پس از انقلاب كشاورزي ايجاد شهرها، دومين انقلاب عظيم در فرهنگ انسان بود. اين امر، روند اجتماعي برجسته اي بود كه بيشتر موجب دگرگوني در روابط متقابل انسان با محيط و انسانهاي ديگر گرديد. در حقيقت، تغيير در واكنشهاي انسانها نسبت به هم و نسبت به محيط، به تحول اجتماعي و دگرگوني فضايي امكان داد كه نمود عيني آن بصورت يك پديده نو كه اصطلاحاً «شهر» ناميده مي شد، نمايان گرديد. بنابراين، پيدايش شهرها را بايد نقطة عطفي در تاريخ اجتماعي انسان بحساب آورد (نظريان، 1374، ص 9)

فرايند تشكيل و توسعه شهرها در سراسر جهان، پيوسته و بر اساس روابط متقابل محيطهاي طبيعي و فرهنگي بوده است. با اينكه پيدايش شهرها باعث رشد فرهنگ و تمدن و روابط اجتماعي ميان انسانها گرديد و مسير زندگي او را به نحو دلخواه تغيير داد اما با توجه به تحولاتي كه در طول تاريخ، بخصوص، در صد سال اخير در ارتباط با استقرار حكومتها، دولتهاي مرتبط با اقتصاد صنعتي و سرمايه داري جهان، موجب دگرگوني در روند تمدن و فرهنگ عمومي شهرنشيني، عملكرد شهرها، توسعه و گسترش آنها و دگرگوني فضاي پيرامون آنها گرديده است. در دنياي امروز يك حركت انفجاري و فزاينده در شهرنشيني بوجود آمده است و جمعيت و تعداد شهرها روز به روز در حال افزايش مي باشد و اين امر سبب پيدايش عوارض و مشكلات فراواني در زندگي شهرنشيني انسانها گرديده است. اين معضلات بخصوص در كشورهاي توسعه نيافته و كمتر توسعه يافته نمود بيشتري يافته است. زيرا در اينگونه كشورها اختلاف سطح درآمد بين شهر و روستا، عدم برنامه ريزي صحيح براي توزيع اصولي امكانات و منابع بين شهرها و فضاي پيرامونشان، عدم توجه اصولي و منطقي به برنامه ريزي ناحيه اي و منطقه اي، عدم توجه به توسعه و رشد صحيح و متناسب شهرها و غيره، موجب پيدايش شرهاي بزرگ ناموزون و نامتناسب و بدون توجه به نظام سلسله مراتب شهري در اين كشورها گرديده است و اين مسائل باعث بروز بسياري از معضلات شهري شده است كه از

جمله آنها مي‌توان به افزايش جمعيت و تراكم شديد جمعيت شهرنشيني، انواع آلودگي هاي زيست محيطي، آلودگي هوا، آلودگي صوتي، بروز انواع مشكلات اجتماعي و فرهنگي، افزايش شغلهاي كاذب، افزايش بيكاري، حاشيه نشيني و ... اشاره نمود. (داداشپور، 1381، ص 5)

با توجه به مسائل و مشكلات فوق، انواع راهكارها و راه حلها جهت غلبه بر آنها و ايجاد تعادل و توازن در رشد شهري و ارتباط منطقي بين شهرها و فضاي پيرامون ارائه و اجرا گرديده اند كه يكي از آنها، ايجاد «شهرهاي جديد» بعنوان راهكار اساسي جهت حل معضلات شهرهاي بزرگ و ايجاد تعادل در توزيع امكانات و توازن در نظام سلسله مراتبي شهرها بود كه با ديدگاههاي متفاوت و معيارهاي مختلف در نقاط گوناگون جهان طراحي و احداث گرديدند.

كشور ايران نيز بعنوان يك كشور قديمي كه مدنيت و فرهنگ شهرنشيني در آن بسيار پرسابقه است و از اثرات منفي مشكلات و معضلات شهري مذكور در امان نمانده است. رشد شهرنشيني و افزايش سريع جمعيت شهري تبعات منفي ناشي از آن از مهمترين مسائل و مواردي است كه در سطح ملي و منطقه اي اذهان عمومي و برنامه ريزان شهري و شهرسازان و حتي مسئولين كشوري را به خود مشغول كرده است.

در ايران نيز، ايجاد شهرهاي جديد بعنوان يكي از راه حلهاي اساسي و مناسب جهت رفع و كاهش معضلات شهري كلانشهرها مورد توجه قرار گرفته و در اطراف تعدادي از شهرهاي بزرگ طراحي و اجرا گرديده اند. (داداشپور، 1381، ص 7 الي 15)

مقاله حاضر شهرهاي جديد را مورد بررسي قرار مي دهد.

بيان موضوع:

بحث شهرهاي جديد يا نوشهرها، سابقه در تاريخ شهرنشيني بشر دارد چنان كه، فرايند پديده اي تحت عنوان شهرهاي جديد را مي توان در اواخر دوره باستان يا در قرون وسطي نيز ملاحظه كرد. در اين دوران، در پهنه وسيع امپراطوري هاي بزرگي همچون ايران و رم، اين پديده بخوبي قابل مشاهده و بررسي مي باشد.

اما طرح ايجاد شهرهاي جديد به شكل كلاسيك و مدرن را، مي توان به اوايل قرن بيستم، يعني زماني كه به واسطة انقلاب صنعتي، تغييرات گسترده و همه جانبه اي در زمينه هاي اقتصادي، اجتماعي و سياسي بخش بزرگي از جوامع بشري بوجود آمد، نسبت داد. يكي از نمادهاي بارز اين دگرگوني ها را مي توان رشد روزافزون جمعيت شهري شهرنشيني و گسترش دامنه فيزيكي شهرها دانست.

با گذشت زمان، اين گسترش، يك سري مسائل و مشكلاتي را در ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعي و سياسي و زيست محيطي ببار آورد كه مسؤولان و برنامه ريزان شهري را بر آن دانست تا در جهت رفع آنها چاره انديشي كنند كه يكي از مهمترين تدابيري كه در جهت رفع اين موانع و مشكلات انديشيده شد طرح ساخت شهرهاي جديد يا نوشهرها بود.

بيش از نيم قرن است كه نظريه شهرهاي جديد، (بصورت مدرن و جدي) به اشكال مختلف در نظامهاي سرمايه داري، سوسياليستي سابق و جهان سوم به تناسب ويژگيهاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و خصوصيات طبيعي آنها بكار گرفته شده است؛ نظريه شهرهاي جديد در كشورهاي سرمايه داري غرب، براي اجراي راهبرد عدم تمركز، مهار و رشد شهرهاي بزرگ، جذب سرريزهاي جمعيتي، توزيع فضايي بهينه جمعيت و صنعت و ساماندهي فضايي پايتخت و مادرشهرها بكار گرفته شد كه نتايج گوناگوني ببار آورده است.