نوع فایل : Word

فهرست محتوا

طرح، نقش و رنگبندي قالي بلوچ خراسان (جنوب خراسان)

     واژگان کليدی:

    قالی بلوچ- طرح های قالی بلوچ- نقشمايه های قالی بلوچ- رنگبندی قالی بلوچ خراسان

    چکيده:

    اقوام هفت گانه بلوچ، کرد، عرب، ترک، فارس، چارايماق و سيستانی به دليل شرايط خاص سياسی و طبيعی در طول تاريخ در مناطق مختلف استان های خراسان رضوی و جنوبی سکونت گزيده اند. اين اقوام توليدکننده قاليهايي هستند که بلحاظ دارا بودن ويژگيهای مشترک در بازار جهانی فرش به نام قالی بلوچ خراسان شناخته شده اند. طرح ها و نقوش، نقشمايه، رنگهای کاربردی و همنشينی رنگ ها در اين قاليها به هم شباهت بسياری دارد در اين مقاله تلاش گرديده با بهره گيری از طرح تحقيقاتی شناسايي، ريشه يابی و احيای نقوش قالی بلوچ خراسان ضمن معرفی طرح ها و نقوش و نقشمايه های قالی بلوچ خراسان در خصوص رنگبندی و همنشينی رنگها در اين قالی بحث و بررسی به عمل می آيد.   

        مقدمه:

    قالی ايران درختي است كه ريشه درژرفناي كويرداردوبلنداي سرشاخه هاي آن به ارتفاعات البرزميرسد.ميوه شيرين اين درخت تنومند قرنهاست كه مورد توجه جهانيان قرارگرفته است! آنان نام ايران را با فرشهايش و قالي را توام با نام ايران شناحته و ميشناسد! قاليبافي در ايران نقطه تقاطع فرهنگ تاريخ و اقتصاد محسوب ميگردد! چراكه در بسياري از مناطق روستائي، عشايري و شهري علاوه بر آنكه فرشبافي از بعد هنري نيازهاي دروني بشر را برطرف مي نمايد، در ايجاد اشتغال، افزايش درآمد سرانه ملي و صدور فرهنگ ملي و اسلامي نقش بسزائي داشته و دارد. لذا همگي ما به فرش مديون هستيم و مي بايست در حد توان به معرفي فرشهاي ايراني بپردازيم! يكي از مهمترين ويژگيهاي قالي ايراني تنوع آن است. محققي همچون فورد(p.r.j.ford) براين نكته تاكيد مي نمايد كه فرشهاي ايراني آنقدر متنوع هستند كه بسياري از طرحها و نقوش آن ناشناخته است. قاليبافي درايران نزد اقوام مختلف از محبوبيت فوق العاده اي برخوردار است كه در اين بين خراسان همواره يكي از مهمترين مراكز بافت قالي بوده است. اين استان كه زماني از يك طرف به استان سغد و از طرف ديگر به خوارزم ختم ميگرديده از ديرباز تاكنون همواره يكي از مهمترين قطب هاي توليد فرش بوده است .

    هجوم ازبكها، افاغنه و مغولها و تاخت و تاز اين اقوام و در بسياري از موارد ويران نمودن شهرهاي بزرگي همچون نيشابور و كاشمر نتوانسته است رشد هنرهاي سنتي بويژه قاليبافي را در خراسان متوقف نمايد و همواره عليرغم وجود بحرانهاي مختلف در مقاطع متعدد تاريخي اين هنر- صنعت از رشد خوبي برخوردار بوده است. تنوع سبكهاي بافت ، طرحها و نقوش و اقوام و قبائلي كه دراستان خراسان به شغل قاليبافي اشتغال دارند نيزبسيارزياداست، در حاليكه در شمالي ترين نقطه استان طرحها ونقوش زيباي تركمن بافته ميشود وهر يك از شهرهاي استان طرح ونقش ويژه اي دارند، درسراسرمرزمشترك خراسان باافغانستان وتركمنستان واستان سيستان وبلوچستان دستبافته هايي توليدميگرددكه با عنوان فرشهاي بلوچي در بازارهاي داخلي و خارجي به فروش ميرسد. اين دستبافته هاي عشايري و روستائي بسيار سحرآميزاست و طرحهايش دريچه اي است به سوي شناخت فرهنگ اقوام مختلفي كه در اين نواحي زندگي مي كنند.

    طرحها و نقوش فرش دستباف انعكاسي از باورها، اعتقادات، مشاهدات، آرزوها، آرمانها و بطور كلي فرهنگ بافندگان مي باشد.

    عليرغم جايگاه بسيار مهم قالي بلوچ خراسان دركلان فرشهاي ايراني شرقي متاسفانه اطلاعات دقيق كارشناسي وسامان يافته اي درباره طرحها و نقوش ، نقشمايه ها و موتيفها، رنگبندي آنها ( منجمله تعداد و تنوع رنگها و همنشيني رنگها ) وجود نداشت، لذا طرح شناسايي، ريشه يابي طرحها و نقوش قالي بلوچ خراسان توسط مدیریت پژوهش مرکز ملی فرش ایران اجرا گردید که اين مقاله نیز برداشتی از پژوهش فوق مي باشد.

        1 - شناسايي اقوام مشهور به بلوچ خراسان

    مشهورترين اقوام توليدکننده قالی های بلوچ خراسان

    الف- تيموريها:

        ب- بلوچ ها:

        ج- ترکها:

        د- اعراب:

        2- پتانسيل های بالقوه:

        3- ويژگيهای دار، ابزار ، مواد اوليه و بافت قالی بلوچ خراسان:

        4-رنگبندي قالي بلوچ خراسان :

    5 -طرحها ونقوش قالي

    الف – يافته هاي اسنادي :  

    1- طرح طاووسي

    2- طرح بوته

    3- طرح ماه ونيم ماه

    4- طرح قورباغه گل

    5- _طرح مددخاني

    6- _طرح مارگل

    7- طرح چشمه گل بافت

    8- طرح بلوچي : بافت اطراف نيشابور

    9- طرح تيموري بافت تربت جام

    10- طرح كشميري بافت منطقه خواف

    11- طرح كشميري بافت ايل بهلولي

    12- طرح كشميري بافت منطقه خواف

    13- طرح كشميري بافت منطقه خواف

    14- طرح كشميري بافت جلگه خواف

    15- طرح كشميري بافت جلگه خواف ( تيره موبزي ايل تيموري )

    17- طرح دوگلي بافت اطراف كاشمر ( بلوچ عبد الرخي ) حدود 1930

    18- طرح دوگلي بافت جلگه خواف

     18- نقشه قابي هشت ضلعي ( بااستقرار قطري ومحرمات گونه ) بافت منطقه جلگه خواف

    20-طرح قابي شش ضلعي بافت جلگه خواف

طرح هاي قالي بلوچ

    1- محرابي:   

     2- طرح قابي:

        3- طرح ترنجدار :    

    4- طرح مرغي:    

    5-درختي:  

    6- بوته :     

     7- محرمات:         

    8- افشان:     

     9- طرح مکرر:     

          10- طرح حيواني و تصويري:

    6-نقشمايه هاي قالي بلوچ :

    1-نقشمايه بوته :

    2-نقشمايه برگ بيدي يابرگ تاكي:

    3-دوگلي :

    4- نقشمايه قلمداني :

    5- نقشمايه بازوبندي :

    6-نقشمايه كشميري يا ماهي درهم :

    7-نقشمايه حوضي :

    8- نقشمايه چهل چراغ :

    9- نقشمايه قابي:

    10- نقشمايه ماه ونيم ماه :

    11- نقشمايه پنجه :

    12- ابروي عروس :

    13- نقشمايه پاي مرغ:

    14- نقشمايه درختي:

    15- نقشمايه چيات اشتر گل بزرگ هشت ضلعي

    16- نقشمايه دودني:

    17- نقشمايه قلاب:

    18- نقشمايه قوچك :

    19- موتيف كجاوه :

    20- نقشمايه گلدان :

    21- نقشمايه هاي مهري :

    22- موتيفهاي حيواني :

    23- نقشمايه مرغي :

    24- موتيف ستاره:     

       پاورقی:    

    منابع و مآخذ:

منابع :