مساله ی سقط جنین از مسایل مهم و مبتلا به همه ی کشورهاست وهریک به گونه ای درباره ی آن به بحث پرداخته اند. سقط جنین که معادل آن در عربی اجهاض، اسقاط، املاص می باشد در زبان انگلیسی معادل آن abortion – aborsement – feticide می باشد که عبارت است از: خاتمه دادن به دوران حاملگی، خواه از طریق سلب حیات از جنین در حالی که در رحم مادر بوده است، خواه از طریق اخراج آن قبل از موعد طبیعی به نحوی که قابل زیستن نباشد. در کتب حقوقی غالبا سقط جنین را،اخراج قبل از موعد جنین به نحوی که زنده یا قابل زیستن نباشد تعریف کرده اند، درحالی که در سقط جنین جنایی ملاک سقط جنین سلب حیات آن است، اخراج آن هرچند که جنین سلب حیات شده ممکن است قبل از موعد خارج شود .و صرف اخراج پیش از موعد جنین را نمی توان سقط جنین دانست، سقط جنین اعم است از اینکه در اولین روزهای انعقاد نطفه باشد که هنوز شکل و صورتی ندارد یا در روزهای آخر بارداری که شکل یک انسان کامل به خود گرفته است .

سقط جنین اصولا جرمی است که مستقل از قتل مورد توجه قرار گرفته و هیچ یک از قوانین موضوعه ی جهان، سقط حمل را در موضوع قتل وارد نکرده، سقط عمدی را قتل عمدی جنین تلقی ننموده اند. که البته در این مورد اختلاف نظر وجود دارد و برخی از اساتید سقط جنین را از زمانی که روح در آن دمیده باشد زیر عنوان قتل بررسی کرده اند .

برخی نیز سقط حمل را اخراج حمل قبل از موعد طبیعی زایمان به نحوی که زنده یا قابل زیستن نباشد تعریف کرده اند. در تعریفی دیگر   حاملگی قبل از قابلیت حیات یافتن جنین را سقط جنین می نامند .

از نظر حقوقدانان اسلامی باتوجه به متون فقهی، حیات جنینی دارای دو دوره ی متمایز از یکدیگر می باشد. به طوری که مرحله ی اول قبل از ولوج روح می باشد که در مدت آن اختلاف نظر وجود دارد و مرحله ی بعد از زمان و لوج روح در جنین شروع می گردد. دوره ی اول از زمان انعقاد نطفه در رحم زن، آغاز وتا حلول روح از جنین ادامه می یابد. سقط حمل در این موجب پرداخت دیه است. دوره ی دوم از آغاز حلول روح در چنین و تا زمان تولد ادامه می یابد. در تمیز و تفکیک این دو مرحله از یکدیگر نظرات مختلفی ابراز شده است. برخی طول مدت دوره ی اول را بیش از 3ماه و گروهی 4ماه و حدود5 ماه گفته اند . امروزه در تشخیص مراحل مختلف جنین از نظر پزشکی قانون دوران حاملگی را به دو دوره تقسیم می کنند. دوره ی اول را تا چهار ماه ونیم از شروع حاملگی و دوره ی دوم را تا زمان وضع حمل می دانند که بیش تر علائم حاملگی در دوره ی اخیر ظاهر می گردد.

1-9- تاریخچه ی سقط جنین:    

سقط جنین از زمان های قدیم در جوامع بشری عملی شناخته شده و نحوه ی انجام آن در کلیه ی جوامعی که در تاریخ ثبت شده اند بطور قابل توجهی مشابه بوده است. در جوامع قبیله ای اولیه سقط جنین توسط گیاهان سمی، اشیاء نوک تیز یا فشارهای لرزشی روی شکم تا بروز خونریزی واژینال القاء میشد. در قدیمی ترین کتابهای شناخته شده ی طب تکنیک های سقط جنین وجود دارد، در چین و مصر باستان نسخه ها و روش هایی برای سقط وجود داشته است. رومیان قدیم جنین را موجودی زنده به شمار نمی آورند و تا قبل از تولد حقوقی برای آن قائل نبودند لذا سقط جنین به طور گسترده ای در بین آنان رواج داشت. یونانیان در شرایط خاص اجازه ی سقط را صادر می کردند و سقط جنین یک روش اصلی برای کنترل جمعیت در بین آنها به شمار می آمد.

استفاده از سقط جنین برای حفظ جان مادر بطور گسترده ای در فرهنگ وباور یهودیان مورد قبول بوده است. کلیسا تحت تاثیر نظرات علمای مسیحی و نیازهای جامعه دیدگاه های متفاوتی درباره ی سقط جنین داشته است. سنت آگوستین و دیگر علمای مسیحی در اواخر قرن4 و اوایل قرن5 میلادی اعلام داشتند که تا زمان فقدان احساس حرکت جنین توسط مادر نمی توان گفت که روحی در بدن مادر زندگی می کند آنان این عقیده ی ارسطو که جان گرفتن جنین پسر 40 روزه بعد از لقاح و دختر 80 روزه بعد از لقاح اتفاق می افتد را قبول داشتند. سقراط، افلاطون و ارسطو سقط جنین را تجویز و توصیه می نمودند. حتی بقراط که با سقط مخالف بود درپاره ای از موارد آن را توصیه می کرد. اوایل قرن 12 میلادی کلیسا اعلام نمود: سقط جنین زود هنگام دیگر کشی نیست .در قرن 14 پاپ گریگوری زمان حرکت جنین را 112 روز بعد از لقاح اعلام کرد. از قرن 14 تا 19 میلادی در قانون انگلستان سقط جنین قبل از حرکت جنین مجازات نداشت ودر جامعه نیز عملی غیر اخلاقی محسوب نمی شد. حتی بعد از حرکت جنین نیز یک بزه کوچک به شمار می آمد. رویکرد اغماض گر به سقط جنین در ابتدای قرن قرن 19 با تصویب قانون سقط جنایی در انگلستان پایان یافت .و در طی قرن نوزدهم مواضع قانونی برای سقط جنین در سراسر دنیای غرب سر برافراشت. در حالیکه روند تحولات تاریخی نشان دهنده ی پیشرفت و تکامل قوانین در مورد سقط جنین است، در قرن20 حرکتی در جهت تسهیل و اغماض در این زمینه شروع شد با این حال در بعضی از کشورها محدودیت ها روبه افزایش گذاشت. اکثر قوانین محدودکننده اعم از مطلق و نسبی مربوط به موارد تهدید کننده ی جان مادر می شود. برخی قوانین شرایط روحی روانی مادر را نیز در نظر دارند .

1-10- انواع سقط جنین

در این بخش از فصل مربوطه به توضیح و تشریح انواع سقط جنین می پردازیم چون نمي‌توان گفت که هر نوع سقطی، جنایی و نامشروع است. بر همین اساس، سقط جنین را به اقسامی کلی و نه تنها از بعد حقوقی منقسم می کنیم

1-11-1-سقط جنین جنایی یا عمدی:

       وقتی است که مادر و یا غیر او، عمدا" به حاملگی پایان داده و جنین را ساقط نمایند. این شکل سقط جنین از نظر قضائی جرم محسوب شده و بیشتر در ماه‌هاي اول حاملگی انجام مي‌شود و در آن سوءنیت و عمد وجود دارد. در این نوع از سقط، سوء نیت در دستکاری رحم و یا خوردن داروهای اسقاط کننده مشهود است. شخص سقط دهنده یا فردی که راهنمایی به سقط مي‌نماید و افرادی که وسایل سقط جنین را فراهم مي‌آورند و یا دارو در اختیار زنی که قصد سقط دارد مي‌گذارند، مجرم محسوب مي‌شوند.

 1-11-2-سقط جنین درمانی یا طبی یا کورتاژ قانونی:

در صورتی که ادامه حاملگی برای جان مادر خطرناک باشد یا موجب تشدید عوارض مرضی و وخامت حال او گردد، با ارائه مدارک معتبر به مراجع قضائی و ارجاع پرونده به مرکز پزشکی قانونی و بررسی وضعیت مادر از این نظر توسط پزشکان متخصص، لزوم قطع بارداری و سقط جنین طبی مورد تایید قرار مي‌گیرد.

      برای انجام کورتاژ قانونی در صورتی که دو شرط همزمان و با هم وجود داشته باشند، سقط جنین قانونی خواهد بود. شرط اول، وجود خطر جدی مرگبار برای مادر است و این شرط با تشخیص اطبای متخصصی است که نسبت به احکام دینی و قوانین مربوطه اشراف داشته باشند و شرط دوم این است که کورتاژ، قبل از ولوج روح صورت‌گیرد (قبل از چهار ماه اول بارداری).

      امراضی که درصورت ادامه حاملگی میتوانند برای جان مادر خطر جدی و مرگبار ایجاد نمایند عبارت اند از: بیماری‌هاي قلبی پیشرفته، علائم نارسائی قلبی و آنژین صدری، رماتیسم قلبی، والووتومی میترال، فشارخون‌هاي پیش رونده و مقاوم در مقابل درمان، کانسر پیش رونده سرویکس (دهانه رحم)، نارسایی حاد کلیوی، پراکلامپسی و اکلامپسی قبل از ماه چهارم، آپوپلکسی خطرناک مغزی.(64)

      وقتی که مادر مبتلا به بیماری قلبی و کلیوی شدید باشد به طوری که اگر بارداری تا آخر ادامه یابد، به طور قطع مادر و جنین می میرند، با حفظ شرائط شرعی و اخلاقی و قانونی، مي‌توان به بارداری وی خاتمه داد. روشن است که برای این منظور، پزشک باید در تشخیص خود کاملا" صادق باشد و از روی ایمان و عقیده، برای وی یقین حاصل شود که جان مادر در خطر است و پس از کسب رضایت پدر و مادر، طبق دستورالعمل قانونی و شرعی و اخلاقی، اقدام به کورتاژ جنین نماید و این عمل باید در بیمارستان دولتی و تحت شرایط کاملا" قانونی و شفاف انجام‌گیرد.

      با مشخص شدن ابتلای جنین به ناهنجاری، نمي‌توان سقط درمانی انجام داد مگر اینکه ناهنجاری در جنین، خطر جدی برای جان مادر دربرداشته باشد. چنانچه جان مادر درخطر جدی بود، ولی سن جنین بیشتر از چهار ماهگی باشد، موضوع حساس تر است و لزوم انجام سقط مي‌بایست با تشکیل کمیسیون پزشکی بررسی شده و اظهار نظر گردد. در مواردی که اورژانس‌هاي ناشی از سقط خود به خودی و غیر قابل اجتناب وجود دارند، مثلا" جان مادر به علت سقط ناکامل و خونریزی ناشی از آن در خطر جدی قرارگرفته‌است، بدون اتلاف وقت باید اقدامات درمانی لازم را جهت نجات مادر به عمل آورد. ضمنا" باید شرح حال کامل اینکه آیا دستکاری قبلی جهت سقط جنائی انجام شده یا خیر، مکتوب گردد و کلیه نکات در پرونده قید شود تا در صورت بروز عوارض ثانوی، پزشک مسئول نباشد. در چنین مواردی تشکیل پروندة کامل بیمارستانی؛ از جمله گرفتن رضایت نامه و برائت نامه و ذکر علل اورژانسی بودن، باید به دقت مورد توجه قرار‌گیرد.

      سقط درمانی یا کورتاژ قانونی بایستی در یک بیمارستان دولتی یا بیمارستانی که برای این منظور از سوی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی تعیین شده‌است، انجام‌گیرد و این بیمارستانها جهت انجام سقط جنین، گواهی پزشکی قانونی را مطالبه نمایند و به وسیله یک پزشک متعهد و مجرب متخصص زنان و زایمان، حاملگی خاتمه یابد. متذکر مي‌شویم که ابعاد شرعی و اسلامی آن از ابعاد قانونی اهمیت بیشتری دارد لذا مسائل اسلامی باید کاملا" رعایت گردند.

1-11-3- سقط جنین خود به خودی یا عادتی:

      در این نوع، مادر معمولا" مبتلا به یک عیب تشریحی یا عیب لگنی و یا نقائص تغذیه‌ای و یا اشکال ژنتیکی و یا اختلال هورمونی مي‌باشد. این مادران از این وضع بی اطلاع هستند. با پیشامد کوچکی در زندگی و یا استرس‌هاي شدید؛ مانند هیجانات غم‌انگیز یا شادي‌بخش و یا مشاهده یک صحنه تصادف و درگیری و منازعه، دچار سقط جنین مي‌شوند و سقط خود را به نزاع یا استرس ارتباط داده و اعلام شکایت مي‌نمایند. لذا باید با انجام آزمایشات و معاینات لازم، به سقط عادتی در این گونه افراد پی برد، تا حقی از کسی ضایع نگردد^[1].