تاریخچه پیدایش و شکل گیری تجارت الکترونیک

تاریخچه تجارت الکترونیک بیشتر به تعریفی که از آن می شود، بستگی دارد. یک عقیده این است که اولین داد و ستدی که توسط تلفن و یا فاکس انجام گرفت، اولین داد و ستد به شکل تجارت الکترونیک است. اما تجارت الکترونیک به شیوه امروزی در دهه 1960 میلادی و بر مبنای «مبادله الکترونیک داده ها»^[1]، یعنی تبادل الکترونیک اسناد استاندارد از یک رایانه به رایانه دیگر، شکل گرفت. مبادله الکترونیک اطلاعات زمینه انتقال الکترونیکی اسناد تجاری را برای شرکتها فراهم نمود، به گونه ای که نیاز به دخالت انسان در این فرآیند به حداقل رسید. در واقع مبادله الکترونیک داده ها را می توان پدر تجارت الکترونیک امروزی به حساب آورد چرا که فناوریهای انتقال پیام با کاهش کاربرد کاغذ در فرآیندهای تجاری و افزایش اتوماسیون، کم کم در تمامی فرآیندهای تجاری سازمان ها نفوذ کرد، و به مرور زمان با ارتقای کارایی این فرایندها، به عنوان یکی از بخش های لاینفک تجارت درآمد. اگر چه، آنچه هم اکنون می توان نام تجارت الکترونیک سنتی بر آن نهاد، تنها به مبادله الکترونیک داده ها محدود نمی شده است و دامنه ای گسترده از شکل های گوناگون پیام، رمزینه^[2] و پرونده ها را در کنار ارسال رایانه ای اسناد در بر می گیرد .

با گذشت زمان و پدیدآمدن ابزارهای ذخیره، بازاریابی و پردازش داده ها و دسترسی عامه مردم و سازمانها و همچنین پیشرفت فناوریهای مخابراتی و شبکه های رایانه ای گسترده، فرصتی پدید آمد که بازیگران صحنه تجارت آن را بسیار سودمند یافتند. همچنین طی بیست سال گذشته یکی از روندهای عمده در گسترش تجارت الکترونیک، کاهش چشمگیر قیمت سخت افزارهای رایانه ای و مهمتر از آن ایجاد استانداردهای جهانی برای توسعه سخت افزارها بوده است. چنین فرایندی را «استانداردسازی یکپارچه سیستم های باز»^[3] می نامند. در مورد نرم افزارها نیز چنین روندی وجود داشته است، اما استانداردهای نرم افزاری هنوز به اندازه استانداردهای سخت افزاری یکپارچه، متحد و سازگار نیستند (توربان و دیگران^[4]، 2002، صص 230 – 231 به نقل از راوری و مقدسی،1386).

نکته بعدی پس از یکپارچه سازی و استاندارد کردن، ایجاد امکانات شبکه ای و توانایی برقراری ارتباط میان سیستم های مختلف رایانه ای بوده است. به این ترتیب شبکه های ارتباطی، همچون آرپانت^[5] در دهه 1960، مهمترین نقش را در تسهیم اطلاعات و اطلاع رسانی بازی کرده اند. گفتنی است که پیشرفت غیر منتظره اینترنت زمانی شروع شد که در سال 1972 میلادی و برای اولین بار، پست الکترونیک با توسعه فناوری جدید آرپانت مورد استفاده قرار گرفت. این پدیده به طرح نسخه جدیدی از پروتکل انتقال داده به نام «پروتکل کنترل انتقال/ پروتکل اینترنت»^[6] منجر شد . ظهور اینترنت امکان انجام شکلهای جدیدی از تجارت الکترونیک نظیر خدمات را فراهم نمود . امروزه به لطف کاهش چشمگیر قیمت سخت افزارها و انعطاف پذیری و سازگاری استانداردهای نرم افزاری، امکان مبادله اطلاعات در سطح جهان با هزینه های اندک برای عامه مردم فراهم شده است. مبنای اصلی و بنیادی تجارت الکترونیک به بیان ساده نیز همین دسترسی سریع، ارزان و آسان به اطلاعات برای انجام داد و ستد از طرق اینترنت است .

به طور کلی، روندهای پیدایش و شکل گیری تجارت الکترونیک به پنج مرحله زیر قابل تقسیم بندی است:

مرحله اول – پیدایش شبکه های خصوصی: اولین گام ها در پیدایش تجارت الکترونیک در دهه 70 و 80 میلادی و توسط برخی از دولتها و تاجران بزرگ بین المللی که می کوشیدند تا تبادل اطلاعات و امنیت مربوط به آن را توسعه بخشند، برداشته شد. در این راستا، مبادله الکترونیک داده ها که در محدوده شبکه های خصوصی و محدود انجام می گرفت، به عنوان بستر و استاندارد اولیه برای نسل اول تجارت الکترونیک مورد استفاده قرار گرفت. البته در آن مرحله هزینه بالا و پیچیده بودن سیستم، مانع گسترش آن شد و تنها تعداد کمی از سازمانها، نظیر شرکتهای مالی از آن استفاده می کردند.

مرحله دوم – پیدایش پست الکترونیک و چت: این مرحله مربوط به اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 میلادی است که طی آن نسل اول مخابره اخبار همچون پست الکترونیک و چت کردن به وجود آمد. در این مرحله استفاده از وب در میان دانشگاهیان و اعضای مراکز علمی و پژوهشی رواج یافت.

مرحله سوم – ظهور مرور گرها: سال 1995 میلادی که ظهور مرورگرها در وب^[7] بر اساس پروتکل انتقال فوق متن^[8] به وقوع پیوست و ایجاد صفحات میزبان^[9] به عنوان یکی از ضروری ترین بخش های سایتهای وب در این سال انجام گرفت، به عنوان مرحله سوم پیدایش تجارت الکترونیک به شمار می رود.

مرحله چهارم – شروع فعالیت سایت های خرده فروشی: این مرحله از اواسط دهه 1990 آغاز شد و در طی آن، اولین سایت های خرده فروشی در تجارت الکترونیک به نام سایت های دات کام^[10] فعالیت خود را برای انجام معاملات اقتصادی کوچک شروع کردند. فعالیت این سایتها و نتایج حاصل از آنها، شرکتهای بزرگتر را تشویق کرد تا وارد عرصه تجارت الکترونیک شوند و محصولات و خدمات خود را بر روی وب عرضه کنند. این مرحله اولین قدم برای توسعه واقعی تجارت الکترونیک قلمداد می گردد.

مرحله پنجم – تعریف مدلهای تجارت الکترونیک: اواخر دهه 1990 میلادی زمان آغاز این مرحله است که طی آن، تجار بزرگ و سازمانها دریافتند که تجارت الکترونیک به صورت مدل تجارت – تجارت همانند مدل تجارت – مصرف کننده می تواند فعال شده و مورد استفاده قرار گیرد. به این ترتیب وب به عنوان جایگاه اصلی برای نسل اولیه بازارهای حراجی، معاملات تجارت – تجارت و همچنین تجارت با مصرف کننده معرفی گردید و مورد استفاده قرار گرفت (راوری و مقدسی،1386).

2-2-2.جايگاه صنعت بيمه در اقتصاد

بيمه يك نهاد اقتصادي است كه نقش مهمي در حيات اقتصادي اجتماعي و سياسي كشورها ايفا مي كند. بيمه از شاخه هاي مهم بخش خدمات به شمار مي رود كه از يك سو موجب ايجاد نوعي تامين و احساس امنيت براي شركت ها و موسسات فعال اقتصادي مي شود و از سوي ديگر بستري مناسب براي سرمايه گذاري در رشته هاي سازگارتر با اهداف توسعه اقتصادي دولت فراهم مي كند.

بازار بيمه داراي نوعي ساختار منحصر به فرد است كه از اجزاي زير تشكيل مي شود:

ـ فروشندگان (شامل شركت هاي بيمه و بيمه گران)؛

ـ خريداران (شامل عموم مردم در بخش صنعت و بازرگاني)؛ و

ـ واسطه ها (شامل كارگزاران بيمه و نمايندگان فروش).

امروزه دنياي نوين تجارت بيمه مجموعه اي پر رقابت است. در اين دنياي نوين عواملي همانند بازار اقتصاد اجتماع و فن آوري به سرعت در حال تغيير هستند و سرعت اين تغييرات نياز به واكنش هاي سريع شركت هاي بيمه را روز افزون كرده است. به دليل حجم عمده تغييرات و نااطميناني به بازار رقابتي آينده، تمامي شركت هاي بيمه ناچار از ارائه خدمات بيشتر با سرعت بالاتر و با هزينه كمتر هستند؛ در اين بازار تنها حيات و حفظ سهم بازار موجود هدف نيست، بلكه توسعه و گسترش بازار بيمه نيز مطرح است.

بنابراين براي دستيابي به اين مهم بسياري از كشورها در تلاش هستند تا با استفاده از تجارت الكترونيكي در صنعت بيمه از مزاياي رقابتي آن بهره گيرند. مزاياي تجارت الكترونيكي بيمه به شرح زير است:

ـ ارائه خدمات بهتر و با كيفيت به مشتريان؛

ـ كاهش سرمايه اوليه مورد نياز؛

ـ سهولت در امر بازاريابي؛

ـ نوآوري و خلاقيت در توليد محصولات؛

ـ ارتباط مستقيم با مشتري و حذف واسطه ها؛

ـ كاهش هزينه مبادلات؛ و

ـ افزايش سرعت دسترسي به اطلاعات(ملکی،1392).

2-3.تجارت الکترونیکی

تجارت الکترونیکی عبارت است از مبادله ی تجاری بدون استفاده از کاغذ که در آن نوآوری هایی مانند مبادله ی الکترونیکی داده ها، پست الکترونیک و سایر فناوری های مبتنی بر شبکه بکار برده می شود. از دیدگاه OECD ^[11]تجارت الکترونیکی، خرید و فروش کالاها و خدمات مابین شرکت ها، افراد، دولت ها و سایر بخش های عمومی و خصوصی به طوری که این خرید و فروش از طریق شبکه های رایانه ای هدایت شود^[12]، تعریف می شود. همچنین تجارت الکترونیکی، فناوری پردازش و مجموعه ای از عملیات که در زمان مبادله های تجاری به صورت خودکار از طریق شبکه ها و با استفاده از فناوری اطلاعات صورت می پذیرد نیز تعریف شده است^[13].

تجارت الکترونیک هم به علت نوپا بودن و هم به علت کاربردها و زمینه های بسیار متنوع فعالیت، نزد مراجع گوناگون تعاریف مختلفی دارد (سوکول^[14]، 1995) که به تعدادی از آنها اشاره می شود:

*تجارت الکترونیک به معنای مبادله محصولات و خدمات در مقابل پول و با استفاده از تواناییهای اینترنت است.

* تجارت الکترونیک اصطلاح معادلی برای خرید و فروش محصولات، خدمات و اطلاعات به وسیله زیر ساختارهای شبکه ای است.

*تجارت الکترونیک نوعی از تجارت است که بر پردازش و انتقال الکترونیکی داده ها شامل متن، صدا و تصویر مبتنی باشد. این تجارت فعالیت های گوناگونی از قبیل مبادله الکترونیک کالاها و خدمات، تحویل فوری مطالب دیجیتال، انتقال الکترونیک وجوه، مبادله الکترونیک سهام، بارنامه های الکترونیک، طرح های تجاری، طراحی و مهندسی مشترک، بازاریابی مستقیم و خدمات بعد از فروش را در بر می گیرد (راوری و مقدسی،1386).

چافی^[15] نیز مفهوم تجارت الکترونیکی را از چهار دیدگاه تعریف نمود:

1- دیدگاه ارتباطی^[16]: به معنی انتقال اطلاعات، کالاها، خدمات و یا انجام پرداخت از طریق وسایل الکترونیکی

2- دیدگاه فرایند کسب و کار^[17]: به معنی کاربرد فناوری برای خودکار کردن مبادلات و جریان های تجاری

3- دیدگاه خدماتی^[18]: به معنی همزمانی کاهش هزینه ی ارائه ی خدمات، افزایش سرعت و کیفیت انتقال خدمات.

4- دیدگاه به هنگام^[19]: به معنی خرید و فروش اطلاعات و محصولات به صورت به هنگام. هر چند تعاریف ارائه شده توسط محققین از تجارت الکترونیکی از سه بعد مبادله/فعالیت ها، کاربردها و شبکه های ارتباطی تفاوت دارد ولیکن تمام تعاریف حداقل در دو مورد (1) عمل مبادله و خرید و فروش یک ارزش (کالا، خدمات و اطلاعات) و (2) استفاده از یک وسیله الکترونیکی (به طور خاص اینترنت) با یکدیگر اشتراک دارند. از سویی تحقیقات مربوط به تجارت الکترونیکی، وجود یک اعتبار تجربی بین عوامل موثر بر روی خرید و رفتار خرید اینترنتی را توجیه می کند. ضمن آنکه سبک پردازش اطلاعات توسط مشتریان، الگوهای خرید، ترجیحات مشتریان و زمینه های مرتبط برای ایجاد جذابیت بیشتر، برای استفاده کنندگان از فروش های اینترنتی نیز مورد توجه قرار گرفته است. محققان بازاریابی معتقدند که در ورای هر عمل خرید، یک فرایند مهم تصمیم گیری نهفته است که باید بررسی شود. مراحلی که خریدار طی می کند تا تصمیم بگیرد که چه نوع محصولاتی را خریداری کند، فرایند تصمیم گیری خرید تعریف می شود. در این زمینه مدل های زیادی وجود دارد که رفتار خرید و شیوه های قابل درک توسط مصرف کنندگان را نشان می دهند. هدف این مدل ها، نظم و ادغام اجزای گسترده دانش شناخته شده در مورد رفتار مصرف کننده می باشد. رفتار مصرف کننده به مطالعه کلیه فرایندهای انتخاب، استفاده، کنارگذاری محصولات و خدمات، تجارب و یا ایده ها توسط افراد، گروه ها و سازمان ها به منظور ارضای نیازها و نیز بررسی تاثیرات این فرایندها بر مشتری و جامعه می پردازد^[20]. بنا بر تعریف دیگری، کسب، مصرف و تمایل به سمت کالا، خدمت، زمان و ایده به وسیله واحدهای تصمیم گیری را رفتار مصرف کننده می گویند. همچنین مطالعه فرایندهایی را که در آن افراد یا گروه ها از کالاها، خدمات یا ایده ها به منظور ایجاد رضایت و تامین نیازها و خواسته ها استفاده می کنند، رفتار مصرف کننده گویند. با توجه به تعاریف ارائه شده می توان گفت این شیوه نگرش به رفتار مصرف کننده، وسیع تر از نگرش سنتی می باشد؛ چرا که در نگرش سنتی، رفتار مصرف کننده بیشتر بر خریدار و پیش زمینه های بلافصل و نتایج فرایند خرید کالا تاکید داشت در حالی که در نگرش جدید، گامی فراتر از این نهاده و به بررسی تاثیرات غیر مستقیم شناخت رفتار مصرف کننده بر فرایند مصرف و سایر پیامدها و نتایجی که بیش از خریدار و فروشنده را در بر می گیرند پرداخته می شود. با در نظر داشتن این مهم که رفتار مصرف کننده فرایندی پیچیده و چند بعدی می باشد، درک و پیش بینی رفتار مصرف کننده کلید موفقیت در برنامه ریزی و مدیریت این محیط در حال تغییر و دگرگونی است. کلیه تصمیمات و فرایندهای بازاریابی بر پایه درک رفتار مصرف کننده بنا شده و تصور اتخاذ تصمیمات کلیدی بازاریابی بدون درک و توجه به رفتار مصرف کننده غیر ممکن است. با این وجود اقدامات اساسی خوبی برای گسترش و ترویج تجارت الکترونیکی در ایران صورت گرفته است. تصویب سیاست تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران، طرح تکفا و قانون تجارت الکترونیکی از جمله آنها محسوب می شود. کسب و کار الکترونیکی کتاب نیز چند سالی است که در کشور آغاز شده است و علاوه بر تبلیغات سایت های مجازی فروش کتاب، دولت نیز با ارائه کارت های الکترونیکی کتاب به دانشجویان، اساتید، خبرنگاران و ... سعی در رونق بخشیدن به فروش اینترنتی کتاب داشته است(جعفرپور و رحمان سرشت،1388).

2-4.مزایای تجارت الکترونیک

هنگام ارزیابی تأثیر تجارت الکترونیک بر سازمان، شناسایی فرصت هایی مبادلات تجارت الکترونیک برای خریدار (شامل تراکنشهای مربوط به فراهم آوردن منابع مورد نیاز برای سازمان از تأمین کنندگان) و فروشنده (شامل تراکنشهای مربوط به فروش محصولات به مشتریان سازمان) می تواند آموزنده باشد. در جدول 2 عمده ترین مزایای تجارت الکترونیک در دو بعد فوق آمده است (راوری و مقدسی،1386).

تعداد صفحات: 53

فصل دوم مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتری

همراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متن

پیشینه تحقیق کامل: خارجی و داخلی

منابع فارسی کامل

منابع انگلیسی کامل