تاریخچه کاربری اراضی

بررسي پيشينه ي نظري نشان مي دهد كه نخستين نظريه ي كاربري اراضي از جانب "فن تونن" در كتاب ايالت منفرد مطرح شد. وي اين نكته را مطرح كرد كه بين كاربري اراضي و فاصله تا مركز شهر، رابطه ي مستقيم وجود دارد(Ernest,1973,1). در نظريه ي فن تونن، مكان يابي شهرها و الگوي كاربري زمين هاي شهري در رابطه با كاهش هزينه هاي توليد كالا (فاصله ي محلّ توليد از بازار) مورد توجّه قرار گرفت (T-lai,1981,20). اين گونه مطالعات كاربري اراضي، بيشتر بر پايه ي شناخت رابطه بين شهر و عوامل تأثيرگذار بر تكوين و توسعه ي شهرها استوار بود ؛ اما در اوايل قرن بيستم براي تشريح بيشتر، اين عوامل در چهارچوب نظريّه و مدل ارائه شدند. اوّلين تلاش ها در تبيين تئوريكي وسيستماتيكي كاربري اراضي به اقدامات افرادي مانند؛ برگس، هويت، مك كينز، هريس، المن و فايري مربوط است (Chapin, 1965, 15-19).

در ايران، پيشينه ي مطالعات كاربري اراضي شهري به تهيّه ي طرح هاي توسعه ي شهري برمي گردد. با وجود گذشت چهار دهه از پيشينه­ای پرفراز و نشيب شهرسازي نوين در ايران، پيشنهادهاي طرح هاي توسعه ي شهري (شامل: طرح هاي هادي، جامع، تفصيلي و آماده سازي زمين)، محدود به ارائه ي جدول سرانه ها و نقشه هاي كاربري اراضي است كه داده هاي آن يا بر اساس پيروي از الگوهاي غربي بوده يا بر اساس نظريّه هاي تجربي كارشناسان مربوطه است كه تنها با ديدي كالبدي تدوين شده اند. اكنون در روند پرشتاب توسعه ي شهري كشور كه كاستي ها و ايراد هاي نظري و عملي اين طرح ها، ناشي از بي توجّهي يا كم توجّهي به ابعاد اقتصادي، اجتماعي، محيطي و حقوقي استفاده از زمين و فضا درشهرهاست، بر همه آشكار شده است. روشن است، هرگونه برنامه ريزي كاربري اراضي شهري، نيازمند تحليل درست و ارزيابي دقيق كاربري هاست. اين ارزيابي در كل، شامل سنجش و ارزيابي عملكرد برنامه ها و طرح ها با ضوابط، هدف ها و استانداردهاي پيش بيني شده اي همچون ، شناخت و تحليل آثار اقتصادي واجتماعي برنامه هاست (رضويان، 1381، 15). در كاربري اراضي شهري ، براي اطمينان خاطر از جايگيري درست كاربري ها و رعايت تناسب لازم، ارزيابي به دو صورت كمّي و كيفي انجام مي شود:

2-2-1)ارزيابي كمّي

 بر اساس مقايسه ي سرانه هاي موجود كاربري ها با استاندارهاي مربوط يا از راه بررسي نيازهاي كنوني و آتي منطقه ي مورد مطالعه انجام مي شود.

2-2-2)ارزيابي كيفي

 با استفاده از ويژگي هاي كيفي تعيين شده و نسبت آنها به يكديگر، بر اساس چهار ماتريس بررسي مي شود: 1) ماتريس سازگاري؛ 2) ماتريس مطلوبيت؛ 3) ماتريس ظرفيت و 4) ماتريس وابستگي (پور محمّدي، 1382، 109).

يكي از اهداف اصلي برنامه ريزي كاربري اراضي شهري، همجواري مناسب كاربري ها و جداسازي كاربري هاي ناسازگار از يكديگر است كه بر اساس ماتريس سازگاري انجام مي شود. تناسب كاربري زمين با موقعيّت استقرار و ويژگي هاي زمين، به معناي جايگيري مناسب كاربري ها در ارتباط با موقعيّت مكاني و سطح عملكرد آنهاست . كاربري هايي كه در يك منطقه مستقر مي شوند، نبايد موجب مزاحمت يا بازدارنده ي فعّاليّت كاربري هاي ديگر باشند . بر اين اساس كاربري ها از نظر سازگاري ممكن است حالت هاي زير را داشته باشند (بحريني، 1377، 191-193).

2-3): کاربری اراضی چیست:

پژوهش هاي مربوط به ساخت شهرها در دهه هاي پيش نشان مي دهد كه بدون برنامه ريزي كاربري زمين، نمي توان به الگوي بهينه ي زندگي در شهرها دست يافت. به دنبال بروز مسائل و مشكلات شهري در دهه هاي پيش، مطالعات كاربري اراضي كه از جنبه هاي اصلي ساخت شهر است، از جايگاه و يژه اي در نظام برنامه ريزي شهري برخوردار شده است (زياري، 1389، 15).

در چهارچوب اين مطالعات، فرايندهاي شناخت شناسي، تحليل و ارزيابي كاربري ها امكان پذير شده و درنهايت براساس آن، رهيافت هاي لازم براي ساماندهي و برنامه ريزي كاربري هاي شهري ارائه مي شود. برنامه ريزي كاربري زمين، ساماندهي مكاني فضايي فعّاليّت ها و عملكردهاي شهري بر اساس خواست ها و نيازهاي جامعه شهري است (سعيد نيا، 1382، 13). به ويژه در شهرهايي كه نظام كاربري ها از تركيب و تنوّع چشمگيري برخوردارند . در بسياري ازشهرهاي كشورهاي رو به پيشرفت و در مراكز قديمي شهرهاي كشورهاي پيشرفته برخلاف شهرهاي آمريكايي كه كاربري ها به صورت مشخّص جداسازي شده اند- تركيب و تنوّع قابل توجّهي از كاربري ها وجود دارد (Michael, 2002,14). بنابراين، هدف برنامه ريزي كاربري اراضي شهري، علاوه بر اهداف كمّي و كيفي ، ساماندهي و ارتقاي الگوهاي فضايي، به ويژه در شهرهايي است كه كاربري ها، پيچيدگي و تنوّع زيادي دارند. اين تنوّع پذيري، همان گونه كه زيمتز و همكاران بر اساس مطالعه ي تصاوير ماهواره اي 53 شهر بزرگ ارائه داده اند، در كل از سه بخش تشكيل مي شود؛ نيمي ازاراضي شهري به كاربري مسكوني، يك سوم به كاربري حمل و نقل و يك ششم آن به كاربري هاي تجاري، صنعتي وتأسيساتي اختصاص دارد (William, 1987,5)، بقيه ي اراضي در اشغال كاربري هاي تفريحي و باير است.

هدف نهايي برنامه ريزي كاربري زمين، ايجاد نوعي" تعادل زيست محيطي" و"عدالت اجتماعي" در روند پيشرفت و آباداني شهر است و بايد به اهداف كيفي، مثل ادراك زيبايي، احساس هويّت فضايي و احساس وابستگي به محيط نيزپاسخ گويد. با آگاهي از نارسايي و محدوديت استاندارهاي كمّي در پاسخ به نيازهاي شهري ، شاخص هاي مربوط به كيفيت زندگي، رفاه اجتماعي، آسايش عمومي، حفاظت منابع طبيعي و تاريخي بايد در نظر گرفته شوند (مهدي زاده، 1382، 286 و291). جغرافي دانان به آن قسمت از پوسته كرة زمين كه در معرض هوا قرار گرفته باشد و اقيانوس ها و آبها آن را نپوشانده باشند، زمين مي گويند )مهدي زاده، 1379:75) زمين از ديدگاه اقتصادي به خودي خود، سرمايه است(نمازي، 1370: 11). زمين موضوعي مشترك و منبعي محدود به شمار مي رود كه ما بايد براي تأمين نيازهايي چون مسكن، اشتغال، مغازه ها، غذا، حمل و نقل، سوخت، مصالح ساختماني و تفريح به نحوي از آن استفاده كنيم تا دچار كمبود نگرديم (آگا، لاگال، 1378 : 5). مفهوم كاربري اراضي به معناي به كارگيري زمين براي اهداف مخصوص توسط انسان است (Turner&Meyer,1994:1). كاربري زمين در واقع نحوه بهره برداري صحيح انسان از طبيعت است و اين واژه، استفاده از امكانات و توانايي زمين را نشان مي دهد )سرور، 1384: 96). برنامه ريزي كاربري اراضي شهري يعني ساماندهي مكاني – فضايي فعاليت ها و عملكردهاي شهري براساس خواست ها و نيازهاي جامعه شهري(سعيدنيا، 1382 :13). برنامه ريزي كاربري اراضي شهري بخشي از فرآيند برنامه ريزي شهري است كه ضمن اينكه به مناسبات مشترك خود با برنامه ريزي حمل و نقل و تسهيلات شهري اهميت مي دهد با موقعيت، وسعت و سرانه زمين مورد نياز براي كاربري هاي مختلف شهري سر و كار دارد (Chapin, 1972:3). برنامه ريزي كاربري اراضي شهري، هسته اصلي برنامه ريزي شهري محسوب مي گردد و انواع مختلف استفاده از زمين را طبقه بندي و مكان يابي مي كند )يكاني فرد، 1384: 78).

برنامه ريزي كاربري اراضي از ديدگاه كاركردگرايي، وسيله اي براي ساماندهي كالبدي كاركردي فعاليت هاي مختلف شهري به منظور افزايش كارايي شهري و جلوگيري از بروز بي سازماني و آشفتگي در نظام كالبدي شهري است )نظريان،1381 : 49).

اصطلاح كاربري زمين از ديدگاه توسعه پايدار شامل تمام فعاليت هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي است كه انسان بر روي زمين انجام مي دهد )شرايني، 1382: 86).

به طور كلي، كاربري زمين شهري عبارت است از اين كه انواع فعاليت هاي شهري مانند مسكوني، درماني، آموزشي، اداري، راه ها و معابر و نظاير آنها به چه صورتي است(شيعه، 1380 : 120).

از نظر بيروهيگينز، برنامه ريزي كاربري زمين مشخص مي سازد كه روي قطعه زمين، چه فعاليتي بايد انجام گيرد. چگونه بايد عمل شود واجرا و اداره پروژه مورد نظر چه هزينه اي را در برخواهد داشت(بحريني، 1381: 3). برنامه ريزي كاربري زمين شهري، ساماندهي مكاني- فضايي فعاليت ها و عملكردهاي شهري را براساس خواست و نيازهاي جامعه شهري بررسي مي كند(زياري، 1381: 65).

برنامه ريزي كاربري زمين شهري، الگوي توزيع فضايي يا جغرافيايي عملكردهاي مختلف شهر است؛ عملكردهايي چون نواحي مسكوني، صنعتي، تجاري، اداري، مؤسسه ها و گذران اوقات فراغت(عابدين درکوش، 1372: 52). هسته اصلي و عملي برنامه ريزي شهري، برنامه ريزي كاربري زمين است(سيف الديني، 1381: 165).

فرمت ورد قابل ویرایش

تعداد صفحات: 54

فصل دوم مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتری

همراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متن

پیشینه تحقیق کامل: خارجی و داخلی

منابع فارسی کامل

منابع انگلیسی کامل