در فرهنگ معین تعلیق در لغت این‌چنین تعریف شده است: «تَ) [ ع . ] 1 - (مص م .) آویزان کردن . 2 - چیزی در زیر کتاب یا نوشته‌ای نوشتن . 3 - (اِ.) نام یکی از خطوط اسلامی منشعب از نسخ با شیوه ایرانی . 4 - (اِمص .) آویزان بودن ، آویختگی . 5 - انجام نشدن کاری یا بلاتکلیف ماندن امری بدون مشخص بودن زمان قطعی انجام یافتن آن»^[1]

در مفهوم فقهی آن واژه تعلیق در اصطلاح علم فقه وابسته کردن به شرط و یا وصفی است که طرفین در عقد انشا می‌کنند برای مثال: فروشنده در عقد بیع،‌تملیک و تملک را به آمدن زید از سفر بداند، به طوری که اگر زید آمد، مشتری مالک مبیع شود و در غیر این صورت، مالک آن نگردد. ^[2]

در مفهوم اصولی تعلیق در علم اصول فقه، واجب را دارای اقسامی از جمله معلق و منجز دانسته‌اند. اگر وجوب واجب به مکلف تعلق گیرد و به فعلیت برسد و تحقق آن بر امر غیر مقدوری وابسته نباشد بدان واجب منجز و اگر وجوب واجبی به مکلف تعلق گرفته است،‌ معلق و منوط بر وقوع کار غیر مقدوری باشد بدان واجب معلق گویند، مانند حج که وجوبش از زمان استطاعت متوجه مکلف می‌شود. ^[3]

از نظر اصطلاحی تعلیق در رشته‌های حقوقی معانی مختلفی دارد تعلیق در حقوق قراردادها به معنای تعلیق در انشا و منشأ آمده است و به این معنی است که اثر حاصل از عقد که در همان حال عقد موجود شده است به علت نحوه مذاکرات طرفین به طور ناقص موجود می‌شود و زوال آن نقص بسته به پیدایش عامل و یا عوامل جدید باشد که آن عامل یا عوامل را معلق علیه گویند که البته این تعریف مربوط به تعلیق در انشا عقد به دلیل اینکه از نظر حقوق‌دان‌ها امر باطلی است خودداری می‌شود.

در حقوق عمومی نیز تعلیق به معنای معلق کردن کارمند یا مستخدم از خدمت می‌باشد و در واقع منع اشتغال مستخدم رسمی دولت به خدمت قبل از صدور حکم دادگاه در موضوع مورد اتهام است.

آنچه در این تحقیق مورد نظر می‌باشد ارتباط بین دو امر است به نحوی که یکی منوط به دیگری است پس در حالت تعلیق امکان وقوع و عدم وقوع امر معلق وجود دارد در واقع بلاتکلیف نهادن یک کار است به طوری که نفیاً یا اثباتاً تصمیمی راجع به آن گرفته نشده باشد.

در حقوق کیفری نیز این لغت در این مفهوم به‌کاربرده شده است. تعلیق در صدور حکم محکومیت و تعلیق اجزای مجازات که ذیلاً به آن پرداخته می‌شود.

2-1-2- تعلیق اجرای مجازات

تعلیق مجازات یک وسیله اغماض و ارفاقی است که دادگاه با رعایت شرایطی به مجرم اعطا می‌کند اما در قانون مجازات اسلامی، تعریفی از تعلیق مجازات دیده نمی‌شود به طور کلی تعلیق مجازات عبارت از روش قانونی تعدیل مجازات است که به موجب آن دادگاه با رعایت شرایطی می‌تواند اجرای مجازاتی را که در دادنامه قید نموده است برای مدت معینی با هدف اصلاح و تربیت مجرم به تأخیر اندازه بنابراین تعلیق اجرای مجازات یکی از راه‌های قانونی اعطای فرصت به مجرم برای خودداری از ارتکاب جرم و آماده شدن برای بازگشت مجرم به زندگی عادی در جامعه است.

ویژگی‌های خاص تعلیق عبارت‌اند از:

1 _ تعلیق مجازات حقی برای مجرم محسوب نمی‌شود بلکه وسیله و ابزاری است که برای ارفاق و کمک به دادگاه واگذار شده است تا با اجرای آن مجرم قابلیت بازگشت به زندگی اجتماعی را بدون تحمیل مجازات احراز نماید.

2 _ تعلیق مجازات یک اغماض موقتی است و بستگی به وفاداری و اطاعت محرم از اجرای دستورات دادگاه در مهلت مقرر در حکم دارد.

3 – تعلیق مجازات تأسیسی است که زمینه فردی کردن مجازات با شخصیت مجرم را فراهم می‌نماید و رابطه مستقیمی با نوع جرم و نوع مجازات مقرر در قانون مجازات اسلامی دارد یا به عبارت دیگر دادگاه نمی‌تواند همه مجازات‌ها را معلق کند.

4 – معافیت قطعی مجرم برای عدم اجرای مجازات تعلیق شده منوط به حسن رفتار محکوم مطابق دستور دادگاه در تمام مدت تعلیق می‌باشد.

5 _ در قانون مجازات اسلامی تنها آن دسته از مجرمینی استحقاق این ارفاق را پیدا می‌کنند که برای نخستین بار مرتکب جرم قابل تعزیر شده باشند.

6 – در صورتی که مجرم در خلال مهلت قانونی تعلیق مجدداً مرتکب جرم گردد, حکم تعلیق او فسخ خواهد شد.

2-1-3- تعلیق ساده

تعلیق ساده را می‌توان یکی از تقسیمات تعلیق به اعتبار قیود و الزامات در مدت تعلیق دانست در این نوع تعلیق با توجه به قانون مجازت اسلامی، که مفصلاً در فصول آتی به آن پرداخته خواهد شد، مجازت محکوم علیه در مدت معین به شرط عدم ارتکاب جرائم عمدی موجب حد، قصاص، دیه، یا تعزیر تا درجه هفت تعلیق می‌شود.

در واقع در تعلیق ساده در مدت معینی و بدون هیچ قید شرطی از تحمل مجازات معاف می‌گردد و اگر این دوره بدون ارتکاب جرم جدید به پایان برسد به طور قطع از اجرای مجازات معاف می‌شود وگرنه حکم صادره درباره او به موقع اجرا گذارده می‌شود به عبارت دیگر در این نوع از تعلیق مجازات از سوی دادگاه تعیین می‌شود لکن اجرای آن مشروط به آنکه محکوم در مدت معینی که قانون تعیین نموده است مرتکب جرم دیگری نگردد، معلق می‌شود مجرم تحت نظارت و سرپرستی شخص خاصی قرار ندارد و مقنن هیچ‌گونه اقداماتی را برای مساعدت به محکوم در مدت تعلیق در نظر نگرفته است.

این امر به عنوان مهم‌ترین تفاوت میان تعلیق ساده و مراقبتی مطرح و مورد نظر حقوق‌دانان کیفری می‌باشد؛ لذا این نوع از تعلیق را از نظر حقوق‌دانان کیفری بر همین اساس و مبنا تعلیق ساده نام‌گذاری نموده‌اند در مقابل این نوع از تعلیق یعنی تعلیق ساده، تعلیق مراقبتی قرار دارد که در ادامه به بررسی آن پرداخته می‌شود.^[4]

2-1-4- تعلیق مراقبتی^[5]

تعلیق مراقبتی یکی از مهم‌ترین نهادهای جانشین مجازات زندان است که هدف اصلی آن کاستن از تعداد جرائم و شمار زندانیان است.

آیا متخلف صرفاً باید مجازات شود؟ و یا آیا متخلف نباید مجازت شود و صرفاً باید وی را اصلاح نمود؟ و یا اینکه متخلف را می‌توان در کنار مجازات که خود می‌تواند یکی از روش‌های اصلاح بشمار رود از روش‌های مختلف اصلاحی دیگر نیز استفاده برد؟

بالأخره ترس از انجام مجازات نیاز است یا صرفاً به اصلاح مجرم توجه داشته باشیم صورت پیشگیرانه سختی مجازات‌ها به نظر از ضروریات امنیت اجتماعی می‌باشد. تعلیق مجازات و آزادی مشروط را شاید بتوان صرفاً با ایجاد فرصت و الزاماتی که برای افراد خاصی با شرایط خاصی که دارا هستند، تخفیف مجازات دانست و نه مجازات‌های جایگزین حبس. عنوان مجازات‌های جایگزین حبس دچار ایراد منطقی خواهد شد اگر این موارد را هم «مجازات» جایگزین حبس بدانیم.

تعلیق به معنای این نیست که نهاد تعلیق مراقبتی را نتوان کیفر به حساب آورد هرچند که در شکل اولیه و اصلی آن در ماساچوست در 1878 از تعلیق مراقبتی «اصلاح بدون کیفر» اداره شده بود اما این عقیده که هر کیفری که در تعلیق مراقبتی مستتر باشد باید حداقل به عنوان هدف نهایی به بازپروری توجه داشته باشد به نحو گسترده‌ای پذیرفته شده است و در بسیاری از کشورها تعلیق مراقبتی به عنوان وسیله‌ای برای دست‌یابی به یک سر انجام سازنده مورد توجه قرار دارد، هرچند که گاهی چگونگی رسیدن به چنین پایانی مبهم است.

تعلیق مراقبتی را اعم از اینکه کیفر تلقی کنیم و یا آن را مطلقاً یک روش درمانی بدانیم یک راهبرد نظارتی است که هم‌زمان واجد اوصاف سازنده و تعلیقی است. ویژگی‌های نظارتی این نهاد در خواص دوگانه ریشه‌های مستحکمی دارد. تعلیق مراقبتی یک اقدام رأفت آمیز است که به عنوان یک فرصت برای اصلاح به مجرم ارائه می‌شود، ولی در عین حال در صورت نقض قانون امکان اعمال مجازات در ساختار آن آشکارا مشهود است. بنابراین پس از اعطای حمایت و ترغیب مشتاقان به استفاده از فرصت چنانچه عوامل نظارت با نقض قانون یا قصور مواجه شوند با توجه به اختیارات فوق‌العاده خود تصمیم مقتضی را در اعلام غیرقابل قبول بودن رفتار نا مطلوب اتخاذ می‌کنند. در این صورت بر حسب وظیفه به جبر متوسل می‌شوند؛ بنابراین رشته‌های آزادی و محدودیت ذر تعلیق مراقبتی به نحو غیرقابل تفکیکی در هم آمیخته‌اند تعلیق مراقبتی اعطای فرصت به مجرمین است ولی فرصتی که محدودیت‌های شدید بر آن حاکم است. ممکن است در بعضی حوزه‌های قضایی موارد تعلیق مراقبتی کاهش یابد ولی باید دانشت که چنین کاستی‌ای احتمالاً نتایج منفی در پی خواهد داشت. برای بسیاری از مجرمین تعلیق مراقبتی موهبتی است که رد آن بسیار مشکل خواهد بود. با این حال صرف ارائه خدمات اجتماعی دلخواه به مجرمین در صورت نقض مقررات بدون ضمانت اجرا نباید تعلیق مراقبتی به حساب آورد. واژه Probation از نظر لغوی مشتق واژه Probatio است که اسم و به معنای اثبات خویشتن است و در مقابل واژه Probator به معنای تأیید یا تصویب کننده قرار دارد؛ از این رو حمایت بدون قید و شرط مأمورین تعلیق مراقبتی در موارد خاص و به طور دلخواه از زندانیان سابق، مجرمین گرفتاری که حکم محکومیت آن‌ها صادر گردیده یا مردمی که از ناهنجاری‌های زناشویی رنج می‌برند از ارکان تعلیق مراقبتی نیست و اگر عملکرد همه مأمورین چنین باشد آنان مطابق تعریف مذکور از مأمورین تعلیق مراقبتی نخواهند بود.

Probation  از دیدگاه دکترین حقوقی زمانی قابل اطلاق خواهد بود که ویژگی‌های ذیل را داشته باشد:

«داشتن سازمان مستقل در چارچوب یک نظام کیفری، قضایی بودن ماهیت وظایف آن، اقتدار قانونی، اعمال سرپرستی و نظارت بر مجرم و بالأخره آماده سازی مجرم به منظور بازگشت به جامعه و تطبیق با آن»^[6]

تعلیق مراقبتی، «یک روش مجازات با مبانی جامعه شناختی-تربیتی است که با ترکیبی از سرپرستی و مساعدت مشخص می‌گردد و شخص تحت تعلیق مراقبتی ملزم به تبعیت از همه شرایط مقرر به وسیله دادگاه است.» ^[7]

دکتر محمد صالح ولیدی تعلیق مراقبتی را این‌طور تعریف نموده‌اند: «این تأسیس حقوقی عبارت است از دادن آزادی به مجرم تحت سرپرستی و نظارت مددکاران اجتماعی به جای کیفر زندان در مدت معینی به منظور آماده ساختن او برای بازگشت به زندگی اجتماعی» ^[8]

تعلیق مراقبتی را این‌طور نیز تعریف نموده‌اند: تعلیق مراقبتی یک روش مجازات با مبانی جامعه‌شناختی تربیتی است که با ترکیبی از سرپرستی و مساعدت مشخص می‌گردد این روش در نظام آزاد در مورد مجرمینی اعمال می‌گردد که انتخاب آن‌ها بر حسب شخصیت جرم شناختی و جرم پذیری آن‌ها بوده است این افراد در ارتباط با نظامی قرار می‌گیرند که هدفش فراهم آوردن اصلاح برای مجرم و رهیافتی برای زندگی او در جامعه و یافتن جایگاهش در محیط اجتماعی است بدون اینکه خطر تجاوز مجدد به هنجارهای جزائی وجود داشته باشد.

سازمان ملل متحد نیز تعریف زیر را ارائه داده است: «تعلیق مراقبتی، روش برخورد با مجرمانی است که به نحو خاصی انتخاب می‌شوند: معلق کردن مشروط مجازات مجرم، در طول مدت زمانی که تحت نظارت یک شخص قرار می‌گیرد و به صورت فردی، ارشاد یا درمان می‌شود.^[9]

در واقع تعلیق مراقبتی را نگارنده این‌طور تعریف نمود که: «اعطای فرصت اصلاح و بازگشت به جامعه به مجرمین غیر خطرناک به عنوان یک فرد پاک و سالم از طریق انجام یک سری امور تربیتی خارج از محیط حبس که دادگاه برای شخص تعیین می‌کند.»

پس از جنگ جهانی دوم تعلیق مراقبتی ساده در آن مجازات زندان تعلیق شده و مجرم در اختیار مددکار اجتماعی قرار می‌گیرد و در دهه‌های 1970 و 1980 اهمیت و جایگاه خود را در میان جایگزین‌های سنتی حفظ کرده بود برای مجرمان کافی به نظر نمی‌رسید و انتقادهایی را سبب شده بود.

تعلیق مراقبتی فشرده یکی دیگر از ضمانت اجراهای نوین مورد توجه مسؤولان عدالت کیفری قرار گرفت تا بدین وسیله از گسیل شدن برخی از محکومان به زندان پرهیز کرده و از سوی دیگر نظارت و کنترل بیشتری بر این گونه افراد اعمال گردد.

2-1-5- تعلیق مراقبتی فشرده

نظارت ممکن است به شکل ساده و بدون تحمیل شرایط فوق العاده باشد مانند آنکه مجرم موظف باشد هر ماه خود را به پلیس یا سایر مسؤولین معرفی کرده و گزارشی از حضور خود در حوزه قضائی، محل کار و غیره ارائه کند و ممکن است مشدد یا فشرده باشد که مستلزم سطح بالایی از تماس مجرم با مأموران اصلاحی و مراقبتی است. هدف این نهاد تحمیل مجازاتی سبک تر از زندان و شدیدتر از تعلیق مراقبتی ساده است. در تعلیق مراقبتی فشرده تعداد کمتری از مجرمان به مأموران مراقبتی سپرده می‌شوند و نظارت از نزدیک بر مجرمان بیشتر و بر اجرای مطلق برنامه‌ها تأکید می‌شود. به طور کلی مؤلفه‌های اصلی نظارت فشرده عبارت‌اند از:

1-تماس‌های پیاپی ماهانه مأموران اصلاح و مراقبت با مجرمان

2-توسل به یکسری الزامات از جمله آموزش‌های شغلی یا حرفه‌ای، خدمات عمومی، آزمایش مواد مخدر یا درمان و معتادان و محدودیت یا ممنوعیت در رفت‌وآمد.

تعلیق مراقبتی فشرده برای مجرمینی طرح‌ریزی می‌شود که زندان برای آن‌ها خطرناک و نامناسب به نظر می‌آید این برنامه‌ها برای بالاترین حد نظارت و جهت کمک به مجرم برای اصلاح رفتارش در نظر گرفته می‌شود معمولاً گروه‌های زیر 40 نفری مجرمان تحت نظارت دو مأمور که یکی متخصص برنامه‌های بازپروری و رابط دادگاه و مأمور دوم در امر نظارت تخصص دارد قرار می‌گیرند.