بررسي فقهي وحقوقي آثار فرهنگي– تاريخي

( فقه اماميه و حقوق ايران )

آنچه انسان به دریافتن آن از راه توجه به آثار دعوت می شود تنها تجربیات زندگی مادی گذشتگان نیست بلکه درک سنت الهی است که ثابت و ملاک صحت و سقم عمل هر قوم است. این ملاحظه موجب عبرت و عبرت موجب هدایت انسان می گردد

به رغم ارزش معنوي آثار فرهنگي، تاريخي و جايگاه مهم آن ها در هويت يابي ملي و تاريخي ما ، اين آثار همواره در معرض بي توجهي و گاه نابودي قرار دارند. عوامل بي توجهي به ميراث فرهنگي يا غارت و تخريب آنها را مي توان در نگرش هاي فرهنگي، اوضاع نامناسب اقتصادي ، ضعف نظام حفاظتي و نارسايي ها و كمبود قوانين جستجو كرد .

ما درصدد بيان احكام و قوانين فقهي و حقوقي آثار فرهنگي - تاريخي و نارسايهاي موجود در آن هستيم .عدم آگاهي از اين احكام و تزاحم بين مالكيت عمومي و مالكيت خصوصي نيز يكي از بحث برانگيزترين موضوعات در اين زمينه است كه آثار علمي آن در خصوص بزه تخريب آثار فرهنگي - تاريخي مشهود است .

كشور ما از نظر دارا بودن ميراث فرهنگي- تاريخي، از جمله غني ترين كشورهاي جهان است، اما اين آثار همواره در معرض تخريب عمدي يا بي اعتنايي و فراموشي بوده اند . در سال هاي اخير موضوع ميراث فرهنگي و لزوم حفاظت از ان، بار ديگر مورد توجه قرار گرفته است، با اين حال به دلايل گواناگون ، اين آثار روز به روز كم تر و از حافظه تاريخي ما ناپديد مي شوند. وجود قوانين داخلي براي حفاظت از آثار تاريخي- فرهنگي ، مفيد ، اما غير كافي است ، به ويژه كه اين قوانين خود داراي كاستي ها و نواقصي هستند. حفاظت از ميراث پيشينيان، نه تنها مستلزم وجود قوانين كافي و عملكرد درست دستگاه هاي دولتي است، بلكه ايجاد آگاهي و نگرش درست در ميان مردم، عزمي ملي را مي طلبد.

واژه هاي كليدي : ميراث فرهنگي ، اموال فرهنگي ، آثار باستاني ، احكام فقهي و قوانين حقوقي.

مقدمه :

آثار فرهنگی تاریخی به عنوان زیر بنای فرهنگ جامعه ، پشتوانه ی معنویت و موجودیت و شناسنامه و سند هویت ملی هر ملت محسوب می شود و طیفی گسترده دارد که تمامی دستاوردهای انسان را در جریان تاریخ در بر می گیرد. بنابراین حفظ و حراست از آثار فرهنگی تاریخی و همچنین تدوین مقررات کیفری در جهت مقابله با مجرمان و رساندن صحیح و سالم این آثار به نسل های آینده ، ضرروتی اجتناب ناپذیر است.

مساله ای که به آن پرداخته خواهد شد؛ این است که در اين تحقيق بر آنيم كه رويكرد فقه و حقوق را نسبت به آثار فرهنگي – تاريخي مورد تجزيه وتحليل قرار دهيم كه اولاً از منظر فقهي وحقوقي چگونه به آثار فرهنگي - تاريخي پرداخته شده است ؟ ثانياً چگونه مي توان از رويكرد فقه و حقوق نسبت به آثار فرهنگي – تاريخي در زمينه حفظ و حراست ، حمايت وگسترش اين آثار بهره جست ؟ از آنجا که کشور عزیز ما دارای تمدن باستانی بوده و ابینه و امکنه تاریخی فرهنگی فراوانی را در خود به یادگار دارد لذا امکان بهره برداری و سود آوری فراوانی از طریق این گنجینه ها وجود دارد اما به واسطه عدم محافظت و عدم اتخاذ سیاست های حمایتی موثر، آثار فرهنگی تاریخی کشور در معرض صدماتی واقع شده که این خود به کاهش گرایش افراد ملل گوناگون، در دیدار از آثار تاریخی ایران انجامیده است.

توجه به اهمیت حفظ آثار فرهنگی تاریخی و لزوم مطالعه پیگیر و عمیق در این مورد و احساس ضرورت برنامه ریزی جامع و دقیق در جوانب مختلف موضوع ، مخصوصاً بررسي فقهي وحقوقي و مقررات کیفری، لزوم مطالعه ی موضوع را به اثبات می رساند. به ویژه در موقعیت کنونی که نسبت آثار فرهنگی - تاریخی از طریق وسایل ارتباط جمعی ، در اقصی نقاط ممالک دنیا به سهل ترین وجه ممکن تبليغ و اطلاع رساني شده و باعث اقبال عمومي به آنها می گردد.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

تقديم به :‌ج

سپاسگزاري‌د

فهرست مطالب‌د

چكيده1

مقدمه2

فصل اول:کلیات

1- 1-كليات4

1-1-1- بيان مسئله4

1-1-2- اهداف تحقیق5

1-1-3- جنبه نوآوري وجديد بودن تحقيق5

1-1-4- سوالات تحقیق6

1-1-5- روش تحقیق6

1-1-6- طرح تحقیق6

1-2- مفاهیم و تعاریف7

1-2-1- اموال فرهنگی- آثار فرهنگی7

1-2-2- میراث فرهنگی12

1-2-3- آثار تاریخی ، ملی و مذهبی14

1-3-تاریخچه17

1-3-1- پیشینه تاریخی آثار فرهنگی - تاریخی17

1-3-2- تاریخچه تقنیني آثار فرهنگی - تاریخی21

فصل دوم: بررسي آثار فرهنگی- تاریخی از منظر حقوقي

2- بررسي آثار فرهنگی - تاریخی از منظر حقوقي30

2-1- لطمه به آثار فرهنگی - تاریخی31

2-1-2- تخریب آثار فرهنگی- تاریخی32

2-2-انتقال غیر قانونی آثار فرهنگی- تاریخی46

2-2-1- سرقت آثار فرهنگی- تاریخی و مداخله در آن46

2-2-2- انتقال غیر قانونی آثار غیر منقول تاریخی-فرهنگی55

2-2-3-حفاری و کاوش غیر مجاز به قصد تحصیل آثار تاریخی– فرهنگی58

2-2-4- قاچاق آثار تاریخی - فرهنگی65

2-3- تصرف غیر مجازآثار تاریخی- فرهنگی73

2-3-1- تجاوز به آثار غیر منقول ثبت شده در فهرست آثار ملی74

2-3-2-تحصیل اتفاقی آثار تاریخی- فرهنگی و خودداری از تحویل آنها77

2-3-3- ساخت و فروش نمونه تقلبی آثار فرهنگی-تاریخی80

فصل سوم:بررسي آثار فرهنگي- تاریخی از منظر فقهي

3-بررسي آثار فرهنگي- تاریخی از منظر فقهي86

3-1- دیدگاه کلی اسلام نسبت به اهمیت و ارزش آثار فرهنگی86

3-1-1- اهمیت آثار فرهنگی- تاریخی در قرآن87

3-1-2- نگاه قرآن به آثار تاریخی88

3-1-3- جهان گردی در بررسی قرآنی91

3-1-4- انفال و میراث فرهنگی از ديدگاه اسلام95

3-1-5-احكام خمس گنج و آراء مراجع تقليد در اين زمينه97

3-2-آثار فرهنگی- تاریخی از دیدگاه معصومین عليه السلام104

3-2-1- نگهداری از پیراهن خونین علی (ع)105

3-2-2- برخورد امام علی (ع) با میراث فرهنگی106

3-2-3- گردش گری وعبرت از آثار فرهنگی-تاریخی از نظر معصومین107

3-3- تعارض مالکیت خصوصی اشخاص با حقوق عمومی در ارتباط با آثار فرهنگی-تاریخی118

3-3-1- قاعده ی تسلیط120

3-3-2- مبانی فقهی این قاعده120

3-3-3- مفاد قاعده تسلیط124

3-3-4 موارد انطباق اصول و مواد قانونی با قاعده تسلیط126

3-4-حل تعارض127

3-4-1- قاعده لاضرر127

3-4-2- قاعده فقهی «مصلحت»132

نتیجه گیری139

فهرست منابع145