بهره­وری نیروی انسانی

تاريخچة بهره‌وري

با توجه به خواسته‌ها و آرزوهاي نامحدود انسان از يك طرف و از طرف ديگر محدود بودن توان و قدرت،‌ امكانات، ابزار و زمان حياتش، انديشه استفاده مؤثر از منابع با زندگي او گره مي‌خورد. تاريخ حيات بشر مملو از تلاشهايي است كه حاكي از دست و پنجه نرم كردن با محدوديت منابع و گام برداشتن وي به سوي اهداف و آرزوهايش مي‌باشد(رضایی و ساعت­چی، 1387، 131).

رضایی لیلا و ساعتچی محمود(1387)، رابطه بین نگرش به عوامل انسانی موثر در بهره­وری و سبک رهبری سرپرستان با تعهد سازمانی در کارکنان کارخانجات مخابراتی ایران، دانش و پژوهش در روانشناسی، دنشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، شماره سی و هفتم، صص 129- 146.

به تدريج بر توان بشر افزوده شد و هر چه بيشتر بر طبيعت چيره گرديد. كشاورزي و دامپروري به روشهاي ابتدايي كم‌كم جاي خود را به فن‌آوري نوين داد و با مرور زمان بهره‌وري توليد افزايش يافت. در دوران گذشته به علت تعداد كم جمعيت كره زمين از يك سو و محدود بودن سطح توقعات و خواسته‌هاي بشر از ديگر سو،‌ استفاده بهينه از منابع به صورت اساسي مطرح نبود و منابع طبيعي بدون اين كه مورد تهديد و خطر نابودي قرار گيرند استفاده مي‌شدند. در عصر حاضر كه جمعيت دنيا با رشد فزاينده‌اي مواجه است و مصرف منابع طبيعي رشد غول‌آسايي داشته است، محدوديت منابع و استفادة مؤثر از آنها هم مورد توجه روزافزون قرار گرفته است. با آغاز قرن بيستم و پيدايش تفكر مديريت علمي، مفهوم كارآيي اقتصادي، كاهش هزينه، كاهش زمان، افزايش توليد و بالا بردن سرعت آن به صورت نظام‌مند و علمي مورد توجه قرار گفت، ابزارهاي جديد برنامه‌ريزي و كنترل توسعه يافتند و استفاده از رياضيات و ساير علوم تجربي در برنامه‌ريزي مورد توجه قرار گرفت. فنون كارسنجي و زمانسنجي توسعه داده شده و حركات فيزيكي انسان در محيط كار، حمل و نقل و حركت اشياء در محيط كار به منظور افزايش بازده و كارآيي مورد مطالعه واقع شد.

از اوايل دهه 1960 به موضوع انسان توجه بيشتري شده و علاوه بر حركات فيزيكي او در محيط كار، با مسائل روحي و رواني، نگرش شخص به كار و زندگي و همچنين رفتار او با همكاران و مديران مورد بررسي قرار گرفت و فنون انسان محور ارتقاي بهره‌وري توسعه يافت. از سوي ديگر موفقيت‌هايي كه ژاپني‌ها در توسعه صنعت كسب نمودند، موجب تقويت نگرش انسان محوري در مديريت شد و مفاهيم و فنوني نظير سيستم پيشنهادات. كيفيت نيروي كار و حلقه‌هاي كنترل كيفيت و … به وجود آمدند(ناظم و رحمتی، 1387، 54).

ناظم فتاح و رحمتی زهرا(1387)، تدوین الکوی ریاضی برای بهره­وری کارکنان اداره آموزش و پرورش براساس سبک تفکر مدیران و جو سازمانی، اندیشه و رفتار، دوره 2، شماره7، صص 53 – 68.

در اوايل قرن بيستم يك آمريكايي بنام فردريك تيلور راه حل بي سابقه‌اي در مورد مديريت ارائه كرد. پينشهادهاي او بر اساس تجربه‌هايي كه در مديريت و مشاوره كسب كرده بود. عنوان شد و اهم آن از اين قرار است:

·         روش انجام كار بايد بر اساس مطالعه تعيين شود، نه قضاوت تجربي كارگران

·         معيارهاي تعيين اجزاي تشكيل دهنده روزكاري،‌ بايد با مطالعات علمي تعيين شود.

·         انتخاب و آموزش كارگران بايد با شناخت و مطالعه علمي همراه باشد.

با شناخته شدن كارهاي تيلور كه برخورد سيستماتيك و علمي را در مديريت رواج داد،‌ روشهاي متعددي جهت استفاده بهتر از ماشين آلات و نيروي انساني ابداع شد. تمامي اين شيوه‌ها تكيه بر بازده اقتصادي و كارآيي در سازمانهاي توليدي داشتند. در حقيقت كاركنان در محيط كاري از نظر شرايط كار و نحوة كار با ماشين آلات زير ذره‌بين گذاشته شده و جزئيات حركاتشان مورد مطالعه قرار مي‌گرفت. در خلال اين آزمايشها متوجه شدند كه كاركنان رفتار پيچيده‌اي دارند. در نتيجه روانشناسان، جامعه شناسان و ديگر دانشمندان علوم اجتماعي شروع به مطالعه رفتار انسان در محيط كار نمودند. به علاوه از ديگر سو، اقتصاددانان رياضي‌دانان و متخصصين رايانه نيز در زمينه ارائه روشهاي تحليلي براي حل مسائل مديريت شروع به فعاليت نمودند(آبدلاتی^[1]، 2004).

در دهة 1970 دو تغيير كلي در روند حركت بهره‌وري بوجود آمد. اول اينكه روشهاي ارتقاي و كارآيي از كارگاههاي صنعتي به سيستمهاي خدماتي راه پيدا كرد و در نتيجه بهره‌وري و كارآيي از كارگاههاي صنعتي به سيستمهاي خدماتي راه پيدا كرد و در نتيجه بهره‌وري در اين سيستمها نيز اهميت يافت. دومين مورد توجه به تركيب، يكپارچه سازي و انسجام نيروها و ديگر اجزاي سيستم بود. تا آن زمان تمام شيوه‌هاي ارتقاي بهره‌وري به دنبال تجزيه كردن اجزاي سيستم‌ها (انسان، ماشين،‌ مواد) و مطالعه جزئيات ارتباط و مراوده بين اجزاء براي طراحي‌هايي با كارآيي بالاتر بود. اما كم‌كم صنايع و شركتهاي آمريكايي متوجه ضعف عده توجه به يكپارچگي در مسائلي نظير بازاريابي، سياست‌هاي مالي و استراتژي كمپاني در كنار مسائل عملياتي كارگاه‌ها شدند(سینکوتا^[2]، 2005).

از طرف ديگر ژاپن نيز براي مقابله با تغييرات متعدد داخلي و خارجي كه اقتصاد آن كشور را شديداً دگرگون ساخته بود و در جهت دستيابي به اقتصادي سالم و با ثبات بر روي فعاليت‌هاي بهبود بهره‌وري تأكيد فراوان نمود. اولين كنفرانس همكاري و ارتباطات بهره‌وري در تاريخ 21 مه 1955 با شركت نمايندگاني از دولت، كارگران و مديران تشكيل شد. در اين اجلاس سه اصل راهنما كه خلاصه‌اي از درك و شناخت افراد شركت كننده در كنفرانس از ماهيت اهداف حركت بهره‌وري بود. مورد تصويب قرارگرفت. اين سه اصل عبارتند از:

بهبود بهره‌وري موجب افزايش اشتغال مي‌شود، اما طي دوره انتقال و تا پيش از آن كه اثرات كامل بهبود بهره‌وري آشكار شود. براي به حداقل رساندن تنش‌هايي كه به طور موقت وجود خواهد داشت و ممكن است اقتصاد ملي را دچار مشكل كند. لازم است مديريت و كارگران يا دولت و مردم با همكاري با يكديگر اقدامات مناسبي به عمل آورند. اين اقدمات مي‌تواند شامل انتقال كارگران مازاد به مناطقي كه نياز به نيروي كار اضافي دارند. به منظور جلوگيري از عدم اشغال باشد. هنگام ايجاد و توسعه موازين متقن و قطعي براي افزايش بهره‌وري، لازم است مديريت و كارگران تحت شرايطي كه براي مؤسسه صنعتي مربوط، مناسب باشد، در بحث و اتخاذ اين گونه موازين با يكديگر همكاري داشته باشند(انگل^[3]، 2004).

بهره‌وري در ايران

در دنياي امروز بهره‌گيري مناسب و مطلوب از منابع ملي يكي از مهمترين اهداف اقتصادي و اجتماعي دولتهاست،‌ براي دستيابي به اين اهداف، تلاشهاي گسترده‌اي تحت عنوان ارتقاء بهره‌وري صورت گرفته است. به زبان ساده بهره‌وري يعني استفاده بهينه ازمنابع و امكانات . اين مفهوم در گسترده وسيعي از فعاليتهاي سازمان قابل بكارگيري است. به اين جهت شاخصهاي متنوعي در زمينه‌هاي مختلف سازماني طراحي شده است. اما انتخاب،‌ اولويت بندي و پرداختن به اين شاخص‌ها و زمينه‌هاي مورد بررسي آنها تابع شرايط اقتصادي و اجتماعي محيطي است كه بنگاه اقتصادي در آن فعاليت مي‌نمايد. در برخي كشورهاي صنعتي ممكن است به واسطه هزينه سنگين نيروي كار و تأمين انرژي ، اولويت با شاخصهايي باشد كه به اين موارد مي‌پردازند. اما در حال حاضر شرايط كاملاً متفاوتي بر ايران حاكم است. انرژي ارزان و فراوان و نيروي كار كم هزينه در يك طرف و وابستگي ارزي و تحمل هزينه‌هاي سنگين جهت واردات تجهيزات از طرف ديگر را مي‌توان جزء ويژگي‌هاي كنوني ايران به شمار آورد. اين موارد توجه به تمركز به شاخص‌هاي بهره‌وري سرمايه را از اولويت ويژه‌اي برخوردار مي‌كند. يعني ضروري است تلاشهاي گسترده‌‌اي در جهت بهبود بيشتر بهره‌وري سرمايه در كشور صورت پذيرد. نيروي كار از ديگر منابع مهمي است كه در سازمان بايد مورد توجه قرار گيرد. پرداختن به آموزش و مهارتهاي فني و هماهنگي آن با فن آوري موجود، نظم و انضباط فردي و گروهي،‌ رعايت بهداشت و نظافت در محيط كار، ايمني كار، رفع نيازهاي معيشتي،…. از موضوعات قابل طرح در اين مقوله است(عبادی­آذر، 1384).

سازمان ملي بهره‌وري ايران، بهره‌وري را تركيبي از كارآيي يعني درست انجام دادن كار و اثر بخشي يعني انجام دادن كار درست مي‌داند و به طور مختصر بهره‌وري را «درست انجام دادن كار درست» تعريف مي كند. البته تعريف جامع بهره‌وري كه مقبول كارشناسان اين سازمان قرار دارد، چنين است: بهره‌وري معيار ارزيابي فعاليتها در بخشهاي اقتصادي و اجتماعي است كه با نسبت مطلوبيتهاي حاصل (ستاده‌ها) بر منابع و آنچه كه براي حصول آن به كار رفته است(داده‌ها) نشان داده مي‌شود(فاراب، 1384).

لزوم توجه به بهره‌وري در ايران

فرمت ورد قابل ویرایش

تعداد صفحات: 25

فصل دوم مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتری

همراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متن

منابع فارسی کامل

منابع انگلیسی کامل