اهداف تربيت بدني در جوامع گذشته و امروز

مطالعه و تحليل تاريخي احوال اقوام گذشته و حال نشان مي دهد كه سعي و تلاش انسان قدمت تاريخي دارد ، تا آنجا كه مي توان گفت اداره حيات اقوام ابتدايي بدون حركت و فعاليت ميسر نبوده است. اجراي مهارتهايي از قبيل زوبين اندازي ، تيراندازي با تير و كمان ، كوه و غار پيمايي ، كشتي گيري و حتي اجراي مسابقه هاي دو كه در قرآن كريم در داستان برادران يوسف نيز از آن ذكري به ميان آمده است ، جملگي حاكي از رواج فعاليتهاي جسماني و تربيت بدني در نزد ملتها و اقوام روزگاران گذشته بوده است.

در زندگي فردي و اجتماعي بسياري از جوامع و ملتهاي امروز جهان ، تربيت بدني و ورزش بخش مهم و جدايي ناپذيري از برنامه هاي كلي تربيت كودكان و جوانان به حساب مي آيد . امروزه ملتها بر اساس جهان بيني و شناخت كلي از انسان به طرح و تنظيم برنامه هاي ورزشي و تربيت بدن مي پردازند و اين گونه برنامه ها را در زندگي خانوادگي و  آموزشگاهي نسلهاي حال و آيندة خود قرار مي دهند.

اهداف عمدة تربيت بدني در تاريخ زندگي انسان عبارت است از : حفظ سلامت ، تعميم بهداشت ، رشد و تقويت قواي جسمي ، آمادگي براي فعاليتهاي دفاعي ، كسب شادابي و نشاط ، و نيل به موفقيت در وظايف حرفه اي و شغلي . اهداف فوق تا به امروز با مختصر تغييري در نزد اكثريت جوامع بشري ترغيب مي شود و بر حسب ضرورت تاريخي بر يك يا چند هدف تاكيد بيشتري به عمل مي آيد.

در عصر حاضر ، در ساية تحولات اجتماعي و سياسي در جهان بويژه در دنياي غرب ، مقاصد ديگري به اهداف فوق افزوده شده و مفهوم ورزش به جاي تربيت بدني عاملي براي تخدير و سرگرم نگه داشتن ملتهاي ضعيف جهان گرديده است. تربيت بدني كه در آغاز پيدايش آن جنبه فردي و در نهايت ملي داشت اينكه به صورت جمعي و بين المللي در آمده است تا وسيله براي بهره برداري مقاصد سياسي كشورهاي استعماري باشد.

اهداف تربيت بدني در جامعة اسلامي

پيش از اينكه ديدگاه اسلام در زمينة ورزش و تربيت بدني مطرح گردد ضروري است نظر اين آيين الهي درباره بدن انسان شناخته شود. در آيين مقدس اسلام ، بر خلاف بسياري از آيينهاي ديگر ، بدن آدمي تحقير نمي شود . اسلام بدن انسان را بي ارزش نمي شمارد ، زير بدن انسان ابزار تكامل روح اوست. تحقير بدن در حكم تحقير شخصيت آدمي است و كسي كه مرتكب اين عمل شود مستوجب كيفر و قصاص است.

در اسلام حفظ بدن از خطرها و آسيبها و تامين موجبات سلامت و بهداشت آن وظيفه أي الهي است و تضعيف و يا تخدير بدن امري ناروا و مزموم است. امام سجاد (ع) در رسالة حقوق مي فرمايد : ان لبدنك عليك حقا. بدن تو بر تو حقي دارد و حق آن اين است كه آن را سالم ، نيرومند ، مقاوم در برابر شدايد و سختيها و در كمال نشاط نگاه داري . طول عمر و صحت بدن و ايمن بودن از بلاها و رنجها از اموري است كه بدن از خطر و تامين سلامت و بهداشت آن تاكيد شده و راههاي مختلفي براي اين منظر و ارائه گرديده است. ارزش بدن و سلامت آن در اسلام به حدي است كه بعضي از دانشمندان اسلامي گفته اند : پيامبران الهي در آغاز نبوت و رسالت خود بايد سالم و از نقص بدني دور و بركنار باشند.

در بينش اسلامي ، بيماري تن از مهمترين بلاها و گرفتاريها محسوب مي شود. صدمه زدن عمدي به بدن ظلم به شمار مي آيد و آدمي را مستحق كيفر و عقوبت مي سازد. بدن هديه اي است الهي كه بر اساس حسن و كرامت آفريده شده است و ظرافت شگفت انگيزي در آن به كار برده شده است كه مطالعه و تامل در آن موجب افزايش معرفت انسان نسبت به خداوند متعال مي گردد. بدن وسيله أي براي به جاي آوردن فرايض ديني و عبادت است. نماز ، روزه، جهاد و انواع خدمتها به خلق خدا با توانايي بدن و سلامت آن ميسر مي شود. نماز شب و قيام در خلوت شب در ساية توان بدني امكان پذير مي شود. در بينش اسلامي ، ميان بدن و روح تاثير و ارتباط متقابل و انفكاك ناپذير وجود دارد. سلامت يا ضعف و بيماري بدن در نشاط و فعاليت و يا افسردگي و ناتواني روح اثر مستقيم دارد.

تربيت و تقويت بدن و آمادگي همه جانبة آن مورد توجه اسلام است و در صورتي كه همراه با ذكر و ياد خدا باشد عين عبادت است. بر خلاف آنچه بعضي از ناآگاهان مي پندارند ورزش كاري لغو نيست . كار لغو از نظر اسلام گفتار و يا رفتاري است كه در آن فايده اي مشروع و يا عقل پسند وجود نداشته باشد ، و ورزش اين چنين نيست . درخواست سلامت و قوت بدن از خداوند جزء دعاي مسلمانان است ، چنانكه در دعاي ابوحمزه ثمالي مي خوانيم : اللهم اعطني السعه في الرزق ..و الصحه في الجسم و القوه في البدن .

حفظ سلامت بدن و رعايت آن تا جايي توصيه شده است كه حتي در مواردي به جاي غسل و وضو، تيمم و به جاي گرفتن روزه ، افطار تكليف شده است. در اسلام به مومنان ، قوي زيستن و سالم و با نشاط بودن و برخوردار شدن از قدرت تن توصيه مي شود. از اين رو تربيت بدني و ورزش بايد جزئي از برنامة زندگي و بخشي از مراحل آموزش و پرورش هر مسلمان قرار گيرد.

مطالعة تاريخ حيات رسول گرامي (ص) و ائمه هدي عليهم السلام و نيز صحابه و تابعين گرانقدر آنان نشان مي دهد آنان نيز به ورزش و تربيت و تقويت بدن خود مي پرداختند و در فعاليتهايي از قبيل مسابقه هاي دو ، سواري ، تيراندازي شركت مي كردند. مباحثي چون احكام سبق و رمايه و حتي شناكردن ، بخشي از محتواي كتب فقهي و روايات ما را تشكيل       مي دهد.

هدف غايي تربيت بدني و ورزش از ديدگاه اسلام ، تامين سلامت و بهداشت بدن و تقويت و رشد آن و در نتيجه حركت به سوي كمال است. در جامعة اسلامي ورزش وسيلة بسيار موثر و شيوه اي پسنديده براي رسيدن به اهداف زير است :

اهداف تربيت بدني و ورزش

1ـ هدفهاي بهداشتي و تندرستي

ـ تامين سلامت و بهداشت بدن و تجهيز آن در برابر عوارض و بيماريها ؛

ـ تامين و تسهيل شرايط رشد و تقويت بدن در حد امكان و توان رعايت جنبة اعتدال در آن ؛

ـ ايجاد ورزيدگي و هماهنگي در بين اعضا و اندامها به منظور برخوردار شدن از قدرت سرعت ، چابكي و مهارت ؛

ـ ايجاد مقاومت و افزايش ميزان تحمل و عادت دادن آدمي به صبر و استقامت در برابر شدايد و سختي ها

ـ دستيابي به قدرت ضبط ارادي اعضاي بدن و به كارانداختن ارادي آنها .

ـ بازسازي و نو تواني بدن به منظور رفع نقايص جسمي و نارساييهاي فيزيكي و افزايش ميزان كارآيي آن .

2ـ هدفهاي تربيتي و اخلاقي

ـ پرورش روان و ايجاد زمينه براي استقلال شخصيت ، سعة صدر ، همت بلند ، ايثار و فداكاري .

ـ دستيابي به مراتب قوت قلب ، جرات ، شهامت ، استقامت و پايداري و تقويت روحيه.

ـ رشد و پرورش ، رغبتهاي مثبت و جهت دهي آنها به سوي خير و كمال .

ـ توجه به كرامت و والايي خود و خويشتنداري در برابر نابسامانيها و مفسده ها .

ـ شناخت و مسئوليتهاي انساني و اسلامي و سعي در انجام دادن هرچه بهتر تكاليف و وظايف خود .

ـ افزايش توان و قدرت تصميم گيريهاي سريع ، عادلانه ، اقتصادي و مناسب.

ـ رشد و پرورش توجه و دقت ، مقايسه و تشخيص و جهت دادن به آنها براي رسيدن به هدفهاي مورد نظر.

ـ خودداري از پذيرش تحميلي افكار و عقايد مذموم و ارشاد و هدايت ديگران در صراط مستقيم.

3ـ هدفهاي رواني و اجتماعي

ـ تقويت روان و افزايش توانمندي آن در مبارزه با هواهاي نفساني و غلبه بر حسادت ، خود پسندي و كينه توزي .

ـ تعديل عواطف و در ضبط آوردن حالاتي چون خشم ، ستيز ، ترس و محبت.

ـ رفع عوارض رواني ناشي از نگرانيها ، انزوا جوييها ، ياسها و ترسها .

ـ تعديل رقابت و پذير اصول و ضوابط معقول در زندگي روزمره .

ـ دستيابي به شادابي و نشاط كه همواره براي تداوم و رشد حيات ضروري است .

ـ پرورش شخصيت ، هوش و قوة كنجكاوي و ديگر ذخاير وجود انسان .

ـ متحقق ساختن امكانات بالقوه موجود در انسانها و بهره مند كردن انسان از ذخاير وجودي خويشتن.

ـ شناخت اصول و قانون منديها و تبعيت از آنها به هنگام برخوردهاي فردي و اجتماعي .

ـ تمرين تشكل و تحزب و تن دادن به سازماندهي و تعاون براي پيشبرد اهداف و عادت به انضباط و دقت در امور.

4ـ هدفهاي حركتي و مهارتي

ـ شناخت استعدادهاي حركتي و پرورش و شكوفايي آنها و ديگر قابليتهاي فطري و استعدادهاي خدادادي .

ـ شناخت ، قدرداني و تقويت حس زيباشناختي در حركات.

ـ يادگيري مهارتهاي حركتي و ورزشي و ايجاد هماهنگي عصبي و عضلاني .

ـ بهره مند شدن از فعاليتهاي حركتي و جسمي در گذراندن سالم اوقات فراغت.

محتواي ورزش و تربيت بدني در جامعه اسلامي

مطلب ديگر اين است كه محتواي ورزش و تربيت بدني در جامعة اسلامي چه بايد باشد ؟ بديهي است كه محتوا بايد با توجه به اهداف تعيين شود. در اينجا ما هدفها را با رعايت اختصار بر شمرديم. طبيعي است كه با توجه به آنها بايد براي ورزش و تربيت بدني برنامه ريزي كرد. در عين حال بجا خواهد بود كه به مسائل زير نيز اشاره كنيم :

1ـ بخشي از فعاليتهاي ورزشي جامعه بايد در زمينة رشد و پرورش تن به منظور دفاع از اسلام و جمهوري اسلامي صورت گيرد . از اين رو ، تيراندازي ، سواري ، دو ، شنا و ساير ورزشهاي رزمي بخشي از محتواي ورزش را تشكيل مي دهد كه اسلام هم آن را مورد توجه و تاكيد قرارداده است.

2ـ پرورش تواناييهاي حركتي به طور طبيعي و با استفاده از محيطهاي باز نظير كوهستان ، پارك و ديگر فضاهاي سبز و جلوگيري از ضعف حركتي و افزايش آمادگي جسماني .

3ـ شيوه هاي بازسازي و حركت درماني در جهت رفع نقايص حركتي به منظور اصلاح اندامها و استخوان بندي بدن و ترميم نارساييهاي عضلاني ، مفصلي . بديهي است كه ورزش و حركات بدني ويژه جانبازان و معلولين نيز در اين بخش قرار مي گيرد.

4ـ مطالعه و بررسي حركات و مهارتهاي ورزشي از ديدگاه علوم تجربي و انسان محتواي علمي تربيت بدني و ورزش را تشكيل ميدهد.

5ـ چون علوم ورزشي و تربيت بدني به دستاوردها و يافته هاي ساير علوم ، از قبيل علوم تندرستي و علوم انساني بستگي دارد از اين رو آثار حركت و فعاليت را مي توان رد چهارچوب هر يك از علوم اعم از تجربي و يا انسان مطرح نمود و به بررسي و مطالعة آن پرداخت . به سخن ديگر مباني علوم ورزشي همان اصول و نظريه هايي است كه در رابطه با علوم تربيتي و علوم تندرستي مطرح مي شوند.

‌مراحل فعاليتهاي ورزشي