دانلود مقاله تحليلی بر پايان نامه های جمعيت شناسی ( مسائل گذشته و نيازهای آينده )

نوع فایل : Word

تعداد صفحات : 27

فهرست و پیشگفتار

چكيده
تحقيقات جمعيت شناسي در ايران رسماً از دهه 40 آغاز شد و از دهه 1350 تا بحال اين رشته در مقاطع كارشناسي و كارشناسي ارشد تدريس گرديد. براي اولين بار در ايران، در سال 1381 دوره دكتري جمعيت شناسي نيز در دانشگاه تهران تاسيس شد. بدون شك برنامه ريزي و جهت گيري هاي آينده رشته جمعيت شناسي در كشور مستلزم بررسي و امعان نظر دقيق در مورد تحقيقات و آموزش گذشته جمعيت شناسي در كشور مي باشد. ارزيابي آموزش و تحقيقات گذشته براي تعيين استراتژي هاي لازم براي توسعه جمعيت شناسي متناسب با نيازهاي جامعه مفيد خواهد بود. هدف از اين مقاله بررسي اهداف و ويژگيهاي پايان نامه هاي جمعيت شناسي كه طي چهار دهه گذشته در كشور انجام شده اند مي باشد. براي رسيدن به اين هدف، پايان نامه هايي كه در يكي از مقاطع كارشناسي، كارشناسي ارشد و يا دكتري نگاشته شده و به يكي از مسائل جمعيتي پرداخته، مرور، و تجزيه و تحليل مي گردند. و در پايان با توجه به خلاءهاي موجود در مطالعات گذشته، برخي از موضوعاتي كه در آينده براي تحقيقات جمعيتي مهم خواهد بود ارائه مي شوند. 

واژگان كليدي
تحقيقات جمعيت شناسي، پايان نامه هاي جمعيتي، مسائل جمعيتي گذشته، نيازهاي تحقيقات جمعيتي، جمعيت شناسي به عنوان موضوعي بين رشته اي

مقدمه
پژوهش حاضر در پي آن است تا سير پايان نامه هاي نگارش يافته در زمينه جمعيت شناسي در ايران را مورد بررسي قرار دهد. نتايج حاصل از بررسي سير تكويني مطالعات جمعيتي، علاوه بر مستحكم نمودن بنياني براي جمعيت شناسي ايران به عنوان يكي از گامهاي اساسي در توسعه و تكوين پژوهش مي تواند به محققين، دانشجويان و نيز برنامه ريزان و سياست گذاران در امر توسعه اقتصادي و اجتماعي و مهمتر از همه به بررسي و ارزيابي علم جمعيت شناسي در ايران كمك نمايد. بررسي اين بعد از تحقيق و نتايج حاصله از آن مي تواند جهت و نوع پايان نامه هاي انجام شده در زمينه مسائل جمعيتي در ايران را نشان دهد. با توجه به طبقه بندي موضوعات جمعيتي، مي توان ملاحظه نمود كه در هر كدام از محورهاي عمده جمعيتي، چه تحقيقاتي صورت گرفته است؟ محققين و دانشجويان در پايان نامه هاي خود از چه روش ها و تكنيك هايي استفاده كرده اند؟ كدام يك از روش ها و تكنيك ها در پايان نامه هاي جمعيتي بيشتر مورد استفاده قرار گرفته است؟ آيا دانشجويان بيشتر از روش هاي ميداني در تحقيقات خود استفاده كرده اند يا از روش هاي اسنادي و كتابخانه اي؟ در رشته جمعيت شناسي كدام يك از موضوعات جمعيتي بيشتر مورد بررسي قرار گرفته است؟ بيشتر مطالعات جمعيتي در چه مقطع تحصيلي انجام گرفته است؟ و نهايتاً اينكه، موضوعات اصلي مورد مطالعه جمعيتي در دهه هاي مختلف چه بوده است؟ 
از آنجا كه عمده محققين جمعيت شناسي را فارغ التحصيلان اين رشته در كشور تشكيل مي دهند، لذا اين بررسي درصدد است تا به بررسي پايان نامه هاي كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري كه موضوعات جمعيتي را مورد مطالعه قرار داده اند، بپردازد. انتظار مي رود تا بررسي ويژگي هاي تحقيقي هر دوره، محققين و علاقه مندان جمعيت شناسي، ضمن مطالعه كيفيت تحقيقات جمعيتي در گذشته به جستجوي موضوعات و مسائل جمعيتي حال و آينده پرداخته و با كنكاش و پژوهش راه حلي براي آن مسائل ارائه نمايند. 

خلاصه
پژوهش حاضر با هدف بررسي سير پايان نامه هاي جمعيت شناسي در ايران و ارزيابي كلي از مطالعات انجام شده در اين زمينه، و نيز بمنظور ارائه اطلاعاتي براي دانشجويان و محققين جمعيتي به منظور ارائه چشم اندازي براي آينده مطالعات جمعيتي به انجام رسيده است. بدين منظور ابتدا ضمن مروري مختصر بر سابقه مطالعات جمعيتي در ايران، روش مورد استفاده در انجام اين پژوهش ارائه گرديده و سپس يافته هاي پژوهش به تفصيل مورد بررسي قرار گرفت. 
در اين پژوهش سعي گرديده تا حد امكان پايان نامه هاي موجود در زمينه مطالعات جمعيتي، جمع آوري و مورد بررسي قرار گيرند. اما با توجه به عدم دسترسي به كليه كتابخانه هاي موجود در تهران و نيز كتابخانه هاي دانشگاههاي سراسر كشور، سعي گرديد تا حد امكان پايان نامه هاي رشته جمعيت شناسي و رشته هايي كه به نوعي در ارتباط مستقيم با موضوعات جمعيتي هستند و در دانشگاههاي دولتي تهران به انجام رسيده اند مورد بررسي قرار گيرند. 
نتايج اين بررسي نشان مي دهد كه با عنايت به محوريت رشته جمعيت شناسي در دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران، بيشترين پايان نامه هاي انجام شده در اين بررسي توسط دانشجويان رشته جمعيت شناسي در مقطع كارشناسي ارشد بويژه در دهه 1360 به بعد به انجام رسيده است. از سوي ديگر با توجه به عدم وجود دوره دكتراي جمعيت شناسي در دانشگاه هاي تهران، پايان نامه هاي دانشكده هاي پزشكي و بهداشت در مقطع دكتري به مطالعات جمعيتي پرداخته و يكي از دلايل در اولويت قرار گرفتن موضوعاتي نظير بهداشت و تنظيم خانواده در مقطع دكتري همين امر بوده است. 
تحقيق حاضر بيانگر فزوني تعداد دانشجويان پسر نسبت به تعداد دانشجويان دختر در كليه مقاطع مورد بررسي مي باشد و نسبت جنسي به نفع دانشجويان فارغ التحصيل پسر در سال هاي مورد بررسي بوده است. با اينحال، بررسي پايان نامه هاي جمعيتي به تفكيك جنس نشان مي دهد كه تعداد دانشجويان دختر در بعضي دوره ها (دهه 50 نسبت به دهه 40 و نيز دهه 70 نسبت به دهه 60) افزايش داشته است. شايد يكي از دلايل افزايش تعداد دانشجويان دختر در دهه 40 و 50، وجود روند توسعه و نوسازي و توجه بيشتر دولت به برنامه هاي عمراني، و بويژه گسترش آموزش دختران در اين دهه ها باشد. 
با درنظرگرفتن نوع روش مورد استفاده، بيشترين روش مورد استفاده در پايان نامه هاي جمعيتي مورد مطالعه، استفاده از روش هاي ثانويه و به عبارتي استفاده از مطالعات اسنادي و سرشماري در تحليل داده ها مي باشد. پايان نامه هاي مرتبط با ويژگي هاي جمعيتي استان ها، بيشترين استفاده را از روش هاي سرشماري ( ثانويه) داشته است كه نوع مطالعات مذكور، تنها استفاده از اين روش را در بررسي موضوع مي طلبد و به همين دليل ويژگي هاي جمعيتي استان ها نيز بالاترين درصد استفاده از روش هاي سرشماري و اسنادي را به خود اختصاص داده است. پايان نامه هاي باروري بيشترين درصد را در استفاده از روش هاي اوليه به خود اختصاص داده و پايان نامه هاي بهداشت و تنظيم خانواده با استفاده از تلفيق هر دو روش در صدر قرار دارند. بررسي پايان نامه هاي مورد بررسي نشان داد كه بيشتر پايان نامه هاي انجام شده در دهه هاي 30، 40 و 50 كه همه در مقطع كارشناسي انجام شده اند به صورت توصيفي بوده و در سال هاي دهه هاي 1360 تا 1380 كه پايان نامه ها عمدتا در مقاطع كارشناسي ارشد و دكتري انجام شده از حالت توصيفي صرف خارج شده و به صورت توصيفي ـ تحليلي در آمده است. اين امر به نوعي حاكي از توجه عميق تر و جدي تر و علاقمندي دانشجويان مذكور به انجام تحقيق مورد نظر در سال هاي اخير مي باشد. 
بدون شك مطالعات انجام شده در دهه هاي 1340 و 1350 تاثير قابل توجهي بر شكل گيري و جهت گيري مطالعات جمعيتي طي دهه هاي بعدي داشته است. بااينحال به دليل محدود شدن ارتباطات بين المللي و عدم امكان انجام تحقيقات مشترك بين المللي در اين رشته در دهه بعد از انقلاب اسلامي، و نيز عدم وجود فارغ التحصيلان جديد در دهه هاي 60 و 70، تحقيقات جمعيت شناسي كمتر تحت تاثير يافته هاي جديد جمعيت شناسي در سطح بين المللي بوده اند. 
در دهه هاي 1350 و 1360 مطالعات انجام شده پيرامون ويژگي هاي جمعيتي استان ها بارز است. احتمالا دليل توجه بيشتر به اين موضوع و انجام پايان نامه هاي متعدد در اين زمينه جداي از علايق فردي دانشجويان، با جو محروميت زدايي و توجه بيشتر به استان ها مرتبط است. علاوه بر آن رشته جمعيت شناسي طي اين دهه ها تازه شكل گرفته بود (بويژه مقطع كارشناسي در دهه 1350) و بيشتر مطالعات انجام شده در اين زمينه به صورت توصيفي بوده، و يا به بررسي مونوگرافي و ويژگي هاي جمعيتي استان ها با استفاده از داده هاي سرشماري پرداخته انـد. در دهه هاي 1370 و 1380 باروري و بهداشت و تنظيم خانواده از جمله موضوعاتـي است كه بيشترين فراواني را به خود اختصاص داده اند. به نظر مي رسد اين امر علاوه بر وجود علايق فردي، از سياست هاي جمعيتي در دوران سازندگي و توجه بيشتر به مسئله كاهش رشد جمعيت و تنظيم در اثر بروز مشكلات ناشي از افزايش رشد جمعيت طي سال هاي گذشته متاثر باشد. شروع دوره كارشناسي ارشد جمعيت شناسي و توجه دانشجويان به انتخاب باروري بعنوان يكي از متغيرهاي اصلي جمعيت شناسي از ديگر دلائل اين امر مي باشد.
نتايج پژوهش نشان مي دهد كه باروري مهمترين موضوعي بوده است كه مطالعات انجام شده پيرامون آن در محدوده كل كشور انجام شده است و علاوه بر آن ازدواج وطلاق، جمعيت و اشتغال، جمعيت و توسعه، جمعيت و شهرنشيني، رشد جمعيت، زنان و سياست هاي جمعيتي از جمله موضوعاتي بوده اند كه در محدوده كل كشور انجام شده اند. امروزه توجه به مطالعات جمعيتي در محدوده هاي خردتر به منظور برنامه ريزي جامعتر ضروري به نظر مي رسد. 
علاوه بر آن، يكي از نقاط ضعف مطالعات جمعيتي، عدم توجه به بين رشته اي بودن جمعيت شناسي و ارتباط آن با ساير رشته هاي علوم اجتماعي و انساني از جمله اقتصاد، جامعه شناسي و مردم شناسي مي باشد. وجود برخي از موضوعات مشترك جمعيتي و بهداشتي از جمله تنظيم خانواده، باروري و مرگ و مير عملا ارتباط بيشتري بين رشته ها جمعيت شناسي با رشته هاي بهداشت و آماري حياتي وجود داشته است. توجه به بين رشته اي بودن جمعيت شناسي و بهره گيري از روشها، مفاهيم و تئوريهاي ساير رشته هاي مرتبط مي تواند بر نوع مطالعات جمعيت شناسي و كيفيت آنها تاثير قابل توجهي داشته باشد. بعنوان مثال، استفاده از روشهاي مردم شناسانه در بررسي هاي جمعيت شناختي مي تواند كيفيت شناخت مسائل و نيز نوع تحليل موضوعات جمعيتي كه عمدتا از طريق روشهاي جمعيتي بهره گرفته مي شود را ارتقاء بخشد. با اينحال، با عنايت به پيشرفت و گسترش روشهاي جمعيت شناسي در دنيا، بمنظور تخصصي نمودن مطالعات جمعيتي بايستي بكارگيري روشها و تكنيكهاي جديد جمعيت شناسي در تبيين موضوعات جمعيتي سرفصل آموزش جمعيت شناسي قرار گيرد.
عدم توجه به برخي از حوزه هاي مطالعات جمعيتي در برخي از دوره ها ( نتايج جدول 12) بيانگر خلاءهاي تحقيقاتي در اين زمينه از مطالعات جمعيتي است. در مجموع موضوعات جمعيت و مسكـــــن، سيـــاست هاي جمعيتي و نيـــز جمعيت و آمـــوزش موضوعاتي هستند كه مطالعات انـــــدكي پيــرامون آنها در دهه هاي گذشته به انجام رسيده است. علاوه بــر آن 

موضوعاتي نظيرتحولات خانواده و سالخوردگي جمعيت و نيز رابطه برخي موضوعات جمعيتي با درنظرگرفتن قوميت ها و مذهب از جمله موضوعاتي هستند كه طي چهار دهه گذشته تحقيقي پيرامون آنها به انجام نرسيده است. با توجه به تحولات آينده جمعيتي در آينده، موضوعاتي از قبيل تحولات خانواده، بهداشت توليد مثل و نيز تاثير زنجيره امراض و بيماريها در سلامت و بقاء جمعيت، آينده باروري سطح پايين، افزايش اميد زندگي و پيامدهاي آن از جمله سالخوردگي جمعيت، موضوعات پيچيده مربوط به تحركات و مهاجرتهاي بين المللي توجه محققين را در آينده به خود جلب خواهند نمود. رشد و توسعه آموزش جمعيتي از يكسو، و بروز مسائل جديد جمعيتي در قرن آينده از ديگر سو، مستلزم خلاقيت و پويائي محققين و دانشجويان در مساله يابي و تحقيق در زمينه مسائل نوظهور جمعيتي در جامعه مي باشد. 
تحقيق حاضر گامي در جهت شناخت موضوعات مورد مطالعه جمعيتي توسط دانشجويان رشته جمعيت شناسي در كشور بود. هر چند آموزش و تحقيقات جمعيت شناسي در كشور در دهه هاي اخير پيشرفت قابل توجهي داشته است، ولي تحولات اساسي در اين رشته در سطح بين المللي در دهه هاي اخير (پالوني 2002 لوكاس 1994) ضرورت بازنگري آموزش جمعيت شناسي در ايران بمنظور برنامه ريزي جامع آموزشي و تحقيقاتي در اين رشته را بيش از پيش مبرهن مي سازد...
سابقه مطالعات جمعيتي در ايران 
روش بررسي 
• رشته تحصيلي: 
• مقطع تحصيلي: 
• دانشگاه: 
• دانشكده: 
• سال هــــاي مـــورد بررسي: 
• محدوده مورد مطالعه: 
• روش تحليل اطلاعات: 
جدول 1- محورهاي مورد نظر در بررسي وضعيت تحقيقات جمعيت شناسي در ايران 
يافته هاي تحقيق
توزيع پايان نامه ها به تفكيك جنس و مقطع تحصيلي 
جدول شماره 2- توزيع درصد فراواني پايان نامه ها برحسب مقطع تحصيلي به تفكيك جنس 
توزيع پايان نامه ها برحسب رشته تحصيلي به تفكيك جنس 
جدول3- توزيع درصد فراواني پايان نامه ها برحسب رشته تحصيلي به تفكيك جنس 
توزيع پايان نامه ها بر حسب موضوع به تفكيك جنس، مقطع تحصيلي و روش تحليل 
جدول 4 ـ توزيع درصد فراواني پايان نامه ها بر حسب موضوع به تفكيك جنس و مقطع تحصيلي 
جدول 5 ـ توزيع درصد فراواني پايان نامه ها بر حسب موضوع و روش تحليل مورد استفاده 
محدوده مورد مطالعه پايان نامه ها 
جدول 6- توزيع فراواني پايان نامه ها بر حسب محدوده مطالعه 
جدول 7 ـ توزيع درصد فراواني پايان نامه ها برحسب محدوده مورد مطالعه به تفكيك روش تحليل 
جدول شماره 8- توزيع فراواني پايان نامه ها برحسب موضوع به تفكيك محدوده مورد مطالعه 
توزيع پايان نامه ها بر حسب دانشگاه و موضوع پايان نامه 
جدول شماره 9- توزيع درصد فراواني پايان نامه ها برحسب دانشگاه به تفكيك جنس 
جدول شماره 10- توزيع درصد فراواني پايان نامه ها بر حسب موضوع به تفكيك دانشگاه 
توزيع پايان نامه ها بر حسب دهه 
جدول شماره 11- توزيع درصد فراواني پايان نامه ها بر حسب سال هاي مورد بررسي به تفكيك 
جدول شماره12 - توزيع درصد فراواني پايان نامه ها بر حسب دهه به تفكيك موضوع 
منابع
الف) منابع فارسي 
ب) منابع انگليسي