عناصر دانش

پیچیدگی و ظرافت خاص مفهوم دانش می­طلبد که عناصر تشکیل­دهنده آن (ورای داده­ها و اطلاعات) مورد تعمق بیشتر قرار گیرد. دانش، موضوعی پیچیده و پویاست و به دلیل ماهیت اجتماعی­شدن و آمیخته بودن آن با ارزش‌ها، باورها و تجارب انسانی، بسیار پیچیده و پویاست و درک آن مستلزم تعمق در مفهوم و عناصر تشکیل دهنده دانش است.

داونپورت و پروساک از جمله صاحب‌نظرانی هستند که عناصر دانش را مورد بررسی قرار داده­اند:

تجربه[1]

دانش، با گذشت زمان از راه تجربیات کسب شده از دوره­های آموزشی، مطالعه کتاب­ها و آموزش غیررسمی، گسترش می­یابد. تجربیات، به کار و رویدادهای گذشته باز می­گردند. تجربه و خبرگی دو کلمه مربوط به هم بوده و معادل فارسی واژه­های Experience و Expert در انگلیسی هستند که از یک فعل لاتین به معنی «به بوته آزمایش گذاشتن» ریشه گرفته­اند. بنابراین مجرب و خبره به کسانی اطلاق می­شود که در زمینه­ای خاص از دانش عمیقی برخوردارند، در عمل آن را آزموده­اند و مهارت کسب کرده­اند. یکی از فواید اصلی و اولیه تجربه، ایجاد تصویری تاریخی است. به­وسیله این تصویر می­توان شرایط و اتفاقات جدید را مشاهده و درک کرد. دانش ناشی از تجربیات، نقش یا نقوشی در ذهن به­وجود می­آورد که با استفاده از آنها می­توان بین آنچه که اکنون در حال شکل گرفتن است و آنچه که قبلاً افتاده، ارتباط برقرار کرد (داونپورت و پروساک، 1379).

حقیقت زمینی[2]

تجربه، تصورات مربوط به «آنچه باید رخ دهد» را به دانش «آنچه اتفاق می­افتد» تغییر می­دهد. بر اساس نتیجه­گیری «مرکز نظامی آموزه­های ارتش آمریکا» دانش دارای «حقیقتی زمینی» است. این مرکز با استفاده از این عبارت، به غنای موقعیت­های واقعی و عینی زمینی که بدون توسل به مفاهیم نظری، خیالی و کلی‌گویی­های اثبات نشده به انبان ذخایر بشر افزوده می­شود، اشاره کرده­است، انتقال دانش مؤثر در ارتش به دلایلی کاملاً روشن امری حیاتی است. آگاهی از این مسأله که در شرایط خاص نظامی انتظار وقوع چه اتفاقی را باید داشت و چه باید کرد، مسأله­ مرگ و زندگی است. حقیقت زمینی به این معناست که بدانیم واقعاً چه کنیم و چه نکنیم. افراد حرفه­ای و ماهر برای آمادگی جهت حضور در عملیات واقعی نظامی دوره آموزشی این مرکز را طی کرده و از طریق عکس­ها، نوارهای ویدئویی و شبیه­سازها، بر دانش خود می‌افزایند. مثلاً تمام تجربیاتی که طی اوایل دهه نود در رواندا و سومالی به دست آمد، به نیروهای شرکت‌کننده در عملیات 1994 «هائیتی» منتقل شد. تجربیات واحدهای اولیه ما در مورد هائیتی نیز که در پی یافتن اسلحه دست به جستجوی خانه به خانه زدند از طریق فیلم­های ویدئویی به دیگران و واحدهای بعدی منتقل شد. کلید اصلی موفقیت­های ارتش در مدیریت دانش، «مرور بعد از عملیات» است. این نوع مرور، مستلزم پاسخگویی به سؤالاتی است تا بدانیم در عملیات واقعاً چه اتفاقی افتاد، چه اتفاقی باید می‌افتاد، این دو با هم چه تفاوت‌هایی داشته و از این تفاوت­ها چه نتیجه­ای می­توان گرفت. در محیطی باز و سرشار از اعتماد متقابل، سرباز و افسران داوطلب، برای تشریک مساعی با یکدیگر دیدار می­کنند. نتایج حاصله از جلسات «مرور پس از عملیات» با سرعت به اصول رویه­های مدون و اساسی و یا برنامه­های تمرینی افزوده می­شود. برنامه ارتش، به­مثابه ماشینی دانش­آفرین پیش نمی­رود بلکه به صورت وسیله­ای برای بازگشت به ارزش­های بی­عیب، درست و مطمئن تکوین می­پذیرد. این ارزش­ها در طول جنگ ویتنام به طور محسوسی دچار خدشه شده ­بود. به همین علت رهبران ارتش، پی­جویی برنامه­های مطالعات پس از عملیات را برای بازگشتن به ارزش­ها آغاز کردند. این اقدام در ابتدا در مأموریت­های تمرینی و سپس برای دیگر مأموریت­ها عملی شد. طی چند سال اخیر، ارتش آمریکا طی برنامه­های مطالعات پس از عملیات کاملاً متوجه وجود دانش و ارزش به کار گرفتن ابزار مطالعاتی خود شده­است. نقطه­ عطف دیگری که در گسترش تجربیات ارتش به­وجود آمد به زمانی باز می­گردد که یک افسر ارشد در وسیله نقلیه خود داستان «جنگ و صلح» تولستوی را مطالعه کرد. او از مشاهده تفاوت موجود بین توصیف­های تولستوی از جنگ ناپلئون و آنچه در کلاس­های نظامی تدریس می­شد، یکه خورد. از نظر او توضیحات و توصیف‌های تولستوی غنی، واقعی و زمینی بودند (او در واقع با سربازان بازنشسته شرکت­کننده در لشکرکشی­ها مصاحبه کرده­بود). البته وقتی او آنها را با توصیف­های خونین و خیال­پردازی­های به ظاهر منطقی تدریس شده در کلاس­های نظامی مقایسه می­کرد، به اختلاف موجود بین «حقیقت زمینی» و «تجزیه­و­تحلیل­های خیالی» که به شکل­گیری مرکز (CALL) انجامید، مواجه شد. بین راهبردهای بازرگانی که در عمل به اجرا در می­آیند و آنچه که در کلاس­های بازرگانی تدریس می­شود، می­بایستی وجوه مشترک زیادی ایجاد کرد. هر چند که تأیید کردن یا نکردن بر این موضوع، در اهمیتی که مدیران برای دانش منتج از زندگی واقعی و حقیقت زمینی قائل هستند، تغییری ایجاد نمی­کند. این مسأله در برخی گفته­ها و کلمات آنها نمود پیدا می­کند؛ آنها به جای «داستان­های جنگی» از «زندگی در سنگرها» صحبت می­کنند. به بیانی دیگر نکات دقیق را با تجربیات واقعی در هم می­آمیزند و به دانش مبهم، گنگ و در هم واقعیات زندگی بیش از نظریه­های مربوط به آنها اهمیت می­دهند (داونپورت و پروساک، 1379).