابل ویرایش 334 صفحه

چکیده:
تعهداتي كه پزشك در درمان بيمار دارد، اعم از اين كه با رضايت بيمار يا بدون رضايت او شروع به درمان او نمايد، يكسان است و ميزان خسارت قابل جبران نيز در هر دو صورت، بطور مقطوع در قانون مجازات اسلامي تعيين شده است، لذا تعيين نهائي قرار‌دادي يا قهري بودن مسؤوليت پزشك مشكل است. تأكيد قانونگذار بر ضرورت حصول رضايت بيمار در مشروعيت اعمال پزشكي و پيش بيني شرط برائت، نظريه قرار‌دادي بودن مسؤوليت پزشك را تقويت مي‌نمايد و تعهدات قانوني و حرفه‌اي پزشك به عنوان تعهدات قانوني مترتب بر قرار‌داد بحساب مي‌آيند.
رابطه پزشك و بيمار، قرار‌داد خصوصي موضوع ماده 10 قانون مدني است و با در نظر گرفتن طبيعت خاص خود تابع شرائط عمومي صحت قرار‌داد‌ها است. پزشك به موجب قرار‌داد مذكور متعهد به درمان بيمار مي‌گردد و در راه رسيدن به شفاي بيمار، با رعايت موازين فني و علمي و نظامات دولتي و آگاه نمودن بيمار از آثار و نتايج معالجه تلاش مي‌نمايد. بدست نيامدن نتيجه مطلوب، في نفسه دلالتي بر نقض قرار‌داد و تحقق مسؤوليت پزشك ندارد و بايد تقصير پزشك ثابت گردد (مسؤوليت مبتني بر تقصير).
قانونگذار بنا به مصالحي، صرف ورود خسارت به بيمار را اماره تقصير ومسؤوليت پزشك قرار‌داد (ماده 319 قانون مجازات اسلامي) و پزشك براي رهائي از مسؤوليت بايد عدم تقصير خود و به طريق اولويت قطع رابطه سببيت را ثابت نمايد. براي تعديل مسؤوليت مفروض پزشك درماده 322 همان قانون، اجازه داده شده است كه پزشك قبل از شروع به درمان از بيمار تحصيل برائت نمايد. شرط برائت باعث معافيت پزشك از مسؤوليت ناشي از تقصير خود نمي‌گردد و فقط اماره تقصير وفرض مسؤوليتي را كه از ماده 319 استنباط گرديد تا حد «مسؤوليت مبتني بر تقصير» تقليل مي‌دهد.
بدين ترتيب نه مسؤوليت پزشك مسوولتي مطلق و بدون تقصير است و نه شرط برائت رافع تقصيرات پزشك در درمان است.

مقدمه:
1- تبيين موضوع
پزشكي در بين مشاغل و حرفه‌‌هاي انساني، جايگاه خاصي داشته است و با هاله‌اي از احترام و تقدير كه زماني به تقديس نيز مي‌رسيد، بر‌خوردار بوده است. زيرا اين حرفه با جسم بشري و براي كم كردن درد و بيماري آن ارتباط دارد. پزشك تنها انساني است كه با اراده خود به وي اجازه مي‌دهيم كه با گران‌ترين شي وجودي ما يعني؛ سلامتي بدني و روحي ما تماس داشته باشد. به همين دليل عجيب نيست كه حرفه پزشكي ارتباط زيادي با دين داشته باشد و همسان علم خدا‌شناسي باشد. در زمانهاي قديم به پزشك كاهن گفته مي‌شد و بيمار بهبودي خود را در كنيسه جستجو مي‌كرد كه كاهن افسونگر با خواندن ورد و جادو تلاش مي‌كرد تا خشم خدايان را كه علت بيماري مي‌دانستند فرو نشاند. در نتيجه همين قداست و راز آلودگي حرفه پزشكي، رابطه پزشك و بيمار رابطه‌اي برابر نبوده است؛ پزشك اراده‌اي مقتدرانه و آمرانه داشت و مسؤوليت جايي نداشت و بيمار تسليم محض و اطاعت كور كورانه.
با اين همه، ‌فاصله بين پزشك و بيمار، سابقاً كمتر بوده است و حتي تا نيمه قرن نوزدهم، بيمار همان اندازه از بيماري خود مي‌دانست كه پزشك بدان آگاهي داشت؛ پزشك از طريق بعضي دارو‌هاي ساده تلاش مي‌كرد تا از شدت برخي از بيمار‌يها مثل سرفه كردن و دل پيچه بكاهد، ولي در بيشتر حالات قادر به جلوگيري از پيشرفت طبيعي بيماري نبوده است. بيمار‌يهاي ساده خود‌بخود به سبب قدرت جسمي بشر براي پيروزي بر آن بهبودي مي‌يافت و بيمار‌يهاي خطر‌ناك بيمار را از پا‌ در مي‌آورد، بدون اينكه پزشك بتواند كمكي به بيمار نمايد.
امورزه از افسونگري و غيبگوئي، در عمل چيزي براي پزشكان باقي نمانده است. در مقابل، علم پزشكي به دستاورد‌هاي عظيمي رسيده است، به گونه‌اي كه مي‌توان گفت ظرف سي سال اخير معادل سي قرن گذشته پيشرفت نموده است؛ امكانات و تجهيزات پيچيده و دارو‌ها و تركيبات شيميائي، علم پزشكي را تبديل به معجزه نموده است. به گونه‌اي كه شايد بتوان گفت در آن امر محالي وجود ندارد. بسياري از بيمار‌يهاي لاعلاج سابق، مثل طاعون و وبا و بيمار‌يهاي قلب و مغز و سرطان كه روز‌گاري نسل بشر را كشتار مي‌نمود با استفاده از دستاور‌د‌هاي علمي جديد پزشكي به راحتي درمان مي‌گردد.
با اين همه حرفه پزشكي هرگز خالي از خطا نبوده و نيست و بسياري از روشهاي درماني و دارو‌هاي توليدي كه مورد استفاده پزشكان قرار مي‌گيرد موجب افزايش تهديد سلامتي جسمي بيماران گرديده است و پيشرفت علوم پزشكي هم قربانياني بجا مي‌گذارد. مداخلات غير درماني، مثل عملهاي سقط جنين غير درماني، جراحي‌هاي زيبائي، ساختن اعضاي مصنوعي بدن و عمليات باروري پزشكي و آزمايشگاهي و تجربيات انساني هم به حوزه فعاليت علوم پزشكي رخنه نموده است.
با پيشرفت علوم پزشكي، فاصله بين پزشك و بيمار زياد شد، به گونه‌اي كه امروزه آنها در خصوص مسائل معالجه با زبان واحدي با هم سخن نمي‌گويند و فاصله ميان آنها، ‌ساليان طولاني تحصيل و خبرويت علمي و تخصصي است. دگرگوني روشهاي درماني نيز بر اين افزايش فاصله كمك نمود؛ در بيشتر حالات،‌ درمان بيماران در چارچوب بيمارستانهاي عمومي يا خصوصي صورت مي‌پذيرد و طب را از حرفه‌اي كه ارتباط بين پزشك و بيمار، رابطه‌اي شخصي و مبتني بر اعتماد و صداقت بود، به حرفه‌اي گروهي كشاند و بسياري از عمليات طبي و جراحي توسط گروههاي پزشكي متشكل از پزشكان،‌دستياران و تكنسين و پرستاران و ... كه هر كدام درانجام عمل حرفه‌اي خود استقلال عمل دارد صورت مي‌پذيرد و بسياري از آنان را بيمار از قبل نمي‌شناسد. بدين ترتيب رابطه انساني پزشك و بيمار به حد ضعيفي تنزل يافته است. شكي نيست كه اين عوامل، توازن بين طرفين را مختل نموده است و بيمار كما‌كان تابع هيمنه و اقتدار پزشك باقيمانده است.
در مقابل اين نابرابري عملي، قانو‌نگذاران بر برابري پزشك و بيمار تأكيد مي‌نمايند و اولين وسيله براي تحقق اين برابر‌ي، وضع مسؤوليت كيفري و مدني پزشك از خطا‌هاي فني است كه در هنگام انجام اعمال پزشكي مرتكب مي‌شوند. اين امر باعث از بين رفتن مصونيت تام پزشكان كه در طول قرنهاي مديد از آن بهره‌ مند بودند گشت. در گذشته، پزشك بعلت عدم دستيابي به راهكار‌هاي درمان فقط ناظر درد و مشقت انساني بيمار بود، ‌اما در حال حاضر كه امكانات وسيع و پيشرفته در اختيار او قرار گرفته است عذر او پذيرفته نيست. همانگونه كه انسانهاي امروز ديگر تمام مصيبت‌هاي خود را به حساب قضا و قدر نمي‌گذارد و در صورتي كه درمانش با شكست مواجه شود ترديدي در سرزنش پزشك و اقامه دعوي براي مطالبه خسارت ناشي از خطاي پزشك نمي‌نمايد.
حمايت از بيمار كه طرف ضعيف‌تر در رابطه خود با پزشك است تنها با وضع مسؤوليت در خطا‌هاي فني در درمان بيمار بر‌قرار نمي‌گردد. زيرا عمل پزشكي مشتمل بر دو جنبه است كه هر كدام ديگري را تكميل مي‌نمايد جنبه فني و جنبه انساني؛ ‌از جنبه فني، پزشك متعهد است در درمان بيمارش تلاش صادقانه و موافق با دستاورد‌هاي علمي پزشكي اقدام بنمايد و از جنبه انساني نيز لازم است شخصيت بيمار را احترام نمايد و به اراده او اعتناء نمايد و به تبع بدون حصول رضايت بيمار نمي‌تواند عمل پزشكي بر روي جسم او انجام دهد. انسان بر جسم خود سلطه مطلق و آزادي كامل دارد و حق حيات و سلامتي جسماني از مهتمرين حقوق مربوط به شخصيت است و هيچ كس حتي به بهانه معالجه آن نمي تواند جسم ديگري را مورد تعرض و صدمه قرار دهد. هر چند قانون بخاطر مصلحت عمومي كه در سلامتي افراد جامعه وجود دارد اعمال پزشكي را مباح گردانيده است، ولي اين اباحه را مشروط به حصول رضايت بيمار يا نماينده قانوني وي نموده است، به گونه‌اي كه هر عمل طبي كه بودن تحقق اين شرط صورت پذيرد مشروعيت خود را از دست مي دهد و موجب مسؤوليت مي گردد ( بند2 ماده 59 قانون مجازات اسلامي ).
اين سؤال از دير باز مطرح شده است كه رابطه پزشك و بيمار تابع وجود يك قرارداد فيما بين است و حقوق و تكاليف طرفين از قبل مورد توافق آنها قرار گرفته است يا رابطه اي قانوني است كه تعهدات طرفين بموجب قانون مشخص شده است؛ تعهداتي كه پزشك در معالجه بيمار دارد اعم از اينكه قرار‌دادي وجود داشته باشد يا نداشته باشد يكسان است، لذا تعيين نهائي قراردادي يا قانوني بودن مسؤوليت پزشك با مشكل مواجه مي گردد. با اين همه بنظر مي رسد تاكيد قانونگذار بر ضرورت حصول رضايت بيمار قبل از شروع به درمان، نظريه قرار‌دادي بودن مسؤوليت پزشك را تقويت مي نمايد و مصلحت اجتماعي و حمايت از بيماران كه در موقعيت ضعيف‌تري قرار گرفته‌اند اقتضاء مي ‌كند تعهدات قانوني و حرفه‌‌اي پزشكان نيز در زمره تعهدات قراردادي بحساب آيند (ماده 220 قانوني مدني)
نقض تعهدات پزشك و ارتكاب خطاي پزشكي موجب ورود خسارات مادي و معنوي به بيمارمي گردد. اين مشكلات هميشه ناشي از عوامل قهري و ناخواسته نيست، بلكه در غالب موارد ناشي از سهل انگاري پزشك و تقصير وي مي باشد. آيا بيمار زيان ديده حق دارد خسارات مذكور را مطالبه نمايد وتحت چه شرايطي پزشك مسؤوليت دارد؟
امروزه روابط پزشك و بيمار گسترش يافته است و پيشرفت تكنولوژي علوم پزشكي اقتضا مي كند تا ساز و كاري مناسب در نظر گرفته شود كه بر اثر آن امنيت جاني و سلامتي بيماران تأمين گردد و پزشك با كوتاهي و تقصيرخود، جان و تن بيماران را به مخاطره نيفكند و پزشك خطا كار مسوول باشد و جامعه نيز از خدمات پزشكان محروم نگردد. تحميل مسؤوليت سنگين بر پزشكان، آرامش خاطر آنها را زدوده و از درمان بيماران استنكاف مي‌نمايند. تمامي سخن در يافتن مبنايي علمي و منصفانه براي مسؤوليت و برائت پزشك است؛ مبنايي كه با حقوق مدرن تطابق داشته باشد و با مباني فقهي و نظريات فقها سازگاري داشته باشد. قانون بدون مبناي علمي، دوام و بدون سازگاري با عرف و مذهب مقبوليت عمومي نمي يابد.

فهرست مطالب:
چكيده
مقدمه
فصل اول كليات
مبحث اول فوايد عملي تميز مسؤوليت قرار‌دادي و قهري
گفتار اول تفاوت در جنبه‌هاي ماهوي
الف ميزان خسارت قابل جبران در دو مسؤوليت
ب اهليت در دو مسؤوليت
ج عدم النفع در دو مسؤوليت
د خسارت معنوي در دو مسؤوليت
هـ تضامن در دو مسؤوليت
و شرط عدم مسؤوليت در دو مسؤوليت
گفتار دوم تفاوت در جنبه‌هاي شكلي
الف تحمل كننده بار اثبات در مسؤوليت
ب دادگاه صالح در دو مسؤوليت
ج قانون حاكم در دو مسؤوليت
مبحث دوم ماهيت مسؤوليت مدني پزشك
گفتار اول نظريه مسؤوليت قهري
الف طبيعت فعاليت پزشك
ب نظم عمومي
ج پيشينه فقهي و حقوقي
د جرم بودن عمل پزشك
گفتار دوم نظريه مسؤوليت قراردادي
الف وجود قرارداد
ب عدم مغايرت با نظم عمومي
ج پيشينه‌ فقهي
د رويه نظامهاي حقوقي
گفتار سوم نظريه منتخب
مبحث سوم انتخاب و جمع ميان مسؤوليت قراردادي و قهري
فصل دوم قرار‌داد پزشكي
مبحث اول اركان قرار‌داد پزشكي
گفتار اول تراضي
الف وجود اراده
ب اعلام اراده
1- رضايت مكتوب
2- رضايت شفاهي
ج توافق دو اراده
1- اراده بيمار
2- اراده پزشك
گفتار دوم اهليت
الف قرار‌داد پزشكي اشخاص فاقد قوه تميز
ب قرار‌داد پزشكي اشخاص مميز فاقد رشد
ج تحليل بحث در قانون مجازات اسلامي
گفتار سوم مورد معامله در قرار‌داد پزشكي
الف ماهيت حق انسان بر جسم خود
ب شرائط مورد معامله در قرار‌داد پزشكي
1- ماليت داشتن
2- معلوم و معين بودن
3- مقدور بودن
4- نفع عقلائي داشتن
5- مشروع بودن
گفتار چهارم مشروعيت جهت معامله
مبحث دوم ماهيت حقوقي و خصوصيات قرار‌داد پزشكي
گفتار اول ماهيت حقوقي قرار‌داد پزشكي
الف نظريه عقد وكالت
ب نظريه عقد اجاره اشخاص
1- عقد اجاره اشخاص
2- قرار‌داد كار و يا قرار‌داد مقاطعه كاري
ج نظريه قرار‌داد خصوصي
گفتار دوم خصوصيات قرار‌داد پزشكي
الف شخصي بودن
ب لازم بودن نسبت به پزشك
ج مستمر بودن
د معاوضي بودن
هـ عهدي بودن
و رضائي بودن
ز مرتبط بودن با نظم عمومي
ح انساني بودن
فصل سوم تعهدات قرار‌دادي پزشك
مبحث اول تعهد به درمان بيمار
گفتار اول- قاعده كلي تعهد به وسيله
گفتار دوم- استثنائات قاعده تعهد به نتيجه
الف انتقال خون
ب اعضاي مصنوعي
ج آزمايشات پزشكي
د‌ جراحي زيبائي
هـ بيهوشي
و تضمين سلامتي بيمار
گفتار سوم تحليل تعهد پزشك در قانون مجازات اسلامي
مبحث دوم تعهد به ادامه درمان
گفتار اول تبيين تعهد به ادامه درمان
گفتار دوم اسباب معافيت از تعهد
الف اقاله
ب قوه قاهره
ج دعوت از پزشك ديگر
د عدم توانائي و تخصص
هـ عدم اجراي تعهدات از سوي بيمار
و با اطلاع و اطمينان از امكان درمان توسط پزشك ديگر
مبحث سوم داشتن مهارت و رعايت موازين فني و علمي و نظامات دولتي
گفتار اول داشتن مهارت و قابليت علمي
گفتار دوم رعايت موازين فني و علمي
گفتار سوم رعايت نظامات دولتي
الف عدم تحميل مخارج غير ضروري به بيماران
ب رعايت تعرفه‌هاي خدمات درماني
ج عدم دريافت مبلغي زائد بر وجوه دريافتي مؤسسات درماني
د استفاده از عناوين علمي و تخصصي تائيد شده
هـ درج مشخصات و طرز استعمال دارو در نسخه
مبحث چهارم تعهد به آگاه نمودن بيمار
گفتار اول رضايت آگاهانه
گفتار دوم آگاه سازي در مراحل مختلف درمان
الف آگاه نمودن به تشخيص بيماري
ب آگاه نمودن به معالجه
ج آگاه نمودن به مسائل بعد از معالجه
گفتار سوم محدوده تعهد بر آگاه سازي
الف معيار آگاه سازي
1- معيار جامعه متخصصين «معيار طبابت حرفه‌اي»
2- معيار فرد معقول
3- معيار فردي يا معيار بيمار – مدار
ب درجات آگاه سازي
1- بيمار‌يهاي داراي خطر خاص
2- بيماريهاي ساده
مبحث پنجم اخذ رضايت بيمار
گفتار اول رضايت به درمان
گفتار دوم معافيت پزشك از اخذ رضايت
الف اعمال طبي معمولي و جاري
ب حالت اورژانسي
1- شرائط ايجاد حالت اورژانس
1-1- عنصر فوريت
1-2- فقدان هوشياري بيمار
1-3- عدم وجود بستگاني كه به آنها رجوع شود
2- مرجع تشخيص فوريت
مبحث ششم عدم افشاي اسرار بيمار
گفتار اول اركان مسؤوليت افشاي اسرار پزشكي
الف وجود سر
ب شخصيت مرتكب
ج افشاي سر
گفتار دوم مواردي كه افشاي سر جايز است
الف رضايت مجني عليه
ب اعلام بيمار‌يهاي واگير‌دار
ج اعلام جرائم
د اداي شهادت برابر داد‌گاه
هـ كارشناسي
و افشاي سر در مقام از خود
ز اعلام ولادت وفوت
فصل چهارم شرائط مسؤوليت قرار‌دادي پزشك
مبحث اول نقض قرار‌داد پزشكي
گفتار اول وجود قرار‌داد پزشكي
الف حالت انتخاب پزشك توسط بيمار
ب حالت معالجه رايگان
ج حالت انتخاب پزشك توسط شركت يا كار‌خانه
د حالت مداخله پزشك بدون در‌خواست بيمار
هـ حالت انتخاب پزشك توسط بيمارستان خصوصي
و حالت انتخاب پزشك توسط بيمارستان دولتي
ز حالت امتناع پزشك از معالجه بيمار
ح حالت بطلان قرار‌داد پزشكي
گفتار دوم عدم اجراي تعهد (خطاي پزشكي)
الف لزوم تقصير پزشكي
ب مسؤوليت پزشك در حقوق موضوعه ايران
ج مفهوم و علل خطاي پزشكي
د معيار خطاي پزشكي
1- معيار شخصي
2- معيار نوعي
2-1- رعايت برخي از شرائط داخلي
2-2- رعايت شرائط خارجي (زمان و مكان)
هـ درجه خطاي پزشكي
مبحث دوم ورود خسارت
گفتار اول اقسام خسارت
الف خسارت مادي
ب خسارت معنوي
گفتار دوم شرائط خسارت قابل مطالبه
الف مسلم بودن خسارت
ب مستقيم بودن خسارت
ج جبران نشدن خسارت
د قابل پيش بيني بودن خسارت
مبحث سوم رابطه سببيت
گفتار اول مفهوم رابطه سببيبت و تميز سبب در تعدد اسباب
الف مفهوم رابطه سببيت
ب نظريات حقوقي در تميز سبب واقعي در تعدد اسباب
1 – نظريه برابري اسباب و شرائط
2 - نظريه سبب مقدم در تأثير
3 - نظريه سبب متعارف
گفتار دوم تاثير اسباب خارجي بر مسؤوليت پزشك
الف قوه قاهره
1- خارجي بودن حادثه
2- گريز ناپذيري حادثه
3- عدم قابليت پيش بيني حادثه
ب تقصير زيان ديده (بيمار)
1- پوشش يكي از خطا‌ها بوسيله خطاي ديگري
1-1- تقصير عمدي
1- 2- رضايت زيان ديده
2- خطاي بيمار نتيجه خطاي پزشك
ج فعل شخص ثالث
1- فعل همكاران پزشك
1-1- نظريه مسؤوليت كار‌فرما از فعل كار‌گر
1-2- نظريه مسؤوليت قرار‌دادي ناشي از فعل غير
2- فعل همكاران غير پزشك (پرستاران)
2-1حالتي كه پزشك، بيمار را انتخاب كرده است و بيمارستان فقط مراقبت و نگهداري از بيمار بعهده دارد
2-2- حالتي كه بيمار پزشك را انتخاب ننموده است و پزشك مزد بگير بيمارستان است
مبحث چهارم شرط عدم مسؤوليت قراردادي (شرط برائت)
گفتار اول نظريه شرط عدم مسؤوليت (معافيت از تقصير)
گفتار دوم نظريه شرط عدم مسؤوليت (جابجايي بار دليل)
نتايج
پيشنهادها
فهرست منابع

منابع و مأخذ
1- منابع فارسي
الف) كتابها
1- آخوندي،‌محمود، آيين دادرسي كيفري، ج 1 ، چاپ دوم، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهي، 1367.
2- اردبيلي، محمد علي، حقوق جزاي عمومي، ج1، چاپ اول، تهران، نشر ميزان، 1379.
3- ادريس عوض، احمد، الدية بين العقوبة و التعويض، (ترجمه دكتر عليرضا فيض) ، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1372.
4- آريانپور كاشاني، عباس، فرهنگ كامل انگليسي به فارسي، ج3، تهران، انتشارات امير كبير، بي‌تا.
5- آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربي به فارسي، چاپ سوم، تهران، نشر ني، 1382.
6- اسماعيلي،‌محسن، قوه‌ قاهره، چاپ اول، تهران، انتشارات سروش، 1381.
7- آشوري، محمد، آيين دارسي كيفري، ج1، چاپ اول، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاهها (سمت)، 1375.
8- الماسي، ‌نجاد علي، تعارض قوانين،‌چاپ دوم، تهران، مركز نشر دانشگاهي، 1370.
9- امامي، سيد حسن، حقوق مدني، ج1، چاپ سوم، تهران، انتشارات اسلاميه، 1347.
10- ________ حقوق مدني، ج2، چاپ هيجدهم، انتشارات اسلاميه، 1384.
11- ________، حقوق مدني، ج4، چاپ هفتم، انتشارات اسلاميه، 1354.
12- اميري قائم مقامي، عبدالمجيد، حقوق تعهدات، ج1، چاپ اول، تهران،‌انتشارات دانشگاه تهران، 1347.
13- ________________ نظريه كلي تعهدات قانون مدني، تهران، دانشگاه تهران، 1354.
14- ايزانلو، ‌محسن، شروط محدود كننده و ساقط كننده مسؤوليت در قرار‌دادها، چاپ اول، تهران، ‌شركت انتشار، 1382.
15- باختر، احمد و رئيسي، مسعود، مجموعه قوانين و مقررات كار‌شناسي، چاپ اول، تهران، انتشارات خط سوم، 1382.
16- _________________، مجموعه قوانين و مقررات اجراي احكام، چاپ اول، مشهد، انتشارات سحوري، 1381.
17- باديني، حسن، فلسفه مسؤوليت مدني، چاپ اول، تهران،‌شركت انتشار، 1384.
18- باز‌گير، يدالله، قانون مجازات اسلامي در آراء ديوانعالي كشور- 2 (قتل شبه عمد و خطاي محض)، تهران، انتشارات ققنوس، 1367.
19- ________ موازين حقوق تجارت درآراء ديوانعالي كشور، چاپ اول، تهران، گنج دانش، 1378.
20- پاد، ابراهيم، حقوق كيفري اختصاصي، ج1، چاپ اول، تهران،‌انتشارات رهام، 1381.
21- جعفريان،‌علي و كاظميان، علي و صدر حسيني، سيد موسي، پزشك و ملاحظات اخلاقي، چاپ اول، براي فردا، 1383.
22- جفعري تبار، حسن، مسؤوليت مدني سازندگان و فروشندگان كالا، چاپ اول،‌ تهران، نشر دادگستر، 1375.
23- جعفري لنگرودي، محمد جعفر، تاريخ حقوق ايران، گيلان، كانون معرفت،‌بي‌تا.
24- __________________ تأثير اراده در حقوق مدني، چاپ اول،‌گيلان، چاپخانه گيلان، 1340.
25- __________________ ترمينولژي حقوق،‌تهران، انتشارات گنج دانش، 1364.
26- __________________ حقوق تعهدات، ج1، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1369.
27- __________________ دائرة المعارف حقوق مدني و تجارت،‌ج1، تهران، انتشارات مشعل آزادي، 1357.
28- جنيدي، ‌لعيا، مسؤوليت مدني ناشي از حوادث رانندگي،‌چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1380.
29- حائري، مسعود، مباني‌فقهي تحليلي ازماده 10 قانون مدني، چاپ اول، تهران، انتشارات كيهان، 1370.
30- حسيني، سيد محمدرضا، قانون مجازات اسلامي در رويه قضائي. چاپ دوم، تهران، انتشارات مجد، 1385.
31- حسيني نژاد،‌ حسينقلي، مسؤوليت مدني، چاپ اول، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهي، 1370.
32- خامنه‌اي، سيدعلي، رسالة اجوبة الاستفتائات، (ترجمه فارسي)، چاپ پنجم،‌انتشارات بين المللي الهدي، 1382.
33- خدابخشي، عبدالله، استقلال و پيوند حقوق مدني و كيفري، چاپ اول، تهران، انتشارات فكر سازان، 1384.
34- درخشان نيا، حميد، ضررو زيان ناشي از جرم، چاپ اول، تهران، نشر مهاجر، 1384.
35- دروديان،‌ حسنعلي،‌ جزوه درس حقوق مدني4، انتشارات دانشكده حقوق دانشگاه تهران.
36- دهخدا، علي اكبر، لغت نامه، ج12و 37، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1373.
37- زارعت، عباس، شرح قانون مجازات اسلامي، بخش كليات حقوق عمومي، چاپ سوم، انتشارات ققنوس، 1382.
38- _________شرح قانون مجازات اسلامي و تعزيرات، ج2، چاپ دوم، كاشان، نشر فيض، بي‌تا.
39- ژورن، پاتريس، اصول مسؤوليت مدني، (ترجمه مجيد اديب)، چاپ اول، تهران، نشر منيران، 1382.
40- سالمي، صديقه، حقوق بيمار و مسؤوليت پرستار، چاپ اول، نشر سالمي، 1384.
41- السنهوري، عبدالرزاق، الوسيط،‌(ترجمه سيد مهدي داد مرزي و دانش كيا، محمد حسين)،‌قم، انتشارات دانشگاه قم،‌1382.
42- شامبياتي، هوشنگ، حقوق جزاي‌عمومي، ج1، چاپ هشتم، تهران، انتشارات ژوبين، 1375.
43- شجاع‌پوريان، سياوش، مسؤوليت مدني ناشي از خطاي شغلي پزشك، چاپ اول، تهران، انتشارات فروسي، 1372.
44- شفيعي سروستاني، ابراهيم‌ و ستايش،‌محمد كاظم و قياسي، جلال‌الدين، قانون ديات، مقتضيات زمان، مركز تحقيقات استراتژيك رياست جمهوري، 1376.
45- شمس، عبدالله، آئين دادرسي مدني، ج1، چاپ سوم، تهران، نشر ميزان، 1381.
46- شهري،‌ غلامرضا و ستوده جهرمي، سروش، نظريات اداره حقوقي قوه قضائيه در زمينه مسائل كيفري، ج1، تهران، روزنامه رسمي كشور، 1373.
47- شهيدي، مهدي، آثار قرار‌داد‌ها و تعهدات،‌چاپ اول، تهران، انتشارات مجد، 1382.
48- _________ ارث، چاپ اول، تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاهها (سمت)، 1374.
49- _________ تشكيل قرار‌دادها و تعهدات، چاپ اول، تهران، نشر حقوقدان، 1377.
50- _________ سقوط تعهدات، چاپ چهارم،‌تهران، نشر حقوقدان، 1377.
51- صادقي، محمد هادي، حقوق جزاي اختصاصي،‌ جرائم عليه اشخاص، ج1، چاپ هفتم، تهران، نشر ميزان،‌1382.
52- صدر‌زاده افشار، سيد محسن، ادله اثبات دعوي در حقوق ايران، چاپ دوم، تهران، مركز نشر دانشگاهي، 1370.
53- صفائي، سيد حسين، دوره مقدماتي حقوق مدني، ج2، چاپ اول، تهران، نشريه مؤسسه عالي حسابداري، 1351.
54- ____________مقالاتي درباره حقوق مدني و تطبيقي، چاپ اول، تهران، نشر ميزان، 1375.
55- صفائي، سيد حسين و قاسم‌زاده، سيد مرتضي، حقوق مدني، اشخاص ومحجورين، چاپ چهارم، تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاهها (سمت)، 1378.
56- ضرغام، محمد، اخلاق در پژوهشهاي پزشكي، چاپ اول، تهران، براي فردا، 1381.
57- طباطبائي مؤتمني، منوچهر، حقوق اداري، چاپ دهم،‌تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاهها (سمت)، 1384.
58- عارفي مسكوني، محمد، ماهيت حقوقي ديه و تحليل ميزان و نوع آن، چاپ اول، تهران، دانشور، 1382.
59- عباسي، محمود، افشاي اسرار بيماران، چاپ اول، تهران، انتشارات حقوقي، 1382.
60- _________ راهنماي حقوق پزشكي، چاپ اول، تهران، انتشارات حقوقي، 1382.
61- _________ رضايت به درمان، چاپ اول، تهران، انتشارات حقوقي، 1383.
62- عباسي، محمود، و مشايخي بهرام،‌ حقوق، اخلاق و پزشكي، چاپ اول، تهران، مؤسسه فرهنگي و انتشاراتي پايا، 1377.
63- عباسي، محمود، مجموعه مقالات حقوق پزشكي، ج2، چاپ اول، تهران، مؤسسه فرهنگي انتشاراتي حيان، 1376.
64- _________، مجموعه مقالات حقوق پزشكي، ج6 ،‌چاپ اول، تهران، انتشارات حقوقي، 1382.
65- _________ مسؤوليت انتظامي پزشكي، چاپ اول، تهران، انتشارات حقوقي، 1382.
66- _________نقش رضايت در پژوهشهاي علوم پزشكي، تهران، انتشارات حقوقي، 1382.
67- عدل، مصطفي‌ (منصور السلطنه)، حقوق مدني، به كوشش محمد‌رضا بندر چي، چاپ اول، قزوين، انتشارات بحرالعلوم، 1373.
68- عراقي، سيد عزت‌اله، حقوق‌كار، ج1، چاپ چهارم، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاهها (سمت)، 1384.
69- عميد،‌ حسن، فرهنگ عميد، چاپ سيزدهم، تهران، انتشارات جاويدان 1355.
70- غمامي، مجيد، قابليت پيش بيني ضرر در مسؤوليت مدني، چاپ اول، تهران، شركت انتشار، 1383.
71- _______ مسؤوليت مدني دولت، چاپ اول، تهران، نشر داد‌گستر، 1376.
72- فقيه نخجيري، حسن، دعوي‌خصوصي در داد‌گاه جزا، تهران، چاپ داور پناه، 1351.
73- فيستا، جانين، حقوق و مسؤوليت پرستاران (ترجمه محمود عباسي)، چاپ اول، تهران،‌نشر طبيب، 1377.
74- قاسم‌زاده، سيد مرتضي، مباني مسؤوليت مدني، چاپ اول، تهران، نشر داد‌گستر، 1378.
75- قضائي، صمد، پزشكي قانوني، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1366.
76- قهرماني، نصراله، مسؤوليت مدني وكيل داد‌گستري، چاپ اول، تهران، نشر گندم، 1377.
77- كاتوزيان، ناصر، اثبات و دليل اثبات، ج1، چاپ اول، تهران،‌ نشر ميزان، 1380.
78- __________ ايقاع، نظريه عمومي، ايقاع معين، چاپ اول، تهران، نشر يلدا، 1370.
79-__________ حقوق خانواده، ‌ج1، چاپ سوم، تهران،‌ شركت انتشار، 1371.
80- __________ عقود معين، ج1، چاپ چهارم، تهران، شركت انتشار، 1371.
81-__________ عقود معين، ج4، چاپ دوم، تهران،‌شركت انتشار، 1376.
82-__________ قواعد عمومي قرار‌دادها،‌ج1، چاپ اول، تهران، انتشارات بهنشر، 1362.
83-__________قواعد عمومي قرار‌دادها، ج2، چاپ اول، تهران، انتشارات بهنشر، 1366.
84-__________ قواعد عمومي قرار‌دادها، ج3، چاپ اول، تهران، انتشارات بهنشر، 1368.
85-__________ قواعد عمومي قرار‌دادها، ج4، چاپ اول، تهران، انتشارات، بهنشر، 1368.
86- __________ كليات حقوق، چاپ دوم، تهران، شركت انتشار، 1379.
87-__________ مجموعه مقالات گامي به سوي عدالت،‌چاپ اول، تهران، انتشارات دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، 1378.
88-__________ مقدمه علم حقوق، ‌چاپ پانزدهم، تهران، شركت انتشار، 1371.
89-__________ مسؤوليت مدني، ج1، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1378.
90-__________ مسؤوليت مدني ناشي از حوادث رانندگي، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، 1380.
91-__________ نظريه عمومي تعهدات، چاپ اول، تهران، مؤسسه نشر يلدا، 1374.
92- كي‌نيا، مهدي، كليات مقدماتي حقوق،‌ج1، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1348.
93- گلدوزيان، ايرج، بايسته‌هاي حقوق جزاي عمومي، چاپ هشتم، تهران، نشر ميزان، 1382.
94-__________ حقوق جزاي اختصاصي، ج1، چاپ چهارم، تهران،‌ انتشارات ماجد، 1372.
95- گودرزي، فرامرز، پزشكي قانوني، تهران، انتشارات انيشتين، 1377.
96- متين دفتري، احمد، آئين دادرسي مدني و بازرگاني، ج2، چاپ دوم، تهران، انتشارات مجد، 1381.
97- __________ مجموعه رويه قضائي، قسمت حقوقي، نظريات ديوان عالي كشور، 1311 تا 1330.
98- مركز تحقيقات كامپيوتري علوم اسلامي، لوح فشرده جامع فقه اهل البيت (ع).
99- محسني،‌ مرتضي، دوره حقوق جزاي عمومي، ج2، چاپ اول، تهران، گنج دانش، 1375.
100- محقق حلي، ابوالقاسم نجم الدين جعفربن الحسن، شرائع الاسلام، (ترجمه ابوالقاسم ابن احمد يزدي)، ج4، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1364.
101- معاونت پژوهش، تدوين و تنقيح قوانين و مقررات رياست جمهوري، مجموعه قوانين و مقررات نظام‌هاي حرفه‌اي، ج2، چاپ اول، 1383.
102- معين، محمد، فرهنگ معين، ج2، چاپ هشتم، تهران، انتشارات امير‌كبير، 1371.
103- فصيحي‌زاده، عليرضا، اذن و آثار حقوقي آن، چاپ اول، قم،‌دفتر تبليغات اسلامي حوزه عليمه قم،‌ 1377.
104- مكارم شيرازي، ناصر، استفتائات جديد، دوره‌ سه جلدي،‌چاپ سوم، قم، نشر مدرسه علي‌ابن‌ابيطالب (ع)، 1381.
105- منتظري، حسينعلي، توضيح المسائل،‌ج1، چاپ شانزدهم، قم، نشر تفكر، 1377.
106- موسوي اردبيلي، سيد عبدالكريم، استفتائات،ج1، قم، ‌انتشارات نجات، 1377.
107- مير‌سعيدي، سيد منصور، ماهيت حقوقي ديات، تهران، نشر ميزان، 1373.
108- نايب‌زاده، ‌عباس، بررسي حقوقي باروري مصنوعي، چاپ اول، تهران، انتشارات مجد، 1380.
109- نجم‌آبادي، محمود، تاريخ طب ايران، ج1، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1341.
110- نصيري، مرتضي، حقوق تجارت‌ بين‌الملل، چاپ اول، تهران، ويسمن، بي‌تا.
111- نو‌بخت،‌ يوسف، نظريه‌هاي حقوقي در قلمرو پزشكي، چاپ اول، تهران، انتشارات كيهان، 1373.
112- نور‌بها، رضا، زمينه حقوق جزاي عمومي، چاپ هفتم، تهران،گنج دانش، 1382.
113- والتر،‌ تي‌جامپيون جونيور، مسؤوليت مدني در ورزش، (ترجمه حسين آقائي نيا)، چاپ سوم، نشر داد‌گستر، 1383.
114- وليدي، محمد صالح،‌ حقوق جزاي عمومي، چاپ اول، تهران، نشر داد، 1373.
115- يزدانيان، ‌عليرضا، حقوق مدني، قلمرو مسؤوليت مدني، چاپ اول، تهران، انتشارات آريان، 1379.
ب) مقالات
116- اسماعيل آبادي، عليرضا، مسؤوليت يا عدم مسؤوليت پزشك، مجله مطالعات اسلامي، ش64.
117- اشتري، محمد، اعتبار شروط عدم مسؤوليت يا محدود كننده مسؤوليت، نشريه مؤسسه حقوق تطبيقي دانشگاه تهران، ش1، 1355.
118- اصغري، فريبا و همكاران، اظهار خطاي پزشكي، جمله ديابت و ليپد ايران، ويژه‌نامه اخلاق و تاريخ پزشكي، 1384.
119- اصلاني، حميدرضا، مفهوم و جايگاه تقصير در مسؤوليت مدني قهري و قرار‌دادي، مجله تخصصي دانشگاه علوم اسلامي رضوي، شماره‌هاي 15 و 16.
120- بوشهري، جعفر، رويه‌‌هاي قضائي، نشريه دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، ش1، 1349.
121- پارسا‌پور، عليرضا و همكاران، رضايت آگاهانه،‌ مفهوم و شرائط و راهكار‌هاي اجرائي آن، مجله ديابت و ليپد ايران، ويژه‌نامه اخلاق و تاريخ پزشكي، 1384.
122- تنك،‌ اندره، حقوق مسؤوليت مدني، مقاله «مسؤوليت و قرار‌دادها» (ترجمه ايرج بابائي)، مجله پژهش حقوق و سياست،‌ ش1.
123- جعفري‌تبار، حسن، از آستين طبيبان، قولي در مسؤوليت مدني پزشكان،‌ مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، ش41.
124- جنيدي، لعيا، تعهد به دادن اطلاعات در قرار‌دادها،‌مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، ش56.
125- ______ تقصير زيان ديده،‌مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، ش46.
126- حقيقي، زهره، رضايت آگاهانه (در درمان و تحقيق)، دفتر مطالعات علوم انساني در طب و اخلاق پزشكي (متن منتشر نشده).
127- داراب‌پور،‌ سهراب، اخذ برائت براي خسارت ناشي از درمان يا عمل جراحي، رافع ضمان يا اعتمادي خلاف احتياط در مسؤوليت تخصصي پزشكان،‌ مجله تحقيقات حقوقي دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه شهيد بهشتي، ش41.
128- روحاني، فواد، قتل در قانون انگلستان،‌ مجموعه حقوقي، ش47.
129- ره‌پيك، سيامك،‌خسارت عدم النفع، فصلنامه ديد‌گاههاي حقوقي، شماره‌هاي 19و20.
130- الشريف، محمد‌مهدي، ضمان ناشي از عدم النفع، نشريه كانون وكلاي داد‌گستري استان اصفهان، خبر‌نامه سال اول، 1381.
131- شكاري ، روشنعلي ، نقد و بررسي تبصره 2 ماده 515 قانون آئين دادرسي مدني، (عدم النفع)، مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، شماره 52.
132- قاسم‌زاده،‌سيد مرتضي، رابطه غرور و تقصير، فصلنامه ديد‌گاههاي حقوقي، دانشكده علوم قضائي و خدمات اداري، شماره‌هاي 10و11 .
133- _____________ مفهوم غير قانوني بودن يا نا هنجاري فعل زيانبار در مسؤوليت مدني، فصلنامه ديد‌گاههاي حقوقي،‌ دانشكده علوم قضائي و خدمات اداري، شماره هاي 13و 14.
134- كاتوزيان، ناصر، ستايش قرار‌داد يا اداره قرار‌داد، مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، ش52.
135- __________ماهيت و قلمرو ديه- ضرر و زيان ناشي از جرم، مجله كانون وكلاي داد‌گستري مركز، شماره‌هاي 6و 7.
136- كاظمي، محمود، قاعده جلوگيري از خسارت،‌مجله دانشگده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، ش68.
137- ________ نظريه از دست دادن فرصت در مسؤوليت مدني، مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، ش53.
138- مرعشي، سيد محمد حسن، ديه و ضرر و زيان ناشي از جرم، مجله قضائي و حقوقي داد‌گستري،‌ ش1، 1370.
139- مكارم شيرازي، ناصر، آيا طبيب ضامن است، مجله درسهائي از مكتب اسلام، ش10، 1365.
140- موسوي بجنوردي، ‌سيد محمد، مسؤوليت كيفري و مدني پزشك، پژوهشنامه متين، ش14.
141- __________________ مسؤوليت (مدني و كيفري) پزشك، مجله قضائي و حقوق داد‌گستري، ش9، 1372.
142- موسوي نسب،‌سيد مسعود و جلالي جهرمي، مريم، بررسي نگرش اساتيد و دستياران باليني دانشكده پزشكي شيراز در رابطه با گفتن تشخيص به بيماران غير قابل درمان مجله پزشكي قانوني،‌ ش، 27، 1381.
143- نوري، رضا، آيا رضايت مجني عليه در اجراي عمل مجرمانه موجب رفع مجرميت مي‌شود،‌ مهنامه قضائي، س8، ش89.
144- هاشمي شاهرودي، سيد محمود، آنچه بزهكار افزودن بر ديه بايد بپردازد، فصلنامه فقه اهل بيت، شماره‌هاي 5و6 .
ج) پايان نامه‌ها
145- احمدي و استاني، عبدالغني، نظم عمومي در حقوق خصوصي، دانشگاه تهران، دانشكده حقوق و علوم سياسي، 1318.
146- اسماعيل آبادي، عليرضا، شرط برائت در قرار‌داد پزشك با بيمار، دانشگاه مفيد، 1382.
147- آرميده، محمد، مسؤوليت جزائي در امور پزشكي در حقوق كيفري ايران، دانشگاه شهيد بهشتي، دانشكده حقوق، 1372.
148- آقايي‌نيا، حسين، بررسي تحليلي ماده 42 قانون مجازات اسلامي، دانشگاه تهران، دانشكده حقوق و علوم سياسي، 1359.
149- پور مخولي دزفولي، عظيم، مسؤوليت مدني‌مهندسين ساختمان، دانشگاه آزاد اسلامي، واحد تهران مركز، 1378.
150- حكيمي‌ها ، سعيد، مسؤوليت كيفري پزشكان در حقوق ايران، دانشگاه تهران، دانشكده حقوق و علوم سياسي، 1371.
151- وحدتي شبيري، سيد حسن، مسؤوليت حقوقي ناشي از تخلف از اجراي تعهد، دانشگاه تربيت مدرس، دانشكده علوم انساني، 1381.
2- منابع عربي
الف – كتابهاي عربي فقهي
152- آل كاشف الغطا، محمد حسين، تحرير المجلة، ج1، چاپ اول، مطبعة حيدرية، 1361.
153- ابن ادريس حلي، محمد،‌كتاب السرائر، چاپ اول، قم، موسسة النشر الاسلامي، 1418هـ
154- ابن حمزه، ‌عماد الدين ابي‌جعفر محمد بن علي بن‌حمزه الطوسي، الوسيلة الي نيل الفضيلة، گردآوري شده در سلسلة الينابيع الفقهية، ج24، الطبعة الاولي، بيروت، مؤسسة الفقة الشيعة، 1410هـ.
155- انصاري، شيخ مرتضي، المكاسب، چاپ سنگي، تبريز، 1275هـ.
156- حر عاملي، شيخ محمد بن حسن، وسائل الشيعة، چاپ اول، قم، موسسة آل البيت لأحياء التراث، 1412هـ.
157- حسيني، سيد محمد جواد، مفتاح الكرامة، ج4، قم، مؤسسه آل البيت (ع)، بي‌تا.
158- الحسيني الشيرازي، سيد محمد، الفقه، ج74و 90، بيروت، دار‌ العلوم، 1409هـ.
159- حسيني مراغي، مير عبدالفتاح، العناوين، ج2، چاپ اول، قم، مؤسسه نشر اسلامي، 1418هـ.
160- خميني، روح الة، تحرير الوسيلة ، ج2، مؤسسه اسماعيليان، بي‌تا.
161- خوئي، سيد ابوالقاسم، مباني تكملة المنهاج، ج2، چاپ دوم، نجف اشرف، مطبعة الأداب، 1396ق.
162- __________مصباح الفقاهة ، (مقرر محمد علي توحيدي)، ج2، قم، انتشارات حاجياني، بي‌تا.
163- __________منهاج الصالحين، ج2، چاپ پنجم، قم، مطبعة علمية، 1395ق.
164- رشتي، ميرزا حبيب‌اله، غصب،‌چاپ سنگي، بي جا، بي تا.
165- شهيد ثاني، زين الدين الجبعي العاملي، الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية، ج10، بيروت، دار‌العالم الأسلامي، بي‌تا.
166- ____________________ مسالك الأفهام، ج2، قم، چاپ اول، مكتبة بصيرتي، بي‌تا.
167- شيخ طوسي، ابي جعفر، التهذيب، ج6، چاپ سوم، تهران، دار الكتب الأسلامية، 1364هـ.
168- طباطبائي حكيم، سيد محسن، مستمسك العروة الوثقي، ج12، چاپ اول، قم، مؤسسه اسماعيليان، 1416هـ.
169- طباطبائي يزدي، سيد محمد كاظم، العروة الوثقي، ج2، چاپ اول، بيروت، الدار الأسلامية،1410هـ.
170- _______________حاشيه بر مكاسب،‌ج1، چاپ سربي، بي‌تا.
171- طباطبائي، سيد علي، رياض المسائل، ج2، قم، مؤسسه آل البيت، 1404هـ.
172- علامه حلي، قواعد الأحكام، ج2، چاپ اول، قم، انتشارات جامعه مدرسين،‌1416هـ.
173- فضل‌الله، سيد محمد حسين، فقة الشريعة، ج2، چاپ سوم، بيروت، دار الملاك للطباعة و النشر و التوزيع، 2001م.
174- الكليني، يعقوب، من لايحضره الفقية، بيروت، دارالتعارف، بي‌تا.
175- گيلاني قمي، ميرزا ابوالقاسم، جامع الشتات، تصحيح مرتضي رضوي، تهران، مؤسسه كيهان، 1371.
176- محسني، محمد آصف، الفقه و المسائل الطبية ، چاپ اول، قم، بوستان كتاب، 1382.
177- محقق حلي، ابوالقاسم نجم الدين جعفر بن الحسن، شرائع الأسلام، ج4، چاپ دوم، بيروت، دارالأ ‌ضواء، 1043هـ.
178- محقق ثاني، جامع المقاصد في شرح القواعد، ج1، قم مؤسسه آل البيت، 1411هـ.
179- محقق اردبيلي، مجمع الفائدة و البرهان، ج10، چاپ اول، قم، مؤسسه نشر اسلامي، 1362.
180- مكارم شيرازي، ناصر، ضمان الطبيب لما يتلف بطباتبة، كتاب قراءات الفقهية معاصرة في معطيات الطب الحديث، الطبعة الاولي، بيروت، مركز الغدير للدراسات الأسلامية، 1423هـ.
181- __________ القواعد الفقهية، ج1، چاپ سوم، قم، انتشارات، مدرسه امام اميرالمومنين (ع)، 1410هـ.
182- موسوي بجنوردي، سيد ميرزا حسن، القواعد الفقهية، ج1، چاپ نجف اشرف، 1389هـ.
183- نجفي، شيخ محمد حسن، جواهر الكلام، ج 42، چاپ ششم، تهران، كتابخانه اسلامية، 1404هـ.
184- __________ جواهر الكلام، ج15، چاپ اول، مؤسسة المرتضي العالمية، 1412هـ.

ب – كتابهاي عربي حقوقي
185- الابراشي، حسن زكي، المسوولية الاطباء و الجرامين المدينة في التشريع المصري و المقارن، چاپ اول، قاهرة،‌مطبعة دارالنشر للجامعات المصرية، 1951م.
186- ابن قدامة المقدسي، موفق الدين ابي محمد عبدالله بن احمد بن محمود، المغني و الشرح الكبير، ج5، بيروت دار‌الكتاب العربي، بي‌تا.
187- ابوستيت، حشمت، نظرية الالتزام في‌القانون المدين الجديد، الكتاب الأول مصادر الألتزام، الطبعة الثانية،‌قاهرة،‌ مطبعة مصر، 1954م.
188- بشات الساعدي، جليل حسن، مسوولية المعلم المدنية، الطبعة الاولي، بيروت، مكتبة دار‌الثقافة للنشر و التوزيع، 2004م.
189- البينة، محسن، نظر حديثة الي خطاء الطبيب الموجب للمسوولية المدنية، قاهرة، مكتبة الجلاء الجديدة المنصورة، 1990م.
190- التونجي، عبدالسلام، المسوولية المدينة – مسوولية الطبيب في القانون المقارن، الطبعة الثانية، ليبي، منشورات الجامعة الليبية، 1975م.
191- جمال‌ الدين زكي، محمود، مشكلات المسوولية المدينة ، قاهرة، مطبعة جامعة القاهرة، 1978م.
192- الجوهري، محمد فائق، المسوولية الطبية في القانون العقربات، قاهرة، مطبعة الجوهري، 1950م.
193- الحسيني عبد‌اللطيف، المسوولية المدنية عن الأخطاء المهنية، الطبعة الأولي، بيروت، الشركة العالمية للكتاب، 1987م.
194- الحياري، احمد حسن، المسوولية المدنية للطبيب في القطاع الخاص، الطبعة الأولي، عمان، دار‌الثقافة للنشر و التوزيع، 2005م.
195- الدسوقي ابوالليل، ابراهيم، تعويض الضرر في المسوولية المدنية، كويت، مطبوعات جامعة الكويت، 1995م.
196- الدينا صوري، عزالدين و الشواربي، عبدالحميد، المسوولية المدنية في ضوء الفقه و القانون، القاهرة،‌ الحديثة للطباعة، 1988م.
197- رستم باز، سليم، شرح المجلة ، چاپ سوم، بيروت، دار‌الكتب العلمية، بي‌تا.
198- رشدي، محمد سعيد، الخطاء غير المغتفر، الطبعة الأولي، كويت، مطبوعات جامعة الكويت، 1995م.
199- رياض، منير، المسوولية الجنائية للاطباء و الصيادلة،‌ الأسكندرية، دار المطبوعات الجامعية،‌1968م.
200- سامي الشواء، محمد، المسوولية الأطباء، قاهرة، دار النهضة العربية ، 2003م.
201- سعد، احمد محمود، مسوولية المستشفي الخاص عن اخطاء الطبيب و المساعدية،‌ قاهرة، جامعة القاهرة ، 1983م.
202- السنهوري، عبدالرزاق احمد، الموجز في النظرية العامة للالتزامات في القانون المدني‌ المصري، چاپ اول، بيروت،‌ قاهرة،‌مطبعة اللجنة التأليف، 1938م.
203- ________________الوسيط في شرح القانون المدني، ج1 و 7 ، چاپ دوم، بيروت، دار الأحياء التراث العربي، 1964م.
204- ________________نظرية العقد،‌بيروت، دار‌الأحياء التراث العربي، بي‌تا.
205- سوار، محمد وحيد الدين، النظرية العامة للالتزامات،‌ ج2، چاپ دوم، دمشق، المطبعة الجديد، 1987م.
206- شمس الدين، عفيف، المسوولية المدنية للطبيب، چاپ اول، طرابلس، المؤسسة الحديثة للكتاب، 2004م.
207- عامر، حسين و عامر، عبدالرحيم، المسوولية المدينة التقصيرية و العقديه،‌الطبعة الثانية،‌ قاهرة، دار المعارف، 1979م.
208- عبدالرحمن، حمدي، بحث في مشكلات المسوولية الطبية و زرع الأعضاء، بي‌تا، 1987م.
209- عبدالملك، جندي، الموسوعة الجنائية، ج5،
210- عبدالناصر، جمال، الموسوعة،‌ج2، قاهرة، المجلس الأعلي للشوؤن الأسلامية،‌1411م.
211- العسبلي، سعد سالم عبدالكريم، المسوولية المدنية عن النشاط الطبي في القانون الليبي، الطبعة الأولي،بنغازي، منشورات جامعة قاريونس، 1994م.
212- عودة،‌عبدالقادر، التشريع الجنائي للاسلام مقارناً بالقانون الوضعي، ج1، بيروت، مؤسسة الرسالة، 1415م.
213- العوجي، مصطفي، المسوولية المدنية ، ج2، چاپ دوم، بيروت، منشورات الحلبي الحقوقية، 2004م.
214- عبيد، موفق علي، المسوولية الجزائيه للاطباء عن افشاء السرالمهني، اردن،‌ مكتبة دار الثقافة للنشر و التوزيع، 1988م.
215- الفضل، منذر، المسوولية الطبية في الجراحة التجمييلة، چاپ اول، عمان، الدار الطبية الدولية للنشر، 2000م.
216- الكاساني، علاء الدين ابوبكر بن مسعود الكاساني الحنفي، بلائع الصنايع في ترتيب الشرايع، ج1، قاهرة، المطبعة الحمالية، 1328ق.
217- قائد، محمد اسامة، المسوولية الجنائية للاطباء،‌قاهرة،‌ دار النهضة العربية، 1988م.
218- مأمون، عبدالرشيد،‌عقد العلاج بين النظرية و التطبيق، قاهرة،‌ دار النهضة العربية، 1986م.
219- محجوب علي، جابر، دور الأرادة في العمل الطبي، الكويت، مجلس النشر العلمي جامعة الكويت، 2000م.
220- منصور، محمد حسين، المسوولية الطبية، دارالجامعة الجديد للنشر، بي‌تا.
221- المؤتمر العلمي السنوي لكلية الحقوق جامعة بيروت العربية، المجموعة المتخصصة في المسوولية القانونية للمهنين، ج1، بيروت،‌منشورات الحلبي الحقوقية، 2000م.
222- نجيده، علي حسين، التزامات الطبيب في العمل الطبي،قاهرة، دار النهضة العربية، 1992م.
223- النقيب، عاطف، النظرية العامة للمسوولية الناشئة عن الفعل الشخص، چاپ سوم، بيروت، انتشارات عويدات، 1984م.

منابع انگليسي
222- Brazier margret , medicine , pationts and The law Penguin books , 1992.
223- Hevia A , Hobgood C. Medical error during residency To tell or not to tell. Ann Emerg med , 2003.
224- Homi shapurji Mehata, medical law and ethics in India . Bombay . 1990
225- Kennds, Ian & Andrew Grubb, Principales of medical law, New york, oxford university press, 1998.
226-Koniaris Theodore & Anna Karlovassitou – Koniari Medical law in Greece, London, kluwer law international. 1999.
227- Markensinis, B.S & S.F. Deakin Tort law, Newyork , Oxford university, 1999.
228- Mill j s . on Liberty.in Roboson JM ., editor Essay son politics and society. Vol 1 . vol 18 of robson J.M. et al , editors , collected work. Tornton university of tornto press 1972.
229- Nys Herman Medical law in Belgium, London, Kluwer law international, 1997.
230- Padfield, C.F& P.L.A. Barker Law made simple, oxford made simple, books, 1998.
231- Percy , R.A , Charles worth on negligence , London, 15 edition, 1971.
232- Tavitoks axar , Ethice and members of the medical profession lodon , British medical association , 1988.
233- Url http// www . news – medical . net / ? id = 3795 , (access march 2006).

---

برچسب ها: مسئوليت قراردادی پزشك در برابر بيمار پایان نامه مسئوليت قراردادی پزشك در برابر بيمار دانلود پایان نامه مسئوليت قراردادی پزشك در برابر بيمار مسئولیت مدنی پزشک مسئولیت قراردادی پزشک مسئولیت پزشک مسئولیت مدنی