قابل ویرایش 30 صفحه

مقدمه:
او ناشی از برخورداری او از اختیار، آزادی، علم و اندیشه است. این ویژگی‌ها به او امتیاز بخشیده و موجب گردیده است که انسان تنها خلیفة الهی بر روی زمین باشد و مورد توجه و تکریم پروردگار واقع شود و بر سایر مخلوقات برتری و فضیلت یابد. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
لقد کرّمنا بنی آدم و حملناهم فی البرّ و البحر و رزقناهم من الطیّبات و فضّلناهم علی ؛ ما آدمیزاد را گرامی داشتیم و آن‌ها را در خشکی و دریا کثیر ممن خلقنا تفصیلا‌ (بر مرکب‌های راهوار) حمل کردیم و از انواع روزی‌های پاکیزه به آنان روزی دادیم و آن‌ها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کردیم برتری بخشیدیم.
از آن‌جا که به لحاظ منطقی، همة مجازات‌ها متضمن تحمیل درد و رنج بر مجرم است و طبع انسانی آن را نمی‌پسندد و در شرایط عادی آن را انتخاب نمی‌کند و معمولاً اثری ناخوشایند بر مجازات‌شونده دارد، این پرسش مطرح می‌شود که اگر انسان موجودی دارای کرامت است، پس چرا در اسلام به جای بازپروری مجرم، دست به مجازات و تنبیه او می‌زنند؟ از این رو، برخی از مجازات‌ها، با منزلت و کرامت انسانی در تنافی می‌باشد و اعمالی مانند شلاق‌زدن، حبس نمودن، شخصیت و کرامت انسان را زیر سوال می‌برد؛ زیرا انسان مجرم به صرف ارتکاب جرم از انسانیت ساقط نمی‌گردد، علاوه بر آن‌که می‌توان گفت: مجازات با اختیار و آزادی انسان که از صفات و ویژگی‌های کرامت‌بخشی او است، منافات دارد؛ زیرا ترس از مجازات، موجب ایجاد محدودیت در اختیار و آزادی انسان می‌گردد و انسان مجبور می‌شود در بسیاری از خواسته‌هایی که دارد، آزادانه رفتار نکند.
از آنجا که امام خمینی‌(ره)، اسلام‌شناسی ژرف‌اندیش و فقیهی متبحّر بودند، دیدگاه‌ایشان در تبیین فلسفة مجازات در اسلام و نگاه خاصی که در فلسفة مجازات دارند و آن را برخاسته از نگاه کریمانه و سرشار از رحمت خداوند به انسان می‌دانند، حائز اهمیت است.
در این مقاله، فلسفة مجازات در اسلام را با تکیه بر سخنان و نوشته‌های امام راحل(ره)، در چند بخش بررسی می‌کنیم. در آغاز با توضیحی اجمالی در مورد فلسفة دین و فلسفة احکام، به معنای فلسفة مجازات می‌پردازیم. پس از تبیین آن، خلاصه‌ای از نظریات مختلف را در فلسفة مجازات، ذکر می‌کنیم و با یاری‌گرفتن از بیانات امام راحل(ره) به بررسی فلسفة مجازات از دیدگاه اسلام می‌پردازیم تا روشن شود که نگاه اسلام در تشریع مجازات، نگاهی در راستای مصلحت شخص مجرم و جامعه و تکریم آن‌ها است.
اما در آغاز بحث، لازم به ذکر است که بر خلاف بسیاری از دیدگاه‌های موجود در فلسفة مجازات که بر حفظ کرامت مجرم استوار نیست و به صراحت بیان می‌کنند که دغدغة آن را ندارند ـ که در صفحات بعدی ذکر می‌گردد ـ در دیدگاه امام(ره) ـ که مبتنی بر آموزه‌های دین مبین اسلام و برخاسته از مبانی عرفانی ایشان است ـ مجازات مجرم نیز در فرایند نگاه انسانی به او و از باب لطف و رحمت بر او به‌شمار می‌آید و دیگر اساس مجازات با کرامت انسانی او در تنافی نمی‌باشد، هر چند در پاره‌ای از موارد، رعایت مصالح عموم جامعه برای خود اقتضاءاتی دارد که در جای خود به تفصیل طرح می‌شود.

فهرست مطالب:
مقدمه
فصل اول: ضرورت مجازات و فلسفه آن
1ـ ضرورت مجازات
2ـ فلسفة مجازات
دیدگاه گذشته‌نگر و دیدگاه آینده‌نگر
نظریة اول: تشفّی خاطر و ارضا
نظریة دوم: جبران خسارت
نظریة سوم: نظریه فایده اجتماعی
نظریة چهارم: کاهش جرم، پیشگیری و ارعاب
نظریة پنجم: اصلاح و تربیت مجرمان
نظریة ششم: مکتب عدالت مطلقه
فصل دوم: فلسفة مجازات در اسلام از نگاه امام راحل(ره)
1. تجلی رحمت الهی نسبت به مجرم
تکفیر گناه و تهذیب مجرم
2. تجلی رحمت الهی نسبت به غیر مجرم
حفظ نظام اجتماعی
بازدارندگی
تحقق عدالت
اصل اول: تناسب بین مجازات و جرم
اصل دوم: توجه به هدف مجازات وانعطاف در اجرا
اصل سوم:‌ حفظ شخصیت مجرم در مجازات‌های اسلامی
اصل چهارم: عدم اصرار بر اثبات جرم
منابع

منابع و مأخذ:
1. آداب الصلاة، امام خمینی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، چاپ دهم، 1380.
2. انوار الهدایه، امام خمینی، موسسه تنظیم و نشر آثار امم خمینی، تهران، چاپ دوم، 1373.
3. تحریر الوسیله، امام خمینی، نشر دار الکتب العلمیة، اسماعیلیان، قم، 1409ق.
4. حقوق جزای عمومی، پرویز صانعی، نشر گنج دانش، تهران، چاپ چهارم، 1371.
5. شرح حدیث جنود عقل و جهل، امام خمینی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، چاپ هشتم، 1382.
6. صحیفه امام، امام خمینی، موسسه تنظیم ونشر اثار امام خمینی، تهران.
7. عیون أخبار الرضا(ع)، محمد بن علی بن حسین صدوق، چاپ اول، موسسه أعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، 1404ق.
8. فلسفه مجازات، جان کاتینگهام، مترجمان: ابراهیم باطنی، محسن برهانی، فصلنامه فقه و حقوق، شماره 4.
9. فلسفه مجازات، ناصر قربان‏نیا، فصلنامه نقد و نظر، شماره15.
10. فوائد الأصول، محمدعلی کاظمینی، تقریرات محقق نائینی، موسسه نشراسلامی، قم، چاپ سوم، بی‌تا.
11. کتاب البیع، امام خمینی، موسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی، تهران، چاپ اول، 1379.
12. کشف الاسرار، امام خمینی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
13. مسائل فلسفه دین، ویلیام پى. آلستون، ترجمه على حقى، فصلنامة نقد و نظر، ش 9.
14. مقررات کیفرى، رحیم نوبهار، جرایم ومجازات‌ها در تورات، ر.ک:
www.eresaneh.com/Persian/hoghoogh/moghararat%20keifari.htm
15. نظریه تعلیم اخلاقی مجازات، جین هامپتن، ترجمه حمید محبوبی، فصلنامه فقه و حقوق، شماره 5.
16. وسائل الشیعه، حر عاملی، موسسه آل البیت لإحیاء التراث، قم، چاپ دوم، 1414ق.
17. ولایت فقیه، امام خمینی، موسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی، تهران، چاپ دهم، 1379.

---

برچسب ها: فلسفة مجازات و کرامت انسان بررسی فلسفة مجازات و کرامت انسان بررسی مجازات و کرامت انسان ها کرامت انسان ها بررسی کرامت انسانی مجازات جبران خسارت نظریه فایده اجتماعی کاهش جرم پیشگیری و ارعاب اصلاح و تربیت مجرمان