گنج (دفينه) مالی است که در زمین، درخت، کوه یا دیوار پنهان باشد و کسی آن را پیدا کند و طوری باشد که به آن گنج گویند. اکثر فقها بر این حکم که بیان کننده تعریفی از گنج است اتفاق نظر دارند. "کنز به معنی روی هم نهادن مال و نگهداری آن است و در اصل این لغت از کنز خرما گرفته شده و زمان آن فصلی است که در آن خرما ذخیره می‌‌شود. و "یکنزون" در آیهء کنز به معنی " یدخرون" و در آیهء " لولا انزل علیه کنز" به معنی مال عظیم است." در اصطلاح حقوق مدنی مالی است که در زمین یا بنائی دفن شده و برحسب اتفاق و تصادف پیدا شود. ماده 173 قانون مدنی دفینه (و به اصطلاح فقهی ، کنز) با «لقطة» موارد مشترکی پیدا می‌کند. گنج به مالی اطلاق می شود که در زمین، کوه، دیوار و ... پنهان باشد و در صورت رسیدن قیمت آن به حد نصاب باید خمس آن مال را پرداخت کرد تا بتوان آن مال را تملک کرد و در صورت به حد نصاب نرسیدن برای تصاحب آن حتی نیاز به پرداخت خمس هم نیست. این نوع نگاه به گنج در مسایل فقهی و رسالات توضیح المسایل می تواند مشکلاتی را در زمینه مقابله با تاراج میراث فرهنگی کشور عزیزمان به وجود آورد؛ جا دارد در عصر حاضر که اهمیت آثار میراث فرهنگی بر همگان روشن است و مبین فرهنگ اصیل و کهن کشورمان می باشد؛ مسئولین ذیربط با تعامل بیشتر با آیات عظام سعی در اصلاح و گرفتن و گرفتن استفتائات جدید در این زمینه داشته باشند تا بتوان قاطعیت عمل بیشتر و با صلابت تری را در مقابل تاراج فرهنگ کشورمان داشته باشیم.

 واژگان کلیدی: حقوق ایران، فقه امامیه، کنز، گنج، مال اندوزی.

عنوان صفحه

 چكيده1

مقدمه2

فصل اول: کلیات

1- كليات4

1-1- طرح تحقيق4

1-1-1- بيان مسأله4

1-1-2- پرسش تحقیق4

1-1-3- فرضیه‌های تحقیق5

1-1-4- اهداف تحقیق5

1-1-5- سوابق تحقیق5

1-1-6- جنبه نوآوري تحقيق5

1-1-7- روش تحقيق6

1-1-8- محدوديت‌ها و مشكلات6

1-2- مفاهيم6

1-2-1- معنای لغوی گنج (کنز) و دفینه6

1-2-2- معنا و مفهوم اصطلاحی گنج (کنز) و دفینه8

فصل دوم: کنز در آیات و روایات

2- کنز در آیات و روایات13

2-1- آیات و روایات کنز13

2-2- مراد از آیهء کنز چه کسانی هستند؟14

2-3- تعیین مقدار در کنز15

2-4- استقلال کنز از زکات17

2-4-1- زکات مال التجاره20

2-4-2- زکات اوراق نقدی21

2-4-2-1- انواع پول از دیدگاه شهید صدر(ره)22

2-4-4- کنز و طرفداران آن در صدر اسلام25

2-4-5- آثار اقتصادی کنز در جامعه29

2-5- گنج اندوزی از منظر قرآن31

2-5-1-کنز در قرآن و ارزشگذاري آن32

فصل سوم: کنز در فقه امامیه

3- کنز در فقه امامیه41

3-1- منابع خمس41

3-1-1- مشترکات شيعه و سني در موارد خمس50

3-1-1-1- غنايم جنگي50

3-1-1-2-معادن50

3-1-1-3- گنج يا دفينه50

3-2- بررسی فقهی احکام کنز (ثروت) و زراندوزی51

3-2-1- ادلّۀ وجوب زکات بر اوراق مالیه55

3-2-2- نظر فقهاء مذاهب اربعه با ادلۀ ایشان56

3-3- دیدگاه فقهای امامیه در خصوص کنز (دفینه یا گنج)58

3-3-1- دفینه (گنج)58

3-3-1-1-موضوع‌شناسی خمس گنج58

3-3-1-2- دیدگاه‌هایی مربوط به مسکوک بودن گنج59

3-3-1-3- معیار شناخت موضوع60

3-3-1-4- بیان دیدگاه های فقهای امامیه61

3-3-2- معدن68

3-3-2-1- معادن از دیدگاه فقها71

3-3-2-2- ضرورت طرح دیدگاههای حقوقی دربارۀ معادن72

3-3-2-3- نظریات فقهی دربارۀ معادن73

3-3-2-4- ردّ دلایل و قول به اشتراک معادن85

3-3-2-5- راههای ثبوت حق ویژه در معادن87

3-3-2-6- سرچشمۀ حق ویژه در معدن و حکم خمس آن88

3-3-3- غوض و گنج دریایی89

3-3-3-1- موضوعشناسی جواهر دریایی89

3-3-3-2- نصاب معدن دریایی91

3-3-3-3- عنبر93

3-3-3-4- ثروتهای دریایی95

3-3-3-5- تعیین موضوع خمس در ثروتهای دریایی96

3-3-3-6- سایر نظرات فقهی97

3-3-4- نصاب در گنج100

3-3-5- ویژگیهای مشترک معدن، گنج و جواهر دریایی108

3-3-6- پاسخ تعارض روایات خمس گنج با روایات انفال111

فصل چهارم:کنز در حقوق ایران

4- کنز در حقوق ایران116

4-1- قوانین مربوط به گنج، معدن و حفر116

4-2- قوانین جزایی حوزه میراث‏فرهنگی‏123

نتيجه گيري131

پیشنهادات132

فهرست منابع136