اهمیت بهره وری
در
جهان امروز بهرهوری تقریبا مترادف با پیشرفت میباشد. استاندارد زندگی در
یک جامعه به درجهای از تأمین حداقل نیازهای جامعه بستگی دارد.
به‌عبارت‌دیگر مقدار و کیفیت غذا، پوشاک، مسکن، آموزش و امنیت اجتماعی،
استاندارد زندگی را تعیین میکند. برای ارتقای استاندارد زندگی باید غذا،
پوشاک، مسکن و ... بیشتر تولید شود. افزایش مقدار تولید کالاها و خدمات
میتواند از طریق افزایش نهادههای نیروی کار و سرمایه صورت پذیرد و یا
اینکه از منابع موجود به‌صورت کاراتر استفاده به عمل آید. منابع یک کشور
عموما محدود میباشد. بنابراین بهرهوری بیشتر یک ضرورت برای ارتقای
استاندارد زندگی یک ملت میباشد. بهرهوری بیشتر موجب رشد اقتصادی و توسعه
اجتماعی میشود. با بهبود بهرهوری شاغلان به دستمزد بیشتر و شرایط کاری
مناسبتر دست خواهند یافت، در عین حال فرصتهای شغلی بیشتری تولید خواهد
شد. بهرهوری بالاتر از یک سو موجب کاهش قیمتها شده و از سوی دیگر سود
سهامداران را افزایش می‌دهد. به هر حال در یک کشور در حال توسعهای مانند
ایران بدون ارتقای بهرهوری نمیتوان مشکل بیکاری را برطرف نمود.
برای
بهرهوری بالاتر باید ضایعات به هر شکلی که وجود دارد، از قبیل ضایعات در
مواد، ماشینآلات، زمان، نیروی انسانی، فضا و دیگر اشکال آن شناسایی و حذف
شود. فرآیندهایی که موجب ایجاد ارزش‌افزوده نمیشوند باید شناسایی و از
چرخه تولید کنار گذارده شوند. ( ولی زاده زنوز، پروین، 1384)
سطوح بهرهوری
بهرهوری
در سطوح مختلف موردبررسی قرار میگیرد. بسته به نوع تحلیل و اهداف مورد
انتظار یک تحقیق، سطح موردنظر انتخاب و مطالعات انجام میشود. بالاترین سطح
بررسی سطح بین المللی و کوچکترین سطح آن که در نظام اجتماعی موردبررسی
قرار گیرد بهرهوری فردی میباشد. (شکری، سید عباس، 1389)
الف-بهرهوری در سطح بین الملل:
بررسی
بهرهوری در سطح جهانی مقولهای است که از دیر باز موردتوجه دانشمندان
بوده است. امروزه علاوه بر بهرهوری نیروی کار، شاخصهای دیگری درباره
بهرهوری انرژی، تکنولوژی مدیریت و ... در سطح بین المللی موردتوجه
قرارگرفته است. اقتصاددانان در توسعه و اندازهگیری بهرهوری در سطح بین
المللی و مقایسه کشورها با یکدیگر بیشترین سهم را داشتهاند. هم اکنون دو
مؤسسه معتبر تحقیقات جهانی به نامهای مؤسسه بین المللی مدیریت[1] و مؤسسه بازار جهان اقتصاد[2] که در کشور سویس مستقر میباشند. تعداد قابل ملاحظهای ملاک را جهت مقایسه رقابتپذیری برخی از کشورهای جهان که سهمی از تجارت جهانی را در اختیار دارند اندازهگیری کرده و با محاسبه یک شاخص ترکیبی به نام رقابتپذیری،
توان رقابتی کشورهای جامعه موردمطالعه را محاسبه و آن‌ها را از این منظر
رتبهبندی میکنند. در سالهای اخیر نیز سازمان بهرهوری آسیایی[3] دراین‌ارتباط پروژهای را تعریف و در سطح کشورهای عضو به مرحله اجرا درآورده است.
ب-بهرهوری در سطح ملی:
بررسی بهرهوری در سطح کلان پیش زمینه آسیبشناسی اجتماعی و نیز راه آسانی برای اتخاذ سیاستهای صحیح است. عموما بررسی بهرهوری در سطح کلان دارای دو جنبه است: اول آنکه شاخصهای بهرهوری در سطح کل اقتصاد مانند بهرهوری نیروی کار وسرمایه و ... این امکان را فراهم میآورد تا سطح و یا میزان رشد آن با سایر کشورها موردبررسی تطبیقی قرار گیرد و جایگاه کشور در سطح منطقه جهان مشخص شود. دوم آنکه تحلیل بهرهوری یک تحلیل درونی است و سعی میشود با استفاده از شاخصهای بهرهوری محاسبه‌شده وضع موجود تبیین و با توجه به اهداف از پیش تعیین شده استراتژی حرکت جهت تحقق اهداف مشخص شود.
ج-بهرهوری در سطح بخش:
بررسی بهرهوری در سطح بخشهای مختلف امری اصولی است. تفکبک اقتصاد ملی به بخشهای تولید مانند کشاورزی، معدن، صنعت، نفت و خدمات و هم چنین به سه بخش عمده دولتی، خصوصی و تعاونی مبنای بررسیهای گوناگون در زمینه بهرهوری میباشد. تحقیقات قابل‌توجهی در خصوص بهرهوری نیروی کار و تا حدودی بهرهوری سرمایه و بهرهوری کل عوامل در سطح بخشهای اقتصادی صورت گرفته است. شایان توجه است مقایسه بهرهوری بین بخشهای مختلف اقتصادی تنها برای عواملی از تولید امکانپذیر است که به‌طور مشترک مورداستفاده قرار میگیرد مانند بررسی بهرهوری نیروی کار در بخشهای دولتی و خصوصی.
د-بهرهوری در سطح سازمان وشرکت:
بهرهوری
در سطح سازمان برابر است با نسبت کار انجام‌شده سازمان برای تولید کالاها
با ارائه خدمات در طول یک زمان معین به منابع مصرف شده که در تولید نقش
داشتهاند. بنابراین برای محاسبه بهرهوری در سطح سازمان نسبت به بخش اقتصادی از عوامل ملموستری استفاده میشود. سازمان متشکل از شرکتهایی است که خود تولید کننده نوع خاصی از کالاهای نهایی هستند. لذا مفهوم سازمان نباید با مفهوم شرکت اشتباه گرفته شود و سازمان میتواند
از جمع چند شرکت به وجود آمده باشد. شرکت مکان ثابتی است که در آن
مجموعهای از عوامل تولید تحت مدیریت و حسابداری واحد جهت تولید کالا و
خدمت به کار افتاده باشد.
ه-بهرهوری در سطح واحد تولیدی:
واحد
تولیدی در واقع قسمتی از شرکت است که به تکمیل محصول نهایی، تولید قطعه یا
ارائه خدمات خاصی میپردازد. این سطح از تولید میتواند جزء واحد، گروه
تولیدی، خط تولیدی و سالن تولید لحاظ شود.
بررسی
بهرهوری در این سطح علاوه بر بهرهوری نیروی کار، سرمایه، انرژی، عوامل
خاص و فنی چون ماشینآلات و حتی بک ماشین خاص را نیز میتواند شامل شود.
بررسی بهرهوری یک خط تولید و بررسی بهرهوری زمان همواره با مطالعات کنترل
کیفیت همراه است که در حوزه مطالعات عمومی مهندسی در صنایع قرار میگیرد.
و-بهرهوری فرد شاغل:
میزان
بهرهوری فردی شاغلین تحت تأثیر عوامل ملموس و غیرملموس نظیر اندازه
تجهیزات، شرایط کار، فرآیندها، آگاهی و انگیزش قرار دارد. اگر چه همه
عواملی که به آن اشاره شد در جای خود اهمیت بسزایی دارند، ولی به جرأت
میتوان انگیزش را به‌عنوان مهمترین عامل ارتقای بهرهوری مطرح کرد. با
توجه به مفهوم بهرهوری، اعتقاد بر این است که رشد بهرهوری در سطح هر شاغل
موجب رشد بهرهوری در سطح شرکت میباشد. و این افزایش موجب افزایش
بهرهوری در سطح بخش اقتصادی و درنهایت رشد بهرهوری ملی میشود.
به‌عبارت‌دیگر رشد بهرهوری در سطح ملی بستگی به رشد بهرهوری تک تک شاغلین
دارد. باید پذیرش این واقعیت که انسان تنها عاملی است که میتواند خود را
تغییر دهد و در محیط خود تغییر به وجود آورد، نقش کلیدی شاغلین به‌طور اخص و
انسان به‌صورت اعم در فرآیند بهرهوری آشکار میشود.)شکری، سید عباس، 1389)