مفاهيم و تعاريف مسکن

    مسكن بعنوان يك مكان فيزيكي، سرپناه اوليه و اساسي خانوار به حـساب مـي آيـد. در ايـن سـرپناه برخـي از نيازهاي اوليه خانوار يا فرد همچون خواب، اسـتراحت، حفاظت در برابر شرايط جوي و خلاصه شرايط زيست در مقابل طبيعت تأمين مـي شـود (اهـري و ديگـران، 1367).

     مقوله مسكن علاوه بر ساخت فيزيكي كه يك خانواده به عنوان سـر پنـاه مـورد اسـتفاده قـرار ميدهد، كل محيط مسكوني را نيز در بر مي گيرد كـه شامل كليه خدمات و تأسيسات اجتماعي و تسهيلات عمومي ضروري مورد نياز براي بهزيستي خـانواده و طرح هاي اشتغال، آمـوزش و بهداشتی افـراد اسـت. در واقع تعریف و مفهوم عام مسکن یک واحد مسکونی نیست بلکه کل محیط مسکونی را شامل می شود(مخبر،1363).        

     به عبارتی مسکن تنها یک ساختار نیست بلکه نهادی است که برای پاسخگویی به مجموعه ای پچیده از اهداف ایجاد می شود. از سوی دیگر مسکن پدیده ای اجتماعی است و انتظام و نوع فضاها و همچنین فرم ظاهری آن از عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تأثیر می پذیرد. هدف اصلی مسکن به وجود آوردن محیطی سازگار و منطبق بر روش زندگی انسان است. علاوه بر تأمین نیازهای فردی، مسکن باید قادر به برآورده ساختن نیازهای اجتماعی انسان نیز باشد. (پوردیهیمی، 1382).    

     در دومين اجـلاس اسـكان بـشر (1996) كه در استانبول برگزار شـد مـسكن مناسـب چنين تعريف شده است: سر پناه مناسب تنها به معناي وجود يـك سـقف بالاي سر هر شخص نيـست، سـرپناه مناسـب يعنـي آســايش مناســب، امنيــت مالكيــت، پايــداري و دوام سازهاي، روشنايي، تهويه و سيستم گرمـايي مناسـب، زيــر ســاختهــاي اوليــه مناســب از قبيــل آبرســاني، بهداشت و آموزش، دفع زباله، كيفيت مناسب زيست محيطي، عوامل بهداشـتي مناسـب،  مكـان مناسـب و قابل دسترسي از نظر كار و تسهيلات اوليه است كـه همه اين موارد بايد با توجه به استطاعت مـالي مـردم تأمين شود. (دفتر اقتصاد مسکن، 1375) .

2-2-مسكن و انسان

زندگى خانوادگى كه در گذشته به صورت گسترده در طى صدها سال در جوامع سنتى ادامه داشته تحت تاثير ايجابات زندگى صنعتى شهرى دستخوش تغيير گرديد. در اين دوران خانواده اى پديد آمد مركب از پدر، مادر و تعدادى فرزند، كه اصطلاحاً خانواده هسته اى ناميده شده و از حياتى متفاوت از خانواده گسترده گذشته برخوردار گشت (ممتاز، 1379) و الگوى مسكن او متاثر از شرايط جديد متفاوت گرديد. (پورديهيمى، 1382). بدين ترتيب انسان درحركت از جامعه ييشا صنعتى به يک جامعه پیسا صنعتى به ناچار شكل جديدی از خانواده را تجربه كرد كه مسكن به عنوان نماد و آئينه تمام نماى اين تغييرات ، بايد توان پذيرش و سامان دهى تغييرات به وجود آمده را داشته باشد(پورديهيمى، 1391).

در اين دوران معماران تعاريف مختلفى از انسان و مسكن را مطرح كردند، و نياز انسان ها در محيط زندگى را به سبب داشتن اندام يكسان و حركات مشابه يكسان مى دانستند، هم چنين عقيده داشتند كه رفتارهاى اجتماعى انسان ها با رشد آنها تكامل پيدا كرده و طبقات اجتماعى شان را مشخص مى نمايد. در اين ديدگاه عملكردها و نيازها، الگوى مشخصى را به، جود مى آورند كه يک خانه را براى همه ملت ها و تمامى اقليم ها پيشنهاد مى كند (همان، 1391).

(Lang,1994) در دهه 0 93 1 ميلادى كشور تازه تاسيس اتحاد جماهير شوروى مسكن را بر اساس تئورى ارائه شده توسط نظريه پردازان حزب كمونيست تعريف نمودند، و تعاريفى كه از نيازهاى انسان ارائه دادند منجر به مسكن اشتراكى در اتحاد جماهير شوروى گرديد. بايد اذعان داشت كه مسكن مقوله ای پيچيده است، و انواع متعددى دارد و درغالب يک تعريف نمى گنجد، اما مى توان اظهار داشت كه مسكن بايد نيازهاى انسان را بر آورده نمايد.

اما مسكن پيوستگى نزديكى با كيفيت هاى زندگى او مانند امنيت، تعامل با انسان هاى ديگر يا گاهى جلوگيرى از نفوذ برخى افراد يا گروه های خاصى به درون زندگى خصوصى آن ها نيز پيدا مى كند، زيرا مسكن در مقايسه با ديگر محيط ها، محيط زندگى دائمى اوست، انسان بيشترين زمان زندگى خود را در آن سپرى مى كند، و بيشترين وابستگى را به آن پيدا مى كنده از سوی ديگر مفهوم مسكن علاوه بر محدوده فيزيكى واحد مسكونى كل محيط مسكونى را در بر مى گيرد كه، شامل كليه خدمات و تسهيلات ضرورى مورد نياز برای خانواده مانند: اشتغال ، آموزش، خريد ، بهداشت و تفريح نيز مى گردد. در واقع تعريف و مفهوم عام مسكن يک واحد مسكونى نيست، بلكه كل محيط مسكونى را در بر مى گيرد (پور دیهیمی، 1391).

به عبارت ديگر مفهوم مسكن تنها يک سر پناه فيزيكى نيست و كليه محيط هاى مورد نياز خانواده، يعنى خدمات و تسهيلات عمومى لازم برای زندگى را نيز شامل مى گردد. اين ديدگاه بر اين موضوع تاكيد دارد كه شهر مثل هر موجود زنده از اجزايى تشكيل شده كه اصلى ترين عنصر آن يعنى مسكن را مى توان مهم ترين عامل در شكل گيری آن دانست (همان، 1391)

خانه اى كه در گذشته براى همه ملت ها تجويز گرديد ، فقط الگوئ عام رفتار فيزيكى را مطرح مى كند شكل(1-2) در حاليكه درمدل پيشنهادى شكل شماره (1-2) توجه به رفتارهاى فرهنگى خانوادگى و رفتارهاى جمعى در محيط هاى اجتماعى نيز اهميت ييدا مى كند. لذا نقش مسكن تامين نيازهاى كيفى زندگى انسان و فراهم كردن شرايط مطلوب براى خانواده و تحقق فعاليت هاى خانوادگى است. اين مهم ثبات و همبستگى خانوادگى را به همراه دارد. نقش ديگر مسكن بر مشاركت خانواده در اجتماعى بزرگتر است. زيرا تماس اجتماعى نيز يكى از نيازهاى اساسى انسان است كه نوع و گستره آن وابسته به فرهنگ جوامع مى گردد (پور دیهیمی، 1391).

در حقيقت اين بدان معناست كه مشاركت اجتماعى خانواده بر مسكن تاثير مى گذارد، اين تاثير از يک سو سلسله مراتب و انتظام فضاهاى داخلى واحد مسكونى را از سر پناه متفاوت مى كند، از سوى ديگر بر نحوه تركيب واحدها و تعامل آنها با يكلديگر در نظام كلان با بافت مسكونى تاثير خواهد گذاشت (همان، 1391).

تحولات عمده در فن آوری هاى جديد اطلاعاتى و ارتباطى، كه به عنوان انقلاب اطللاعاتى از آن ياد مى شود به سرعت درحال متحول ساختن جوامح انسانى به ويزه شهرها هستند. اين تحولات كه "تافلر" آن را موج سوم مى نامد (تافلر، 1385) نظريات جديدى را درمورد مسكن و شهرهاى آينده مطرح ساخته است. عده اى معتقدند كه شهرها به دليل مشکلات زيست محيطى و بحران انرژى در آينده به طرف متراكم  شدن پيش خواهند رفت. به هر حال مسكن همواره به عنوان مكان زندگى خصوصى خانواده ها يا برجا باقى خواهد ماند. اگر چه گسترش فن اورى ارتباطات در زمينه های مختلف از حضور فيزيكى انسان دربخش هاى مختلف شهر خواهد كاست، اما به حضور او در واحد مسكونى خواهد افزود.

در واقع شهروندان بر خلاف گذشته بيشترين ساعات شبانه روز را در مسكن و محيط هاى مسكونى سپرى خواهند كرد. لذا حضور آنها در مسكن و محيط هاى پيرامون آن به مراتب بيشتر از حضورشان در ساير نقاط شهرى خواهد بود. اين موضوع اهميت توجه به كيفيت ها را بيشتر نمايان مى كند. (فريادى شهرزاد، 1375)

2-3- روش زندگي و مسكن

مسکن يك پديـده پيچيـدهاي اسـت كـه هـيچ تعريف واحدي براي توصيف آن كفايـت نمـي كنـد، امـا تمام تعاريف در يك موضوع واحد اتفاق نظر دارنـد كـه انسان هـا بـا نقطـه نظـرات و ايـده آل هـاي متفـاوت بـه محيط هاي فيزيكي مختلف پاسخ مي گويند. پاسخ ها معمولاً از يك مكان به مكان ديگـر متفاوتنـد، زيرا تحت تأثير عوامل مختلفي نظير زمينه هـاي محيطـي، جهان بيني افراد، شـرايط اقتصـادي و فرهنـگ اجتمـاعي پديد مي آيند. عوامل فوق و نحوه پاسخ گويي به آنها در يك مكان با گذشت زمان به طور تدريجي تغيير مي كنند. مسكن تنها يك ساختار نيست، بلكه يك "نهاد" اسـت كه براي مجموعه اي پيچيده از اهداف ايجـاد مـي گـردد و به سبب اينكه پديدهاي اجتماعي نيز مـي باشـد، انتظـام و نوع فضاها و همچنين فرم فيزيكي آن از عوامل فرهنگي اجتمــاعي، اقتصــادي، ....آن تــأثيرمــی پــذيرد. خانــه انسانهاي بدوي تنها يـك پناهگـاه نبـوده، بلكـه مفـاهيم مـوجوددر آن بيـش از سودمندي، يـا كالبـدي فيــزيكي بوده است (1969،Rapaport).

هدف اصلي مسكن ايجاد محيطي سازگار و منطبق بـر روش زندگي انسان است، به بيان ديگر عـلاوه بـر تـأمين نيازهاي شخصي بايد نيازهاي كيفي و نيازهاي اجتمـاعي او را نيــز بــر آورده نمايــد. بافــت هــاي مســكوني و ساختمان هاي بومي كمتر نتيجه اميـال شخصـي هسـتند و بيشتر نشان دهنده اهداف و اميـال گـروه هـا بـراي يـك محيط آرماني مي باشند. بنـابراين آنهـا داراي ارزش هـاي نماديني هستند كه توسـط فرهنـگ اجتمـاعي بـه وجـود آمده انـد و مـي تـوان آنهـا را محصـول عوامـل مشـترك اجتماعي دانست. عوامل مشـترك اجتمـاعي شـامل تمـام جنبــه هــاي محيطــي و فرهنــگ اجتمــاعي مــي باشــد واز مهمترين عوامـل تـأثير گـذار بـر مسـكن و محـيط هـاي مسكوني هستند (1969،Rapaport).

زمينه هاي محيطي كه شـامل همـه اجـزاي موجـود درمحيط، يعني محـيط هـاي سـاخته شـده موجـود، شـرايط اجتماعي، شرايط فيزيكي و شكل عوارض طبيعي محيط، شرايط اقليمي، مصالح در دسـترس، روشـهاي سـاخت و فنآوري روز مي باشند، كه بر فرم و سازمان فضايي تـأثير مي گذارند. اما تأثير گذارترين جنبه محيطي بر شكلگيري مسكن، سلسله اي از عوامل اجتماعي مي باشند. يعنـي در نهايــت عــاملي كــه فــرم فضــا و نحــوه تركيــب هــا را در محيط هاي مسكوني به وجود مي آورد "رويـاي انسـانها از زندگي آرماني" آنان مي باشد(1969،Rapaport).

 لذا مي تـوان جنبـه فرهنـگ اجتماعي را عامل اصلي، و بقيه جنبه ها را عوامـل ثانويـه در نظر گرفت، عوامل فرهنگ اجتماعي نيز شـامل عقايـد مذهبي، سـاختار طايفـه اي، سـاختار خـانوادگي، سـازمان اجتماعي، روش امرار معاش، روابط اجتماعي بين افراد و خويشاوندان مي باشد و معمولاً راه حل ها و نحوه پاسـخگويي به اين گونـه نيازهـا، نسـبت بـه نيازهـاي فيزيكـي محيطي بسيار متنوع تر هستند(1969ibid ,).

فرمت ورد قابل ویرایش

تعداد صفحات: 69

فصل دوم مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتری

همراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متن

منابع فارسی کامل

منابع انگلیسی کامل