فرمت ورد قابل ویرایش

مقدمه

در حالی كه جنس به تفاوت‌های فیزیكی بدن اشاره می‌كند، جنسیت به تفاوت‌های روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی بین زنان و مردان مربوط می‌شود. امروزه جامعه‌شناسان بیش از پیش چگونگی متفاوت بودن وضع زنان و مردان از لحاظ نصیبها و فرصت‌های قابل دسترسی را مورد تحقیق قرار می‌دهند. به عنوان مثال در مشاغلی كه بوسیلۀ مردان و زنان در پیش گرفته می‌شود، افتراق روشنی از نظر جنسیت وجود دارد و زنان به طرزی متراكم در پاره‌ای از اشتغالات معین تمركز یافته‌اند.

"لنور وتیزمَن" و همكارانش كه نقش جنسیت را در برخی از كتاب‌های پیش دبستانی تحلیل كرده‌اند، چندین تفاوت آشكار در نقش‌های جنسیتی یافته‌اند. پسرها نقش بسیار بزرگتری در تصویر و داستان‌ها بازی می‌كرده‌اند تا دخترها و از نظر تعداد به نسبت یازده پسر در برابر یك دختر بودند و اگر حیواناتی را كه دارای هویت جنسی بودند را نیز منظور كنیم این نسبت 95 درصد به یك بوده است.

فعالیت پسرها و دخترها هم متفاوت بود، پسرها به كارهای ماجرا جویانه و فعالیت‌های بیرون از خانه كه مستلزم استقلال و نیرومندی بود می‌پرداختند و هرجا كه دختران ظاهر می‌گردیدند، به گونۀ انفعالی و اكثراً محدود به فعالیت‌های درون خانه نشان داده بودند. دختران برای پسران غذا می‌پختند و خانه را تمیز می‌كردند و یا انتظار بازگشت آن‌ها را می‌كشیدند. تا اندازه‌ای این وضع در مورد مردان و زنان بزرگسال هم كه در كتاب‌های قصّه نشان داده شده بود، صدق می‌كند زنانی كه همسر و مادر نبودند؛ موجوداتی خیالی مانند جادوگران یا مادر خوانده‌های پویان بودند. در تمام كتاب‌هایی كه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، حتّی یك زن وجود نداشت كه شغلی در بیرون از خانه داشته باشد بر عكس مردان در نقش‌های متعددی مانند رزمنده، پلیس، قاضی، شاه و غیره تصویر گردیده بود. همچنین مطالعات صورت گرفته در مورد كارتون‌هایی كه بیش از همه بیننده دارند، نشان می‌دهند كه تقریباً همۀ شخصیت‌های برجسته در این كارتون‌ها مرد هستند و مردها بر كارهایی فعال كه توصیف گردیده مسلّط‌ هستنند.

در مدرسه و گروه‌های همسالان نیز مجموعه‌ای از عوامل به گونه‌ای متفاوت بر دختران و پسران تأثیر می‌گذارند. تفاوت‌های برنامۀ درسی پسران و دختران مثل علوم خانه‌داری برای دختران و فلزكاری برای پسران دیده می‌شود و یا پسرها و دخترها اغلب تشویق می‌شوند كه ورزش‌های مختلفی یاد بگیرند. محافل دوستی در درون و بیرون مدرسه هم معمولاً تمایزی خاصّ برای پسران و دختران قائل است. این سیاق آموزشی و تربیتی خانواده و رسانه، در سایر نهادها هم جریان دارد و بالتبع در نوع حضور زنان و مردان در اجتماع هم تأثیرگذار است. مثلاً معمولاً زنان پله‌های پایین‌تر سلسله مراتب شغلی را اشغال می‌كنند؛ مثل منشی‌گری یا كارهای دفتری و كمتر تخصّص‌های حرفه‌ای در سطوح بالا دارند و حتّی اگر شغلی را هم بگیرند در آن‌ها كمتر امكان ترفیع و ترقّی وجود دارد و یا حقوق و مزایای كمی دارد و یا كارهای نیمه وقت دارند.

تقسیم كار مبتنی بر جنسیت در كارهای خارج از منزل نیز تا حدودی زاییدۀ اختلاف فرصت‌های آموزشی برای مردان و زنان است. به طور كلّی حضور زنان در مراحل عالیۀ نردبان آموزشی كمتر از مردان است و شواهد هم نشان می‌دهد كه تا به حال زنان عموماً آموزش كمتری از هر نوع در مقایسه با مردان دریافت می‌كنند.

یكی از مظاهر بسیار آشنای عدم توازن جنسیتی در نظام آموزشی این است كه زنان عموماً به انتخاب رشته‌های به خصوصی گرایش دارند و به ویژه از علوم و تكنولوژی دوری می‌جویند. این طرز انتخاب رشته به نوبۀ خود بر اقسام مشاغلی كه در دسترسشان قرار دارد، تأثیر می‌گذارد. امتیازهای منفی زنان را در زمینۀ اشتغال باید با نقش بالفعل یا بالقوۀ آن‌ها در خانواده نیز مرتبط دانست. از آنجا كه بار اصلی كار منزل بر دوش زنان قرار دارد، خواه ناخواه این وضع دامنۀ انتخاب شغلی را بر ایشان محدود می‌كند. بعلاوه كارفرما و كارگر هر دو معمولاً تحت تأثیر اعتقاد رایجی قرار می‌گیرند كه می‌گویند جای زن در خانه است و كردارشان را نیز با چنین عقیده‌ای تطبیق می‌دهند. بالاخره باید گفت كه خود زنان هم طوری در جامع بار می‌آیند كه باور می‌كنند همسر و كدبانو بودن برایشان مناسب‌تر از توقّع تحصیل برابری با مردان در صحنۀ اشتغال است.

 علی‌رغم آنچه در تربیت متفاوت و آموزش متنوع و در نتیجه اختلاف در اشتغال پایگاه‌های اجتماعی بین مردان و زنان گفته شد، این فرایند در كشورمان متفاوت است؛ زیرا با آنكه تمایزات جنسیتی در آموزش و تربیت جریان دارد ولی نحوۀ انتخاب رشته‌های دانشگاهی و حتّی تحصیلات عالیه نه تنها در انحصار مردان نیست بلكه در زمان حاضر زنان ظرفیت بیشتری از دانشگاه‌ها و تحصیلات عالیه را به خود اختصاص داده‌اند. گرچه در آینده این روند می‌تواند به بحران در ازدواج یا اشتغال كشیده شود و این خود نیاز به برنامه‌ریزی و ظرفیت‌سازی متناسب دارد.